Polityczne, społeczne i psychologiczne skutki śmierci członków rodziny w czasie wojny

Zdjęcie: Anas-Mohammed/shutterstock

Miliony tych pogrążonych w żałobie ocalałych straciło krewnych, w tym rodziców, dzieci, rodzeństwo, kuzynów, małżonków i przyjaciół, a liczby te rosną każdego dnia w wyniku wojen, takich jak te, które obecnie pustoszą Strefę Gazy, Liban, Ukrainę i Sudan. Oprócz pogrążania życia w smutku i rozpaczy po stracie bliskich, wojny destabilizują podstawowe fundamenty dobrobytu, zdrowia i opieki rodzinnej. Mogą również podsycać pragnienie zemsty, a w połączeniu z bliską znajomością przemocy i poczuciem niesprawiedliwości, napędzać cykle wojenne w dalekiej przyszłości. Jeśli chcemy przełamać te niebezpieczne schematy, musimy zwrócić szczególną uwagę na żałobę wśród osób, które przeżyły wojnę.

Mierzenie żałoby wojennej

W naszym ostatnim badaniu określiliśmy ilościowo, w jakim stopniu żałoba rodzinna przewyższa liczbę ofiar wojennych, ponieważ każda śmierć w czasie wojny pociąga za sobą utratę krewnego dla różnych członków ocalałej populacji. Jest to jeszcze bardziej dotkliwe w kontekście przedłużających się wojen, w których ludzie mogą kumulować straty - ktoś może stracić rodzica na wojnie, gdy jest młody, a następnie dziecko w trakcie tej samej wojny już w podeszłym wieku. Szacuje się, że w Palestynie, jednym z regionów najbardziej dotkniętych wojną w ostatniej dekadzie, w okresie od 29 września 2000 r. do 6 października 2023 r. zginęło około 10 500 osób, a od 7 października 2023 r. ponad 41 000 osób. Każdy z tych zgonów pogrążył w żałobie średnio 1,7 rodziców oraz 1,9 dzieci. Oznacza to, że około 1 na 43 żyjących Palestyńczyków stracił dziecko w wyniku konfliktu, a 1 na 59 rodzica w wyniku wojny w ciągu swojego życia. Są to oczywiście średnie na poziomie populacji: niektóre osoby doświadczyły znacznie większej liczby zgonów bliskich niż inne. Rzeczywiste liczby mogą być również znacznie wyższe - badanie Lancet uwzględniające zgony pośrednio spowodowane przez konflikt wojenny szacuje, że od 7 października 2023 r. w Strefie Gazy życie straciło ponad 186 000 osób.

Szkody psychologiczne i społeczne

Żałoba wojenna pozostawia długotrwałe blizny w populacjach, ponieważ osoby nią dotknięte niosą na swych barkach emocjonalny ciężar straty przez całe życie. Wojny się kończą, lecz trauma pozostaje. Rozważmy przypadek trwającej wojny w Gazie. Według naszych obliczeń, poziom żałoby na tym terytorium pozostanie niezwykle wysoki w nadchodzących dziesięcioleciach, niezależnie od przyszłego rozwoju wojny. Szacujemy, że nawet w przypadku natychmiastowego zaprzestania działań wojennych, potrzeba byłoby 50 lat nieprzerwanego pokoju, aby zmniejszyć odsetek osób pogrążonych w żałobie w populacji palestyńskiej do jednej czwartej obecnego poziomu. Ta populacja pogrążonych w żałobie ocalałych zasługuje na szczególną uwagę. Badania wykazały, że są one bardziej narażone na zaburzenia związane z przedłużającą się żałobą, używkami, depresję, myśli samobójcze, oraz choroby fizyczne. Nagła śmierć krewnych jest nie tylko szokiem emocjonalnym, ale może również skutkować utratą zasobów i wsparcia dla tych, którzy przetrwali. Przykładowo, śmierć rodzica pozbawia małe dzieci ważnych zasobów finansowych i emocjonalnych na kluczowym etapie ich rozwoju emocjonalnego i fizycznego. Może to być bardzo szkodliwe dla dziecka, a nawet śmiertelne w połączeniu ze zniszczeniem infrastruktury, takiej jak szkoły i przychodnie. Podobnie, dobre samopoczucie w starszym wieku może zostać nieodwracalnie zniszczone przez utratę dzieci, które pełnią rolę opiekunów. W rzeczywistości osoby starsze są  coraz bardziej narażone na ryzyko w wojnach na całym świecie.

Polityczne skutki żałoby rodzinnej.

Zbiorowe doświadczenie utraty krewnych wpływa na wspólne postrzeganie konfliktu. Podczas gdy żałoba  jest naturalną częścią życia, śmierć na wojnie jest masowa, przedwczesna, nieoczekiwana i gwałtowna, tworząc idealne warunki dla zbiorowej traumy, która zakorzenia się i trwa przez długi czas. Jest to spotęgowane faktem, że ofiary wojny są zwykle skupione w grupach rodzinnych, w wyniku czego niektóre rodziny doświadczają utraty wielu bliskich na wojnie. Na przykład celowe bombardowania budynków mieszkalnych w Strefie Gazy prowadziły do powstania tzw. „żałobnych hotspotów w których jednostki doświadczają znacznie wyższego poziomu żałoby w porównaniu z innymi członkami populacji. Im wyższy poziom żałoby w populacji, tym większe prawdopodobieństwo, że jednostki będą miały głębszy osobisty i emocjonalny związek z  konfliktem zbrojnym. Jeśli wojna się przedłuża, te doświadczenia straty będą się kumulować, ostatecznie prowadząc do sytuacji, w której członkowie różnych pokoleń mają podobne doświadczenia związane z gwałtowną utratą krewnych. To sprawia, że znalezienie politycznego rozwiązania konfliktu zbrojnego jest na dłuższą metę bardzo trudne.

Dążenie do pojednania

Gwałtowna utrata rodziny na dużą skalę może potencjalnie zmienić strukturę społeczeństwa. Popycha młodych ludzi w stronę radykalnych ideologii, dyktuje decyzje polityczne, wpływa na tradycje religijne i napędza dalszą eskalację przemocy. Może jednak również sprzyjać pragnieniu pojednania i zadośćuczynienia, popychając jednostki w kierunku poszukiwania pokoju i sprawiedliwości. Procesy pojednania są złożone, często wiążą się z zaangażowaniem dyplomatycznym, umowami o wsparciu gospodarczym, ustanowieniem komisji prawdy i pojednania oraz ostrożną mediacją. Współpraca z osobami, które straciły członków rodziny i reagowanie na ich żądania odpowiedzialności i sprawiedliwości są kluczowymi elementami tego procesu. Konieczna jest ochrona życia, nie tylko ze względów humanitarnych - zmniejszenie liczby ofiar śmiertelnych wojny ograniczy wzrost populacji pogrążonych w żałobie i przerwie cykle przemocy napędzane bólem, urazą i traumą. Ostatecznie ma to zasadnicze znaczenie dla zapewnienia stabilności i bezpieczeństwa w skali globalnej.