Nekropolia sprzed 2 tysięcy lat rzuca światło na pochodzenie kiły: istniała w Ameryce przed Kolumbem

Zdjęcie: Jose Filippiniego

U progu XV wieku niszczycielska i tajemnicza epidemia o wysokim wskaźniku śmiertelności rozpętała się w Europie. Była to kiła, choroba przenoszona drogą płciową wywoływana przez bakterię Treponema pallidum (pol. krętek blady), która zdziesiątkowała ludność Starego Kontynentu, powodując wysypkę na ciele zarażonych, ślepotę, zaburzenia psychiczne oraz po upływie kilku miesięcy, śmierć. Tak jak Europejczycy, kierowani przez Krzysztofa Kolumba sprowadzili do Ameryki ospę prawdziwą, odrę i ospę wietrzną, również przywieźli ze sobą tę infekcję. A przynajmniej uważano tak przez długi czas. 

Jednakże, badanie naukowe opublikowane w 2020 roku dowiodło, że patogeny wywołujące tę chorobę oraz inne podobne, takie jak malinica — która przenoszona jest poprzez kontakt ze skórą, ale nie drogą płciową — istniały już na Starym Świecie już na początku wieku piętnastego, czyli na wiele dziesięcioleci przed wyprawami kolumbijskimi. Zrzucenie winy na genewskiego admirała oraz jego współtowarzyszy było już wcześniej podawane w wątpliwość. Niektórzy badacze zasugerowali nawet, że pierwsze formy krętków bladych mogły przedostać się do Ameryki w czasach pierwszych migracji ludności, między 23 000 a 15 000 lat temu.  

Nowe badania opublikowane w tę środę w magazynie „Nature” uzupełniają złożoną historię pochodzenia kiły o kolejny rozdział. Grupa naukowców pod przewodnictwem Vereny Schünemann z Uniwersytetu w Bazylei (Szwajcaria) zdołali zsekwencjonować najstarszy znany to tej pory genom bakterii T. palladium. Informację genetyczną udało się uzyskać ze szczątek osób pochowanych 2000 lat temu w prehistorycznej nekropolii, składającej się zarówno z pojedynczych, jak i zbiorowych pochówków, znajdującej się w nadbrzeżnym stanie Santa Catarina, na południu Brazylii. 

Testy laboratoryjne wykazały, że patogen, który zainfekował cztery osoby żyjące w czasach prehiszpańskich z kultury sambaqui, jest ściśle powiązany ze współczesnym podgatunkiem, który powoduje malinicę, która w czasach obecnych rozwija się zwykle na terenie suchych regionów Afryki i Azji. „Znakomite odkrycie”, jak twierdzą naukowcy, które potwierdza, że cywilizacje Ameryki borykały się z tego typu chorobami zakaźnymi, jak kiła, już na tysiąc lat przed przybyciem Krzysztofa Kolumba wraz z jego załogami do Ameryki. 

„Nasze badania oparte na genomice, razem z datowaniem radiowęglowym szczątek ludzkich oraz stratygrafią, sytuują niedawno odkrytą treponematozę  (choroby wywoływane przez krętki blade) w Ameryce Południowej na długo przed kontaktem z Europejczykami w wieku XV, a nawet przed wyprawami Wikingów na wybrzeża Ameryki Północnej, co może głęboko świadczyć o obecności chorób, takich jak malinica na Nowym Świecie przed nawiązaniem kontaktu z Europą”, piszą autorzy artykułu. „Nasze badania mogły wykazać, że kiła endemiczna była już obecna w wilgotnych strefach Brazylii 2 tysiące lat temu”, dodaje Verena Schünemann. 

Pojawienie się bakterii 

Naukowcy oraz historycy medycyny dalej toczą głębokie debaty na temat tego, czy marynarze i żołnierze Krzysztofa Kolumba przywieźli kiłę przenoszoną drogą płciową z Nowego Świata do Europy w trakcie ich powrotu w 1492. Choroba szybko rozprzestrzeniła się, zwłaszcza w miastach portowych, począwszy od tamtego stulecia. 

„Fakt, że te znakomite odkrycia reprezentują endemiczny gatunek chorób o charakterze treponematycznym, a nie kiłę przenoszoną drogą płciową, dalej pozostawiają pochodzenie tejże kiły nierozwiązane”, wyjaśnia Kerttu Majander, badaczka z tytułem doktora na Uniwersytecie w Bazylei, oraz jedna z głównych autorek badań. Niemniej jednak, autorzy badań uważają, że istnieje wiele wskazywań na to, że treponematoza była już szeroko rozpowszechniona na północy Europy, w rejonach współczesnej Finlandii i Polski, przed okresem odkryć Kolumba. „Jako że nie odnaleźliśmy kiły przenoszonej drogą płciową w Ameryce Południowej, teoria na temat tego, że kiłę do Europy sprowadził Kolumb, wydaje się mało prawdopodobna”, komentuje Schünemann. 

Wiele gatunków bakterii wymienia się cechami, które są korzystne dla ewolucji poprzez tak zwany horyzontalny transfer genów, bądź rekombinację genetyczną. Porównanie między prehistorycznym DNA kości z Brazylii oraz obecnych patogenów pokazuje, że takie fenomeny miały miejsce. „Nie możemy określić dokładnie, kiedy miała miejsce taka wymiana, jednak najprawdopodobniej jest to jeden z mechanizmów napędzających rozbieżność między podgatunkami, które powodują różne infekcje treponematyczne”, mówi Marta Pla-Díaz, z Uniwersytetu z Bazylei, będąca kolejną główną autorką badań. 

Porównanie DNA pozwoliło im również wydedukować datę pojawienia się rodziny bakterii Treponema pallidum. Ich badania pokazują, że patogeny te pojawiły się w którymś momencie między 12 000 a 550 rokiem p.n.e., dlatego historia tych bakterii sięga znacznie dalej, niż wcześniej myślano. „Chociaż pochodzenie kiły dalej pozostawia miejsce wyobraźni, teraz przynajmniej wiemy bez cienia wątpliwości, że treponematoza nie była obca dla mieszkańców Ameryki, którzy żyli i umierali na wieki przed tym, jak Europejczycy zaczęli eksplorować kontynent”, podsumowuje Schünemann.