Polityczno-prawne aspekty nieprzystąpienia do Traktatu Rzymskiego o Międzynarodowym Trybunale Karnym najważniejszych światowych mocarstw: Stanów Zjednoczonych, Chin i Rosji

Międzynarodowy Trybunał Karny | Foto: PAP/ Wojciech Olkuśnik

MTK został ustanowiony jako organizacja międzyrządowa w Hadze, w Holandii, w 2002 r. na mocy traktatu znanego jako Rzymski Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego. 

Jurysdykcja Trybunału jest uznawana przez 123 kraje, które ratyfikowały Statut Rzymski. Te państwa członkowskie obejmują całą Amerykę Południową, prawie całą Europę, większość Oceanii i około połowy Afryki. Kolejne 31 krajów podpisało, ale nie ratyfikowało Statutu Rzymskiego. Cztery państwa: Stany Zjednoczone, Rosja, Izrael i Sudan, poinformowały Organizację Narodów Zjednoczonych, że nie zamierzają dłużej pozostawać stronami Statutu Rzymskiego. Czterdziestu jeden członków ONZ nie podpisało Statutu Rzymskiego, w tym Chiny i Indie. Ze względu na to, że część tych państw odmówiła podpisaniu Statutu Rzymskiego albo część z nich nie ratyfikowało istnieje zagrożenie, że MTK straci możliwości działania.

Państwa te mają różne powody dla swojego nieprzystąpienia do MTK. Wynika to również z różnych czynników: 

Stany Zjednoczone: Stany Zjednoczone podpisały Traktat Rzymski w 2000 roku, ale nie ratyfikowały go i ostatecznie nie przystąpiły do Międzynarodowego Trybunału Karnego. Wynika to głównie z obawy, że amerykańscy żołnierze i przywódcy cywilni mogliby zostać postawieni przed sądem bez ochrony amerykańskiej konstytucji i amerykańskiego systemu sądowniczego. Stany Zjednoczone uważają, że mogłoby to naruszać ich suwerenność i niezależność sądową. W rezultacie utrzymują swoją nieprzystąpienie do MTK i podejmują działania mające na celu ochronę swoich obywateli przed ewentualnymi dochodzeniami przez ten trybunał. 

Chiny: Chiny podpisały Traktat Rzymski w 2000 roku, ale także nie ratyfikowały go i nie przystąpiły do MTK. Ich decyzja jest częściowo związana z obawami dotyczącymi potencjalnych dochodzeń w sprawach praw człowieka, szczególnie w kontekście Tybetu i Xinjiangu. Chiny utrzymują swoje stanowisko, argumentując, że kwestie dotyczące spraw wewnętrznych państw powinny być rozstrzygane na poziomie krajowym, a nie przez międzynarodowe trybunały. Ponadto, niektórzy obserwatorzy sugerują, że Chiny obawiają się, że MTK mogłoby być wykorzystywane jako narzędzie polityczne przeciwko nim, zwłaszcza w kontekście ich działań w regionie Morza Południowochińskiego. 

Federacja Rosyjska: Rosja podpisała Traktat Rzymski w 2000 roku, ale później wycofała swoje poparcie dla niego i nie ratyfikowała go. Rosja argumentuje, że istnieją poważne wady w strukturze i funkcjonowaniu MTK, które mogłyby prowadzić do politycznie motywowanych dochodzeń i nieproporcjonalnego ukierunkowania na państwa spoza Zachodu. Rosja również obawia się, że MTK może być narzędziem wykorzystywanym przeciwko jej własnym interesom i suwerenności. W rezultacie Rosja nie przystąpiła do MTK i utrzymuje dystans, wobec tego trybunału. 

Ze względu na prowadzoną wojnę w Ukrainie przez Rosję 17 marca 2023 roku Międzynarodowy Trybunał Karny wydał rozkaz aresztowania Władimira Putina. Rodzi się pytanie: „Czy Putin w takim razie może być aresztowany?”

W praktyce MTK ma jurysdykcję nad osobami, które są obywatelami państw stron Traktatu Rzymskiego lub których zbrodnie miały miejsce na terytorium państwa strony Traktatu. Ukraina, podobnie jak Federacja Rosyjska, nie jest stroną Statutu Rzymskiego, dokumentu założycielskiego MTK, ale Ukraina przyznała MTK jurysdykcję nad swoim terytorium. W taki sposób MTK mógł być zaangażowany w rejestrowaniu i badaniu przestępstw popełnionych przez rosyjską armię na terytorium Ukrainy. 

Prokurator MTK sformułował swój wniosek w oparciu o zarzut popełnienia przez Władimira Putina oraz Marię Lwową-Biełową zbrodni wojennej w postaci „bezprawnej deportacji lub przesiedlenia albo bezprawnego pozbawiania wolności” (art. 8 [2] [a] [VII] Statutu Rzymskiego), co w ujęciu materiału dowodowego zgromadzonego przez prokuratora dotyczyło przede wszystkim dzieci.

Należy jednak zaznaczyć, że na gruncie zwyczajowego prawa międzynarodowego zarówno głowy państwa, jak i inni wysocy funkcjonariusze państwowi posiadają immunitet jurysdykcyjny, chroniący ich przed osądzeniem przez sąd krajowy jakiegokolwiek państwa trzeciego. 

Dodać należy, że Statut Rzymski nie jest umową międzynarodową o charakterze erga omnes („wobec wszystkich”, tj. taką, która pozwalałaby prawnie wymusić przestrzeganie jej postanowień na państwach trzecich), ale obowiązuje wyłącznie w kręgu państw-stron (interpartes). Oznacza to, że ani Rosja, ani pozostałych 69 państw członkowskich ONZ nieakceptujących kognicji Trybunału nie ma obowiązku aresztowania prezydenta Putina bądź dostarczenia go do Hagi.

Źródła:

https://suspilne.media/418179-persij-krok-do-gaagi-golovni-pitanna-pro-order-na-arest-putina-i-comu-ce-spravdi-istoricne-risenna/
https://www.bbc.com/ukrainian/news-64999078
https://pism.pl/publikacje/wladimir-putin-objety-nakazem-aresztowania-przez-miedzynarodowy-trybunal-karny