Co warto wiedzieć o powrocie podziału władzy w Irlandii Północnej

Wiceprezydent Sinn Fein, Michelle O’Neill, przemawia do mediów w sprawie rychłego powrotu rządu Irlandii Północnej do Stormont w tym tygodniu.  Zdjęcie: Charles McQuillan/Getty Images

Od ich ostatniego spotkania nastąpi jedna istotna zmiana: funkcję premiera obejmie po raz pierwszy polityk z Sinn Fein, Michelle O’Neill, co będzie znaczącym momentem w historii Irlandii Północnej.

Oto, co warto wiedzieć.

Czym jest Sinn Fein i dlaczego ważny jest fakt, że członek tej partii obejmie funkcję premiera?

Sinn Fein była kiedyś uważana za polityczne skrzydło Irlandzkiej Armii Republikańskiej, w skrócie IRA, grupy paramilitarnej, która prowadziła krwawą kampanię przeciwko oddziałom brytyjskim rozmieszczonym w Irlandii Północnej. Jednak w latach 80. i 90. przywódcy Sinn Fein w coraz większym stopniu podążali ścieżką polityczną zamiast walki zbrojnej preferowanej przez twardogłowych w IRA, a w 1998 r. partia przystąpiła do procesu demokratycznego określonego w Porozumieniu Wielkopiątkowym, co w dużej mierze przyniosło pokój po dziesięcioleciach przemocy znanych jako „Kłopoty”.

Od tego czasu premier Irlandii Północnej zawsze był związkowcem, co oznacza, że ​​reprezentował partię polityczną nastawioną na utrzymanie terytorium w Wielkiej Brytanii.

Sinn Fein natomiast uważa, że ​​Irlandia powinna być zjednoczonym, suwerennym państwem, cofając podział, który rozdzielił region w 1921 r.

Wyniesienie pani O'Neill na stanowisko premiera Irlandii Północnej w sobotę będzie stanowić pierwszy przypadek pełnienia tej roli przez polityka chcącego przejąć terytorium, które należy obecnie do Wielkiej Brytanii.

Nie oznacza to jednak, że zjednoczenie Irlandii jest już bliskie. Chociaż przewodnicząca Sinn Fein, Mary Lou McDonald, powiedziała w tym tygodniu, że cel jej partii jest już „na wyciągnięcie ręki”, zgodnie z warunkami Porozumienia Wielkopiątkowego, wyborcy musieliby zgodzić się na zjednoczenie w referendum, a obecne sondaże sugerują, że większość nie głosowałby za.

Czym jest podział władzy i jak działa?

Na mocy porozumienia pokojowego z 1998 r. Irlandią Północną rządzą politycy z największych partii wywodzących się z obu stron sekciarskiego podziału. Partia, która zdobędzie najwięcej głosów w wyborach w Irlandii Północnej, mianuje premiera, a druga co do wielkości mianuje wicepremiera.

Stormont, zgromadzenie Irlandii Północnej w Belfaście, może funkcjonować jedynie przy wsparciu zarówno Sinn Fein, która reprezentuje wyborców Partii Republikańskiej, głównie katolickiej, jak i Demokratycznej Partii Unionistycznej, czyli D.U.P, która reprezentuje wyborców związkowców, głównie protestantów. Więc kiedy Demokratyczna Partia Unionistyczna w 2022 r. rozpoczęła protest przeciwko porozumieniom handlowym po brexicie, załamał się podział władzy.

Budynki parlamentu w Belfaście są często określane zbiorczo jako Stormont, od przedmieścia, na którym się znajdują. Zdjęcie: Peter Morrison/Associated Press

Po zawarciu w tym tygodniu porozumienia z rządem brytyjskim, D.U.P. zgodziła się zakończyć bojkot zgromadzenia podziału władzy. Technicznie rzecz biorąc, stanowiska pierwszego ministra i wicepremiera mają równą wagę, a jeden nie może działać bez drugiego. Nie sposób jednak pominąć symboliki tytułu, jaki podejmie pani O’Neill – i faktu, że zawiera w sobie słowo „pierwszy” – gdy pojawi się w podręcznikach historii.

Kim jest Michelle O’Neill?

Urodzona w styczniu 1977 r., wychowała się w rodzinie zaangażowanych irlandzkich republikanów. Jej ojciec, Brendan Doris, był więźniem IRA, który później został przedstawicielem Sinn Fein w gminie. Pani O’Neill urodziła córkę w wieku 16 lat i twierdzi, że bycie młodą matką uczyniło ją silniejszą.

„Wiem, jak to jest zmagać się z trudnościami, wiem, jak to jest chodzić do szkoły i mieć dziecko w domu” – powiedziała Sky News.

Dołączyła do Sinn Fein po Porozumieniu Wielkopiątkowym w wieku 21 lat i została wybrana do zgromadzenia Irlandii Północnej w 2007 r. W 2018 r. została wiceprzewodniczącą Sinn Fein. W styczniu 2020 r. została mianowana wicepremierem Irlandii Północnej, tę funkcję pełniła – z jedną krótką przerwą – do lutego 2022 r., kiedy to załamał się podział władzy.

W wyborach do zgromadzeń pod koniec tego samego roku największą liczbę mandatów zdobyła partia Sinn Fein, co stawia panią O’Neill w kolejce do najważniejszego stanowiska. Utalentowana pani polityk pomogła zmodernizować i zmienić wizerunek Sinn Fein, a także wykazała się pragmatyzmem, przygotowując się do nowego stanowiska. W zeszłym roku uczestniczyła w koronacji króla Karola III, co było uderzającym gestem ze strony irlandzkiego republikanina.

Co się teraz stanie?

Politycy Irlandii Północnej mają skrzynkę odbiorczą pełną wyzwań i zaległych zadań do wykonania. Przez dwa lata urzędnicy służby cywilnej wykonywali podstawowe funkcje rządowe, ale ważne decyzje zostały opóźnione. Usługi publiczne podupadły, a system opieki zdrowotnej w Irlandii Północnej ma najdłuższe listy oczekujących na zabiegi w Wielkiej Brytanii. Brak rządu oznaczał, że podwyżki, które dano pracownikom służby publicznej w pozostałej części kraju, nie zostały przydzielone pracownikom w Irlandii Północnej. W zeszłym miesiącu doszło do strajku i największych demonstracji w historii.

Dobra wiadomość jest taka, że ​​w ramach porozumienia o przywróceniu podziału władzy rząd brytyjski przeznaczył 3,3 miliarda funtów na wydatki w Irlandii Północnej. Niektórzy jednak martwią się o stabilność podziału władzy.

Lider D.U.P., Jeffrey Donaldson, napotkał ostry sprzeciw wewnętrzny, gdy zdecydował się wrócić do Stormont. Podziały w jego partii były tak głębokie, że podczas krytycznego pięciogodzinnego spotkania wewnętrznego w poniedziałek wyciekły szczegóły dyskusji i opublikowano je na żywo w mediach społecznościowych. Wystarczyłby kolejny bojkot ze strony D.U.P., aby ponownie doprowadzić do załamania podziału władzy.