Badanie dostarcza najmocniejszych dotąd dowodów, że szczepionka przeciwko półpaścowi zmniejsza ryzyko demencji

Nie istnieje lek na demencję, choć ostatnio zatwierdzono preparaty spowalniające rozwój choroby. Zdjęcie: KatarzynaBialasiewicz/Getty Images/iStockphoto

Naukowcy śledzący przypadki demencji wśród osób dorosłych w Walii odkryli najmocniejsze jak dotąd dowody, że szczepienie przeciwko półpaścowi zmniejsza ryzyko rozwoju tej wyniszczającej choroby mózgu.

Analiza dokumentacji medycznej ponad 280 000 starszych osób wykazała, że osoby, które otrzymały obecnie rzadko stosowaną szczepionkę Zostavax, miały o 20% mniejsze ryzyko diagnozy demencji w ciągu kolejnych 7 lat niż osoby nieszczepione.

Pascal Geldsetzer z Uniwersytetu Stanforda powiedział: „Po raz pierwszy możemy z pewnością powiedzieć, że szczepionka przeciwko półpaścowi powoduje zmniejszenie ryzyka demencji. Jeśli to rzeczywiście związek przyczynowy, to jest to odkrycie o ogromnym znaczeniu”.

Naukowcy skorzystali z faktu, że w Walii ponad dekadę temu wprowadzono program szczepień. Polityka zdrowia publicznego stanowi, że od 1 września 2013 roku osoby urodzone 2 września 1933 r lub później mogą zaszczepić się szczepionką Zostavax, natomiast osoby starsze – już nie.

Polityka ta stworzyła naturalny eksperyment, w którym starsza populacja została wyraźnie podzielona na dwie grupy w zależności od dostępu do szczepionki. Dzięki temu badacze mogli porównać wskaźniki demencji wśród ludzi urodzonych zaledwie kilka tygodni od siebie, ale z różną możliwością zaszczepienia się.

Po uwzględnieniu faktu, że nie każdy uprawniony się zaszczepił, badaczy wskazali, że szczepienie obniżyło ryzyko demencji o 20%, a najsilniejszy efekt zaobserwowano u kobiet. Prof. Anupam Jena z Harvard Medical School uznał te wyniki za przełomowe.

Na świecie na demencję choruje ponad 55 milionów ludzi i jest to najczęstsza przyczyna zgonów w Wielkiej Brytanii. Dotyka ona jedną na trzy osoby w ciągu życia i nie istnieje skuteczny lek, choć ostatnio zatwierdzono leki spowalniające jej przebieg.

Kiedy ludzie chorują na ospę wietrzną, wirus pozostaje uśpiony w ich komórkach nerwowych na całe życie. Jednak wirus może się ponownie uaktywnić i wywołać półpasiec u osób starszych, których układ odpornościowy słabnie, oraz u osób z osłabioną odpornością.

Ten artykuł opublikowany w Nature nie jest pierwszym razem, kiedy sugerowano, że szczepienie przeciwko półpaścowi obniża ryzyko demencji. Po wprowadzeniu Zostavax w USA w 2006 r. kilka badań wskazywało na niższe wskaźniki demencji u osób zaszczepionych. W zeszłym roku badacze z Oksfordu napisali o jeszcze silniejszym efekcie ochronnym po zaszczepieniu nową szczepionką Shingrix. Geldsetzer poszukuje obecnie funduszy od organizacji filantropijnych lub prywatnych fundacji na przeprowadzenie randomizowanego badania klinicznego, które potwierdziłoby korzyści szczepienia.

Nie jest jeszcze jasne, w jaki sposób szczepionki mogłyby chronić przed demencją. Jedna z teorii mówi, że zapobiegają reaktywacji wirusa i przez to zmniejszają stan zapalny w układzie nerwowym. Inna teoria zakłada, że szczepionki wywołują szersze zmiany w układzie odpornościowym, które mają działanie ochronne. Te szersze efekty są częściej obserwowane u kobiet, co może pomóc wyjaśnić różnice między płciami zaobserwowane w badaniu.

W towarzyszącym artykule Jena napisał: „Chociaż wciąż nie jest do końca jasne, w jaki sposób szczepienie przeciwko półpaścowi obniża ryzyko demencji, konsekwencje tego badania są przełomowe”. Szczepionka ta może stać się opłacalną alternatywą, której korzyści dla zdrowia publicznego znacznie wykraczają poza jej pierwotne cel”.

Julia Dudley główny badacz z fundacji Alzheimer’s Research UK powiedziała, że to badanie wzmacnia rosnącą teorię o związku między szczepionką przeciw półpaścowi a niższym ryzykiem demencji. „Choć wcześniejsze badania sugerowały jedynie korelację, nowe badanie dostarcza mocniejszych dowodów na korelację, przy czym większe korzyści zaobserwowano u kobiet”.

„Nie jest do końca jasne, w jaki sposób szczepionka przeciw półpaścowi może wpływać na ryzyko demencji”. Może zmniejszać stan zapalny, wzmocnić układ odpornościowy w sposób, który chroni mózg, lub działać poprzez inne układy narządów. Warto podkreślić, że to badanie dotyczyło szczepionki Zostavax, a nie Shingrix, która jest obecnie częściej stosowana.

„Zrozumienie tego związku, w tym przyczyn ewentualnych różnic między mężczyznami a kobietami, mogłoby otworzyć nowe ścieżki w zapobieganiu i leczeniu demencji” - dodała Dudley.

Badacz Maxime Taquet z Oksfordu, który badał Shingrix, zwrócił uwagę, że adiuwanty, czyli substancje wzmacniające odpowiedź immunologiczną, mogą odgrywać kluczową rolę. Oba badania "wspierają hipotezę, że szczepienia przeciw półpaścowi zmniejszają ryzyko demencji, a nowsza szczepionka rekombinowana zapewnia lepszą ochronę - powiedział Taquet. „Kluczowym pytaniem jest, czy ta lepsza ochrona wynika ze skuteczniejszego zapobiegania półpaścu, czy z immunologicznych efektów adiuwanta”.