Koronacja króla Karola III: zaskakująca moc przepychu i ceremonii

6 maja 2023 roku będzie miał miejsce jeden z najbardziej spektakularnych obrzędów na świecie: koronacja króla Karola III i jego żony Kamili, Królowej Małżonki.

W ceremonii, owianej widowiskiem i ozdobionej bezcennymi regaliami, weźmie udział arcybiskup Canterbury w Opactwie Westminsterskim, a także wielu zagranicznych króli i głów państw. Całe wydarzenie będzie transmitowane światowo i oczekuje się, że setki milionów ludzi będą je śledzić. Po koronacji para królewska wróci do Pałacu Buckingham w pozłacanej karecie, tak załadowanej złotem, że do jej ciągnięcia potrzeba ośmiu koni. Para królewska będzie eskortowana przez tysiące żołnierzy ze wszystkich gałęzi sił zbrojnych, tworząc największy pokaz wojskowy od trzech pokoleń.

Uroczystości będą trwały przez cały długi weekend, ponieważ poniedziałek został ogłoszony świętem państwowym w całym kraju. Imprezy składają się z kolorowych parad, publicznych koncertów, spektakularnych pokazów świetlnych i tysięcy imprez ulicznych w całej Wielkiej Brytanii i Wspólnocie Narodów.

Skala tego przedsięwzięcia może wydawać się niebotyczna. W końcu król Karol może panować nad wszystkimi łabędziami, delfinami, wielorybami i jesiotrami w wodach Zjednoczonego Królestwa, ale będzie miał niewielką władzę polityczną poza rolą w dużej mierze ceremonialną. Co więcej, koronacja nie jest nawet konieczna, aby zostać królem. W rzeczywistości Edward VIII panował jako władca, nie będąc nigdy koronowanym. Jako prawowity następca, wstąpienie na tron króla Karola III nastąpiło automatycznie w momencie śmierci królowej Elżbiety II, czyli 8 września 2022 roku.

Jednak przepych i ceremoniał koronacji ma jeszcze jedną ważną rolę do odegrania. We wszystkich kulturach ceremonie mają znaczenie, Badania pokazują, że działania obrzędowe mogą aktywować w umysłach ludzi głęboko zakorzenione odczucia dotyczące przyczynowości. Na przykład małym dzieciom wydaje się, że przyjęcia urodzinowe są przyczyną starzenie się. I nawet jeśli nie zdają sobie z tego sprawy, dorośli mają podobne odczucia. W pewnym eksperymencie przeprowadzonym w USA wraz z kolegami pokazywaliśmy ludziom filmy z koszykarzami wykonującymi rzuty wolne, zatrzymując każdą klatkę i prosząc ich o przewidzenie, które strzały trafią w cel. Uczestnicy byli bardziej skłonni do założenia, że gracz, który wykonuje jakiś gest poprzedzający strzał, taki jak obracanie lub pocieranie piłki, wykona pomyślny rzut.

Może być również zupełnie odwrotnie. Jeśli chodzi o kamienie milowe, są one zwykle oznaczone za pomocą obrzędu; brak ceremonii może zmniejszyć wrażenie, że cel został osiągnięty. Badania sugerują, że uczniowie na całym świecie odczuwali to poczucie straty podczas pandemii Covid-19, kiedy nie mogli przeprowadzić ceremonii ukończenia szkoły.

Jako antropolog zetknąłem się w Grecji z wieloma osobami, które uważają, że nie można uzyskać aktu urodzenia, jeśli nie zostało się ochrzczonym w dzieciństwie, lub że ślub nie będzie prawnie ważny, jeśli nie zostanie zawarty w kościele. W rzeczywistości w każdym przypadku wystarczy tylko podpisanie dokumentu prawnego. Jednak symbolika i widowiskowość ceremonii sprawiają, że akt wydaje się oficjalny. Do tego stopnia, że można odnieść wrażenie, że liczy się raczej ceremonia, a nie formalności.

Podobne odczucia mogą być aktywowane przez nieprzestrzeganie ceremonialnego protokołu. Rozważmy przypadek pierwszego wprowadzenia na urząd Baracka Obamy. W 2009 roku został on zaprzysiężony jako 44. prezydent USA. Zgodnie z konstytucją USA, przysięga powinna brzmieć: „będę wiernie wykonywał urząd prezydenta Stanów Zjednoczonych”. Zamiast tego Obama powiedział: „będę wykonywał urząd prezydenta Stanów Zjednoczonych wiernie”. Te same słowa, identyczne znaczenie, inna kolejność. Ten najmniejszy błąd sprawił, że wielu zaczęło kwestionować legalność prezydentury. W efekcie Obama z „nadmiaru ostrożności” złożył przysięgę ponownie następnego dnia. 

Na pierwszy rzut oka nasza obsesja na punkcie ceremonii może wydawać się niewłaściwa. W końcu powiedzieć, że jakieś wydarzenie jest czysto „ceremonialne” to powiedzieć, że nie ma praktycznej użyteczności. Jednak ceremonie nadal spełniają ważne funkcje, nawet jeśli nie mają bezpośredniego wpływu na świat zewnętrzny. Mogą zapewniać komfort, tworzyć znaczenie i kształtować poczucie przynależności. To właśnie z tego powodu przenikają one wszystkie nasze instytucje społeczne.

Ceremonie zbiorowe pełnią funkcję spoiwa społecznego. Oznaczają symboliczne przynależności do grupy i koordynują wygląd, działania i emocje ludzi. W ten sposób tworzą poczucie jedności, które może przekształcić jednostki w społeczności. Badania pokazują, że kiedy ludzie uczestniczą w ceremoniach grupowych, ich tętno synchronizuje się, co pomaga im poczuć się bardziej związanymi. Ten efekt obejmuje nie tylko osoby wykonujące ceremonialne działanie, ale także całą społeczność, która je ogląda.

