Sekret najstarszej koloni termitów na świecie sięga przeszłości i przyszłości

Badacz stoi na ogromnym wzgórzu termitów - najstarszym na świecie - w Buffelsrivier, opuszczonym kącie Namaqualand w Afryce Południowej. Zdjęcie: Jannick Niewoudt.

Wrześniowy poranek w Buffelsrivier, opuszczonym kącie Namaqualand znajdującym się 530 kilometrów na północ od Cape Town rozpoczyna się bezchmurnym niebem i dwójką naukowców badających ziemię Stellenbosch University – Cathy Clarke oraz Michele Francis - oglądającymi gigantyczną koparkę marki Volvo rozrywającą suchą okrę. Przez następne pięć godzin koparce udaje się wykopać rów o długości 60 metrów i głębokości 3 metrów przez wnętrze ogromnego wzgórza nazywanego przez lokalów heuweltjie albo „małym wzgórzem”. To część projektu uniwersyteckiego, mającego na celu odkryć, czemu woda w tym regionie jest tak słona.

 Po powrocie kopacza do pobliskiego miasteczka Springbok o populacji 12 790 osób, Clarke, Francis i grupka studentów podyplomowych zaczynają przeszukiwać rów. Rozpoczynają od brzegów, co Francis określiła jako „nudną część”, w której sprawdzali ziemię i szukali oznak życia. Kiedy weszli do wnętrza, zauważyli małe grupki zszokowanych południowych termitów żniwiarskich, próbujących odbudować swój dom.

W centrum rowu, około dwa metry pod ziemią, zauważyli „to wielkie gniazdo, która wygląda jak gigantyczny kosmita” - jak to określiła Francis w rozmowie z Al Jazeera. Clarke potwierdziła: „Kiedy to zobaczyłam, wiedziałam, że byliśmy świadkami czegoś wyjątkowego. To było starożytne... i dalej żywe.” 

Po chwili podziwiania pracy osiągniętej przez te malutkie (mierzące 1 cm) istoty, kontynuowali swoje badanie: pobieranie próbek ziemi. „Oddelegowałam to zadanie młodemu studentowi z kilofem” - zaśmiała się Clarke. „Ale nie udało mu się przejść przez boki rowu nawet ze stalowym ostrzem.” Entomolog John Midgley, który pracuje z KwaZulu-Natal Museum i nie był częścią wyprawy uznał, że ziemia była tak twarda, ponieważ była częścią „starożytnego wzgórza” stworzonego przez termity przez tysiące lat. Wreszcie po jakimś czasie, studentowi udało się zdobyć próbkę rozmiaru piłki nożnej, która została wysłana do dalszych badań. 

„Takie wyzwania to codzienność dla badaczy ziemi” - powiedziała Clarke, opisując swoją dysciplinę jako „fajna mieszanka wszystkiego od nauki najniższego szczebla, aż do wysokoprecyzyjnych technik X-rayowskich.”

Francis dodała, że kiedy wrócili do swojego hotelu w Springbok, sprzątaczka zgłosiła ich do menadżera. „Myślała, że byliśmy zama zama [południoafrykański slang na nielegalnych kopaczy] ponieważ nasze pokoje były pokryte pomarańczowym pyłem. Może i miała trochę racji.”

Kilof utknięty na ścianie ogromnego wzgórza termitów. Ziemia tutaj jest niezwykle twarda, ponieważ owady budowały to wzgórze przez tysiące lat. Zdjęcie: Teneile Nel.

Jak bardzo stare jest „stare”?

Badacze ziemi od razu wiedzieli, że wykopali bardzo stare gniazdo termitów. Jednak żaden z nich nie miał pojęcia o tym, jak daleko sięgała jego historia. Próbki, które dostarczyli na datowanie radiowęglowe analizowały organiczny węgiel ziemi (rozłożona organiczna materia przyniesiona do gniazd przez termity) i wapno mineralne ziemi (nieorganiczny węgiel w formie węglanu wapnia) w celu ustalenia jak stare jest to miejsce.

Według wyników materia organiczna, którą przynosiły termity, była tutaj przez minimum 19 000 lat. Wapno mineralne w gniazdach, również utworzone przez termity, było jeszcze starsze: znajdowało się tutaj przez 34 000 lat, co oznacza, że jest starsze niż ostatnia epoka lodowcowa.

Francis szybko powiedziała: „To nie oznacza, że termity żyły w lodzie”. Według jej wyjaśnień, w jałowych częściach świata, epoka lodowcowa była dosyć łagodna: „Namaqualand otrzymała dużo deszczu i przyciągała wszelkiego rodzaju zwierzęta.”