Wydmy gwiaździste: naukowcy odkryli zagadkę największych pustynnych piasków

Wydma gwiaździsta - Lala Lallia, Maroko. Zdjęcie ze strony : www.bbc.com.

Wydmy gwiaździste - lub wydmy piramidalne - zawdzięczają swoją nazwę charakterystycznym kształtom i osiągają setki metrów wysokości. Występują w Afryce, Azji i Ameryce Północnej, a także na Marsie - ale eksperci nigdy wcześniej nie byli w stanie określić daty ich powstania. Teraz naukowcy odkryli, że wydma o nazwie Lala Lallia w Maroku powstała 13 tysięcy lat temu. 

Powstają na obszarach ze zmiennymi kierunkami wiatrów. Zrozumienie ich wieku pomaga naukowcom zrozumieć te wiatry i odkryć klimat tamtej epoki, mówi prof. Geoff Duller z Uniwersytetu w Aberystwyth, który opublikował badania wraz z prof. Charlesem Bristowem z Uniwersytetu Birkbeck. Lala Lallia (rdzenna nazwa w języku berberyjskim oznaczająca najwyższy święty punkt) znajduje się na piaszczystej pustyni Irk asz-Szabbi w południowo-wschodnim Maroku. 

Wydma ma 100 m wysokości i 700 m szerokości z promieniście rozchodzącymi się ramionami. Po początkowej fazie formowania przestała się powiększać przez 8 tysięcy lat, a później szybko się rozrosła w ciągu kilku tysięcy lat. Zazwyczaj pustynie można znaleźć w badaniach historii geologicznej Ziemi, ale wydmy gwieździste nie były uwzględnione aż do teraz. Prof. Duller twierdzi, że może to być spowodowane tym, że są one tak duże, że naukowcy nie zdawali sobie sprawy, że patrzą na jedną odrębną wydmę. 

„Odkrycia te prawdopodobnie zaskoczą wiele osób, ponieważ widzimy, jak szybko uformowała się ta ogromna wydma i że przemieszcza się ona przez pustynię z prędkością około 50 cm rocznie" – dodaje. Naukowcy wykorzystali technikę datowania radiometrycznego, aby określić jej wiek. Metoda oblicza, kiedy ziarna piasku były ostatnio wystawione na działanie światła słonecznego. Próbki piasku pobrano w warunkach nocnych z Maroka i przeanalizowano w laboratorium w warunkach słabego czerwonego światła, przypominających staromodne warsztaty fotograficzne.
Prof. Duller opisuje ziarna minerałów w piasku jako „małe akumulatory". Przechowują one energię w kryształach, pochodzącą z promieniowania radioaktywnego w środowisku naturalnym. Im dłużej piasek jest pod ziemią, tym więcej promieniowania jest dostarczone przez co gromadzi więcej energii. Kiedy naukowcy badają ziarna piasku w laboratorium, uwalniana jest energia w postaci światła, a naukowcy mogą obliczyć ich wiek. „W naszym zaciemnionym laboratorium widzimy światło z tych ziaren piasku. Im jaśniejsze światło, tym starsze są ziarna i więcej czasu minęło od ich zasypania" - mówi prof. Duller.

Innym przykładem może być wydma gwiaździsta na pustyni w Kolorado, która jest najwyższą wydmą w USA, mierzącą 225 m od podnóża do szczytu. “Wspinaczka na taką wydmę wymaga wielkiego wysiłku” - wyjaśnia prof. Duller. „Wspinając się, idziesz w górę dwa kroki, a jeden się cofasz. Ale zdecydowanie warto – są przepiękne gdy spoglądasz na nie z góry”.