Pierwszym chemikiem w historii mogła być kobieta - perfumiarka – oto jak zmieniła się nauka o zapachach od tamtego czasu

Zdjęcie: Tetra Images/Getty Images

Inskrypcje mówią, że Tapputi była odpowiedzialna za „nadzorowanie pałacu” jako liderka kolektywu kobiecych ekspertek od perfum w Mezopotamii (dzisiejszy Irak i Iran). Te muraqqītu, ekspertki w dziedzinie aromatów, przygotowywały zapachy dla króla i jego rodziny królewskiej. Inskrypcje, które są wystawione w Vorderasiatisches Museum w Berlinie, pokazują również szczegółową procedurę, jaką Tapputi stosowała do produkcji jednego ze swoich perfum. Tapputi i jej zespół używali aromatycznych i leczniczych roślin oraz kwiatów, które były powszechnie dostępne w tamtym czasie, aby wydobywać olejki eteryczne i zapachy. Perfumy mogą być kwiatowe, owocowe, słodkie, pikantne, drzewne i wiele innych. Te cechy, zwane „nutami”, są tym, co przyciąga nas przy wyborze perfum do noszenia. Różne chemiczne molekuły, które tworzą nuty perfum, są znane jako związki lotne, które łatwo parują. Kiedy te molekuły stają się gazem, są wykrywane przez organy zmysłowe w nosie. Za doznaniami, jakie dostarczają nam nasze ulubione perfumy, stoi wyrafinowany proces, w którym sztuka i chemia są ściśle ze sobą splecione. Przepis Tapputi opisuje szereg technik ekstrakcji i koncentracji lotnych związków zapachowych, które są nadal podstawą kilku zastosowań w chemii, takich jak produkcja perfum, kosmetyków, leków czy suplementów. Niektóre z tych technik ekstrakcji obejmują podgrzewanie. Na przykład do przygotowania wywaru (ekstrakcja substancji rozpuszczalnych w wodzie z roślin) surowców, takich jak liście lub korzenie, jest gotowany przez dłuższy czas z rozpuszczalnikiem, takim jak woda. Opisana była również technika naparu. Polega ona na krótkotrwałym moczeniu materiału do ekstrakcji w gorącej wodzie, tak jak herbata. Inne techniki polegają na mocy ekstrakcyjnej rozpuszczalnika, w którym surowiec jest moczony przez długi czas w temperaturze pokojowej – proces znany jako maceracja. Przepis Tapputi ilustruje również sekwencję podgrzewania i schładzania surowca, w procesie przypominającym to, co dzisiaj określamy jako destylację. Ta metoda wykorzystuje parowanie i kondensację do oddzielania różnych lotnych związków zapachowych od siebie. Ta konwersja z fazy ciekłej do gazowej i odwrotnie opiera się na tym, jak łatwo i w jakiej temperaturze związki parują. Na koniec przeprowadzano wielokrotne etapy rafinacji przez filtrację, aby uzyskać perfumy „godne króla”. Te same techniki są nadal istotne w nowoczesnej perfumerii, ale zostały zoptymalizowane przez wieki i są teraz bardziej wydajne. 

Czy wszystkie nosy są takie same?  

Gdyby Tapputi urodziła się w dzisiejszych czasach, mogłaby być „nosem”, czyli wysoce wykwalifikowanym artystą zapachów, który opanowuje chemię i kreatywność. Podobnie jak w naturze, wiele perfum łączy dużą liczbę związków zapachowych. Tworzenie perfum oznacza ocenę interakcji wielu lotnych związków w mieszance i ich stabilności, zarówno pojedynczo, jak i razem, po zabutelkowaniu. Ci wysoko wykwalifikowani profesjonaliści potrafią swobodnie rozróżniać nuty o subtelnych różnicach i odtwarzać je w swoim laboratorium. Ekspertyza utalentowanych „nosów” znajduje również zastosowanie w analizie sensorycznej w przemyśle spożywczym, napojów i kosmetyków, gdzie badają, jak produkt jest odbierany przez pięć zmysłów.  W laboratorium chemicy często polegają na zaawansowanych instrumentach, aby zrozumieć pochodzenie aromatu naturalnych produktów. Te instrumenty przeszukują skomplikowany zapach, aby oddzielić i zidentyfikować setki lotnych molekuł, które po połączeniu dają ogólny zapach, który nasz nos może wyczuć. W naszym ostatnim badaniu na przykład analizowaliśmy aromat niektórych irlandzkich próbek miodu, sprzedawanych jako miód wrzosowy, aby lepiej zrozumieć jego pochodzenie botaniczne. Lotne związki znalezione w miodzie głównie pochodzą z roślin i kwiatów, które pszczoły odwiedziły, aby zebrać nektar, który po wielu procesach jest przekształcany w miód. Odkryliśmy, że wszystkie próbki miały nuty aromatyczne z kilku różnych roślin. Nową granicą badań nad aromatami jest rozwój „e-nosów”. Są to urządzenia elektroniczne wykrywające molekuły, które naśladują sposób, w jaki nasze nosy wykrywają lotne związki, dostarczając „odcisku palca”, czyli analizy charakterystycznych związków aromatycznych próbki. Te e-nosy mogą być ważne dla innych branż. Na przykład w diagnostyce chorób (odciski palców lotnych molekuł mogą się zmieniać wraz z poziomem cukru we krwi) i kontroli jakości w przemyśle spożywczym, gdzie odcisk palca lotnego może się zmieniać w miarę psucia się żywności. Nowoczesne badania nad perfumami również badają ważną, ale często pomijaną, psychologię zapachu. Mają one silną moc wywoływania wspomnień u ludzi. Zaczynamy rozumieć, dlaczego niektóre zapachy sprawiają, że mamy ochotę na filiżankę herbaty, chcemy trzymać nos w książce lub czuć się świątecznie. Wydaje się to zależeć od fizycznego połączenia między naszym zmysłem węchu a częściami mózgu związanymi z pamięcią i emocjami. To może tłumaczyć, dlaczego w czasach Tapputi, zapachy były nie tylko postrzegane jako kosmetyki, ale miały również funkcję religijną. Były używane jako część rytuałów i ceremonii oraz ofiarowane bogom, aby nawiązać niewidzialne połączenie z nimi. Jeśli czytanie tego wzbudziło Twoją ciekawość na temat perfumerii, możesz spróbować stworzyć perfumy inspirowane zapachem Tapputi.