Zwłaszcza ceremonie państwowe służą poszerzeniu tego uczucia jedności na całe narody. Jest to konieczne, ponieważ narody nie są realne: ich członków nie łączą żadne wrodzone podobieństwa - jedynie ich zbiorowa wyobraźnia. Aby przetrwać, muszą stale odnawiać swoje figuratywne istnienie poprzez mity, symbole i ceremonie.

Kluczowym aspektem ceremonii państwowych jest ciągłość. Tradycje są jak dobre wino: ich wartość rośnie tylko z wiekiem. Starożytne zwyczaje, które przetrwały przez wieki, były wykonywane przez niezliczone pokolenia i dobrze im służyły Dlatego ludzie często upierają się, że ich rytuały są niezmienione i niezmienne, nawet jeśli ulegają korektom. Nie umknęło to uwadze urzędników Pałacu Buckingham. Strona internetowa rodziny królewskiej zauważa, że koronacja „pozostała zasadniczo taka sama przez ponad tysiąc lat”.

W rzeczywistości zmiany następowały stopniowo na wszystkich etapach ceremonii koronacyjnej, za każdym razem zgodnie z królewskimi preferencjami i duchem czasu. Zresztą sam król Karol planuje wprowadzić kilka poprawek do własnej intronizacji. Ale zasada ciągłości jest wciąż najważniejsza, Podtrzymywanie nieprzerwanej tradycji to stawanie się członkiem wspólnoty, która wykracza poza własny czas i miejsce, wraz z niezliczoną liczbą osób, które robiły to wcześniej i będą to robić w przyszłości.

Tradycje takie jak podnoszenie i wywieszanie flagi, obserwowanie zmiany warty czy słuchanie świątecznego przemówienia suwerena mogą przyczynić się do tego uczucia. Powtarzanie przynosi wrażenie przekonania, a etykieta dodaje poczucie ważności. Badania pokazują, ze zrytualizowane działania są postrzegane jako bardziej wyjątkowe niż zwykłe. Większość ceremonii państwowych może być jednak dosyć nijaka, a więc ich efekty są ulotne. Niekiedy klej społeczny musi zostać wzmocniony poprzez użycie dodatkowych składników. W tym miejscu pojawia się królewski splendor.

Blask i teatralność królewskich ceremonii nadaje im aurę epokowego znaczenia. Wiąże się z nimi eksplozja światłą, koloru, muzyki i widowiskowości. Wszystkie te atrakcje aktywują procesy psychologiczne związane z tym, jak oceniamy nasz świat. Kiedy uczestniczymy w ceremonii pełnej przepychu, nasz mózg mówi nam, że dzieje się coś doniosłego. To dlatego na całym świecie ceremonie ku czci monarchów są o wiele bardziej huczne niż te, podczas których przemawia się do ich demokratycznie wybranych odpowiedników.

W 1981 roku połączenie księcia Karola i ówczesnej Lady Diany Spencer stało się najdroższym ślubem wszech czasów, którego koszt przekroczył roczny PKB niektórych najmniejszych krajów świata, W 2022 r. rząd Wielkiej Brytanii zorganizował czterodniowe obchody, które opisano jako „widowisko raz na pokolenie” z okazji platynowego jubileuszu królowej Elżbiety. Ceremonia pomaga legitymizować to, co w innym przypadku może być dość kruchą instytucją.

Efekty ceremonialnego przepychu mogą wykraczać daleko poza poddanych królów. Dla całego świata działają one jako symbole statusu; to co antropolodzy nazywają „pokazami zwiększającymi wiarygodność”. Nasze umysły intuicyjnie łączą wysiłek z wartością. Ceremonia, której zorganizowanie wymaga tak ogromnych kosztów i wysiłku, stanowi namacalny dowód znaczenia instytucji, którą celebruje, oraz zaangażowania ludzi w tę instytucję.

W czasach niestabilności politycznej, przy wzroście rosyjskiej agresji, wychodzeniu Wielkiej Brytanii z Brexitu i globalnej pandemii, państwu brytyjskiemu przydałoby się trochę tego społecznego kleju. A przede wszystkim przydałby się rodzinie królewskiej.

Ostatnie lata były dla rodziny królewskiej co najmniej ciężkie. Książe Andrzej stracił swoje tytuły wojskowe i królewskie patronaty, gdy stanął w obliczu zarzutów o napaść seksualną, którym konsekwentnie zaprzeczał. Na arenie międzynarodowej, gdy świat zmaga się ze spuścizną kolonializmu, coraz więcej krajów wydaje się skłonnych do zerwania więzi z koroną. Przez cały czas książę i jego żona Meghan, księżna Sussex, mieli bardzo publiczne wyjście z centrum królewskiego życia, a ich obecność w mediach wcierała sól do tych ran.

W świetle tych wydarzeń koronacja może odegrać kluczową rolę w walce rodziny królewskiej o utrzymanie swojego znaczenia. W istocie, podczas gdy poparcie społeczne dla monarchii ciągle spada, dwóm niedawnym wielkim uroczystościom: platynowemu jubileuszowi i pogrzebowi królowej, towarzyszył wzrost brytyjskiego stosunku do tej instytucji.

Koronacja króla Karola III będzie jedną z najbardziej hucznych uroczystości królewskich w tym stuleciu. Okaże się, czy pomoże ona przekonać poddanych, że ma on jeszcze do odegrania jakąś rolę w brytyjskim społeczeństwie.