Szczury są bardziej ludzkie niż myślisz - i z pewnością lubią przebywać w naszym otoczeniu Tobias Linné

Zdjęcie: Getty Images

Szczur brunatny, Rattus norvegicus, jest jednym z gatunków najlepiej przystosowanych do współczesnego społeczeństwa. Szczury te podążały za ludźmi na całym świecie, stając się jednym z najbardziej rozpowszechnionych ssaków, rozprzestrzeniając się z rodzimego obszaru występowania w północnych Chinach i Mongolii i docierając do Europy w 16 wieku, a być może nawet wcześniej. Czarne szczury pojawiły się jednak w Europie już w I wieku naszej ery. 

Obecnie prawie wszystkie dzikie szczury brunatne są synantropijne, co oznacza, że żyją w bliskim związku z ludźmi, jedząc nasze resztki i wykorzystując ludzkie budowle jako schronienie. Relacja między szczurami a ludźmi to komensalizm, słowo pochodzące od łacińskiego terminu „commensal”, oznaczającego „jedzenie przy tym samym stole”. 

Przez wieki szczury były postrzegane jako mroczny cień ludzkości. Szczury miały ogromny wpływ na ludzką cywilizację, nie tylko poprzez rozprzestrzenianie chorób. Od dawna kojarzone są z brudem, śmiercią i zniszczeniem. W średniowiecznej Europie ludzie nienawidzili szczurów za ich tak zwaną brutalność, pozornie nieograniczony apetyt seksualny i płodność. Jednak ich ogromna liczba i zdolności adaptacyjne odzwierciedlają ewolucyjny sukces ludzi. 

Rozprzestrzeniły się wraz z wojnami i europejskim imperializmem na skolonizowane terytoria w obu Amerykach, a także w Afryce i Australii. Szczury do dziś rozwijają się w okopach współczesnych działań wojennych.  

Zwierzę społeczne i empatyczne 

Prawdziwe szczury są dalekie od nikczemnych stworzeń, za jakie często się je uważa. Badania wykazały, że szczury mają silną zdolność empatii. Zwierzęta te mogą dzielić stan emocjonalny innych, co w psychologii nazywa się zarażaniem emocjonalnym. Badania wykazały, że gdy szczur widzi innego szczura w niebezpieczeństwie, struktury neuronowe aktywowane w mózgu tego szczura bardzo przypominają te aktywowane w mózgach ludzi, gdy odczuwają empatię dla bólu innych. 

Jeden z eksperymentów wykazał, że szczury uwolnią swojego pobratymca z nieprzyjemnej klatki, nawet jeśli nie zostaną za to nagrodzone. A jeśli następnie otrzymają czekoladowe smakołyki, wolny szczur zwykle zachowa przynajmniej jeden smakołyk dla byłego więźnia. 

To bezinteresowne zachowanie wynika ze złożonego społecznie życia szczurów w wielopokoleniowych grupach rodzinnych. Tworzą one więzi na całe życie z innymi szczurami i z pokolenia na pokolenie dzielą się społecznie nabytymi umiejętnościami, takimi jak techniki żerowania. Oznacza to, że szczury mają pewną formę kultury. 

Badanie z 2023 roku wykazało nawet, że szczury mogą wyobrażać sobie miejsca i rzeczy, których nie mają przed sobą w danym momencie. W eksperymentach wykazano, że szczury poruszają się po przestrzeni w swoich myślach, którą wcześniej eksplorowały. Podobnie jak w badaniach nad empatią, naukowcy wykazali to, porównując regiony w mózgach szczurów, które zostały aktywowane z tymi, które aktywują się, gdy ludzie myślą o poruszaniu się po miejscach, które odwiedzili. 

Ta zdolność do wyobrażania sobie sugeruje również, że szczury mają poczucie przeszłości i przyszłości. 

Życie i śmierć ze szczurami 

Mając to na uwadze, ludzkie sposoby radzenia sobie ze szczurami wydają się okrutne. Najpopularniejszą chemiczną metodą kontroli szczurów są antykoagulanty, które powodują śmiertelne krwawienie wewnętrzne w ciągu jednego do dwóch tygodni po zjedzeniu trucizny przez szczura. Ponieważ szczury są zarówno inteligentne społecznie, jak i ostrożne, wolą próbować nieznanego pożywienia, a następnie czekać, aż zachorują one lub inne szczury. 

Nazywa się to nieśmiałością wobec trucizny. Jednak w przypadku antykoagulantów czas między spożyciem przynęty a śmiercią szczura jest tak długi, że szczury zwykle nie kojarzą jej ze swoimi nawykami żywieniowymi. Ludzką motywacją do zdobywania wiedzy o szczurach jest często chęć ich zabicia. Największymi ekspertami w dziedzinie zachowania dzikich szczurów są ich tępiciele. A jednak obecne metody kontrolowania populacji dzikich szczurów nie są zbyt skuteczne. 

Niektóre szczury uodporniły się na trucizny i są w stanie je zjeść i przeżyć. Odławianie ich jest niezwykle trudne, a szczury często ponownie zasiedlają terytorium, z którego zostały usunięte. Globalna urbanizacja prawdopodobnie doprowadzi tylko do bliższego kontaktu ludzi ze szczurami, a zabijanie szczurów w sposób, w jaki robi się to obecnie, nie jest etyczne. 

Nadszedł czas, aby zastanowić się, czy istnieją mniej brutalne sposoby życia ze szczurami. TashaBubo/Shutterstock 

Zamiast tego powinniśmy rozważyć inne strategie, takie jak te badane przez Urban Rat Project na Uniwersytecie w Helsinkach. Naukowcy z różnych dziedzin starają się tu lepiej zrozumieć konflikty między szczurami a ludźmi. Badają oba gatunki i ich interakcje, mając nadzieję na przyszłość z mniej krwawymi relacjami człowiek-szczur. W ramach projektu zauważono, że miejsca na obszarach miejskich, w których ludzie dokarmiają ptaki, przyciągają również szczury, które następnie próbuje się wyeliminować za pomocą trucizn lub pułapek. 

Badania sugerują również, że wraz ze wzrostem wiedzy na temat szczurów i ich zachowań ludzie mają tendencję do rozwijania bardziej pozytywnego nastawienia do nich. Potrzebna jest więc większa wiedza na temat zachowań społecznych dzikich szczurów. A ludzie muszą kontrolować swoje własne zachowanie, aby uniknąć konfliktu ze szczurami. 

Dobrym początkiem byłoby ograniczenie marnowania żywności i zaprzestanie pozostawiania resztek bez zabezpieczenia. Mniej szczurów w pobliżu ludzkich źródeł pożywienia i większa wiedza na temat ich zachowania oznaczałyby mniejsze ryzyko rozprzestrzeniania się chorób ze szczurów na ludzi, a także z ludzi na szczury. 

Przyszłość ludzkości związana jest ze szczurami, zwierzętami społecznymi i empatycznymi. Nadszedł więc czas, abyśmy zrozumieli nasze cienie.