Porozumienie Mińskie a wojna na Ukrainie

Zdjęcie: Alexander Zemlianichenko/AP

Konflikt tlił się na wschodnich terenach Ukrainy od 2014 roku, a podstawy tego dramatu są w podpisanych porozumieniach mińskich. Właśnie w cieniu tych porozumień rozwijały się napięcia, które w końcu wybuchły z niespotykaną dotąd siłą. 

Tłem porozumień mińskich był konflikt na Donbasie między Ukrainą a separatystami wspieranymi przez Rosję. Wyniknął na podstawie bałaganu i niestabilności w systemie ukraińskiej władzy oraz nie podpisanej umowy o stowarzyszeniu z Unią Europejską. Na ulicach Kijowa oraz innych miast Ukrainy zaczęły się pojawiać tzw. Majdany Niepodległości, które spowodowały ucieknięcie byłego prorosyjskiego prezydenta Ukrainy Wiktora Janukowycza, premiera Ukrainy Mykoły Azarowa, a także innych czołowych urzędników państwowych. Majdany organizowane przez zwykłych ludzi w tamtym okresie czasu na Ukrainie wywołały wyraźny konflikt interesów, który przyczynił się do głębokiego podziału społecznego. Podczas gdy zachodnia i centralna część kraju była w większości proeuropejska, pragnąc zbliżenia z NATO i Unią Europejską, to wschodnie oraz częściowo południowe regiony z przewagą prorosyjskich sympatii, dążyły do zbliżenia z Moskwą. W dużych ukraińskich miastach, takich jak Charków, Donieck, Ługańsk czy Odessa, powstawały wówczas ruchy uliczne zarówno popierające kurs na integrację z Unią, jak i wspierające bliższe relacje z Rosją. Zderzenie tych odmiennych wizji prowadziło do licznych napięć i otwartych konfliktów, które przeradzały się w brutalne starcia na ulicach. Przykładem może być choćby atak prorosyjski nastawionych grup na pokojowy ukraiński wiec w centrum Ługańska. Te wewnętrzne napięcia stały się żyzną glebą dla dalszej eskalacji, która wkrótce przerodziła się w zbrojny konflikt, a późniejsze mińskie porozumienia miały stać się próbą jego rozwiązania. 

Pierwsze spotkania odbywały się w stolicy Białorusi z udziałem ambasadora OBWE Gaidi Tagliavini, drugiego prezydenta Ukrainy Leonida Kuczmy, ambasadora Rosji na Ukrainie Michaila Zurabowa, głowy tzw. DRLu Ołeksandra Zacharczenka i tzw. LRLu Igora Płotnickiego. Końcem tych negocjacji był podpisany „Protokół Miński” albo „Mińsk 1”, który doprowadził do chwilowego spokoju na wschodzie Ukrainy. 

Mińsk 1 zawierał natychmiastowe dwustronne zawieszenie broni, obserwacje przez OBWE nie kontrolowanych przez Ukrainę terytorium, nadanie osobliwego statusu obwodu donieckiemu i ługańskiemu, stworzenie strefy bezpieczeństwa, poprawienie sytuacji humanitarnej na Donbasie oraz przeprowadzenie dialogu. Jednak, jak pisałem wcześniej, dało to tylko chwilowy spokój. Ustalenia Mińsk 1 naruszano prawie codziennie przez obydwie strony. Dochodziło do wielokrotnych walk na kluczowych odcinkach frontu, takich jak okolice Doniecka czy Mariupola. Na przykład jednym z największych incydentów, który miał miejsce na początku 2015 roku, kiedy siły prorosyjskie przejęły kontrolę nad strategicznym węzłem kolejowym w Debalcewo o którym jeszcze będziemy mówić. To wydarzenie było jednym z głównych dowodów na to, że Mińsk1 nie jest skutecznie realizowany. Wśród innych przyczyn było oskarżenie przez ukraińską stronę separatystów wspieranych przez Rosję za prowokacje i ostrzały w ich stronę. Rosja twierdziła że Ukraina nie wycofała ciężkiego sprzętu. Również jedną z przyczyn konfliktów była teza o tym, iż Rosja wspiera bojowników z DRLu i LRLu stwierdzona przez Ukraine. Kijów wskazywał na liczne dowody obecności rosyjskich żołnierzy i sprzętu na terytorium Donbasu, co było kluczowym czynnikiem destabilizującym. Rosja oficjalnie zaprzeczała swojemu bezpośredniemu zaangażowaniu wojskowemu na wschodzie Ukrainy, twierdząc, że rosyjskie tanki, artyleria, karabiny szturmowe oraz inny sprzęt wojskowy były znalezione w kopalniach Donbasu. 

Także w podpisanym  Protokole Mińskim chodziło o autonomię obwodu Ługańskiego i Donieckiego przy czym wynikł konflikt, bo w ustaleniach protokołu były wpisane autonomie, ale de-facto nikt nie wyznał i nie przyjął autonomii dla tych republik. Te przyczyny są najważniejsze według Mińsk 1, ale taka organizacja jak OBWE miała misję skutecznie obserwować krytyczne rejony walk jednak bez dostępu do nich. Także protokół Miński  nie przewidywał efektywnych sankcji za jego naruszanie, co sprawiało, że strony konfliktu nie odczuwały realnych konsekwencji za łamanie porozumienia. 

Strony musiały ponownie podjąć negocjacje po niepowodzeniu Mińska 1 i nie poprawienia sytuacji na wschodzie Ukrainy. W obliczu rosnącego napięcia i tragicznych wydarzeń, takich jak bitwa o Debalcewe, społeczność międzynarodowa – w szczególności Niemcy i Francja – zdecydowały się na nowe rozmowy pokojowe. Z tego powodu w lutym 2015 roku zorganizowano kolejne spotkanie w Mińsku, które zakończyło się podpisaniem Mińska 2. Celem było naprawienie błędów i nieścisłości, które wystąpiły w pierwszym porozumieniu. Postanowienia w porozumieniach Mińskich oraz Mińsk 2 prawie nie różniły się od Mińsk 1 oprócz tego, że Mińsk 2 miał głębsze i i bardziej szczegółowe postanowienia. Na przykład, Mińsk 1 przewidywał natychmiastowe zawieszenie broni, ale jego wdrażanie było chaotyczne. Mińsk 2 również zawierał postulat zawieszenia broni, ale wymagał precyzyjnej daty rozpoczęcia (15 lutego 2015) i wprowadzenia monitoringu ze strony OBWE. Podczas gdy Mińsk 1 wspominał jedynie o stworzeniu strefy bezpieczeństwa, Mińsk 2 precyzyjnie określał, jakie typy ciężkiego uzbrojenia muszą zostać wycofane i jak daleko od linii frontu. Więc najgłówniejszą różnicą między Mińsk 1 a Mińsk 2 było wniesienie w protokół konkretystki, której nie było na pierwszym spotkaniu. 

Podsumowując, porozumienia Mińskie nie zakończyły konfliktu na wschodzie Ukrainy. Okazał się on tylko tymczasowym środkiem chłodzącym, który na pewien czas ograniczył intensywność walk, ale nie rozwiązał głównych przyczyn konfliktu. Narastająca obecność rosyjskich sił w Donbasie oraz brak politycznej woli obu stron doprowadziły do wznowienia działań zbrojnych. Mińsk 2 stał się symbolem nieudanych prób dyplomatycznych i jednym z ostatnich kroków przed pełnym otwarciem wojny.