O tym jak Śpiąca Królewna Disneya była inspirowana późnośredniowiecznym gobelinem.

Charles Perrault, frontyspis La belle au boisdormat z Contes da ma merel’Oye, 1695 r., The Morgan Library & Museum, Nowy Jork, NY, USA.

Śpiąca królewna

Każdy zna opowieść o Śpiącej Królewnie dzięki Waltowi Disneyowi. Jednak film z 1959 roku opierał się na kolekcji baśni Charlesa Perraulta opublikowanych w 1697 roku i zadedykowanych bratanicy Ludwika XIV. Oryginalny manuskrypt z 1695 roku Contes de ma merel’Oye (Bajki Babci Gąski) znajduję się obecnie w Morgan Library & Museum w Nowym Jorku.

W tej książce z baśniami pojawia się historiaLa belle au boisdormant (Śpiąca królewna). Bajka opowiada historię młodej księżniczki, na którą została rzucona klątwa, przez którą zapadła w stuletni sen po tym jak ukuła palec wrzecionem kołowrotka. Opowieść Perraulta była wytworem jego wyobraźni, ponieważ w XVII wieku opowieści o średniowiecznych rycerzach, damach w opałach i smokach były już dawno zapomniane. Jednak dla dyrektora artystycznego EyvindaEarle był to idealny motyw na film Disneya. Podczas gdy Śpiąca Królewna Disneya przypomina oryginał, Earle uchwycił średniowieczne reprezentacje zalotów, muzyki i przyrody, odnosząc się do średniowiecznej sztuki i tapiserii.

EyvindEarle, grafika koncepcyjna Śpiącej Królewny, 1959 r., Walt Disney AnimationResearch Library, Glendale, CA, USA. The New York Times.

Średniowieczna inspiracja

Wszystko zaczęło się od tapiserii Polowanie na jednorożca w oddziale Metropolitan Museum of Art – The Cloisters. Według historyka sztuki Wolfa Burcharda, John Hench (pracownik Disneya, który był blisko Walta Disneya) odwiedził the Met Cloisters w latach 50. XX wieku, gdzie zobaczył zbiór tapiserii. Wzór i oczarowujący motyw tapiserii Polowanie na jednorożca przyciągnęły jego uwagę i Hench zaproponował je jako szablon wizualny Śpiącej Królewny. Choć tapiserie były fantastycznym historycznym odniesieniem, brakowało im średniowiecznej reprezentacji konkurów. Tak więc inna średniowieczna tapiseria w kolekcji Met stała się wizualnym źródłem inspiracji – Shepard and ShepherdessMaking Music.

Ale dlaczego wybrano tapiserie, a nie obrazy?

Shepherd and Shepherdess Making Music, lata1500-1530, The Metropolitan Museum, NowyJork, NY, USA.

Wpływ tapiserii

W przeciwieństwie do obrazów, europejskie tapiserie mogły pochłonąć widza w opowieść na kinową skalę. Symbolizowały również bogactwo patrona jednocześnie mając praktyczny cel. Ze względu na ich materialność, tapiserie były łatwe do przeniesienia i służyły jako izolacja w średniowiecznych zamkach.

Disney i jego zespół zauważyli, że jedyny sposób na to, by nadać Śpiącej Królewnie średniowiecznego klimatu to uchwycenie istoty średniowiecznej tapiserii, co uczynił EyvindEarle. Stworzył niesamowite stylizowane drzewa naśladujące kwiecisty wzór widoczny w średniowiecznych tapiseriach, takich jak Polowanie na jednorożca, Dama z jednorożcem, oraz, co najważniejsze, Shepard and ShepherdessMaking Music.

Klatka z filmu Śpiąca królewna, reż. Clyde Gronimi, 1959 r., Disney Animation Twitter.

Muzyka i zaloty

Tapiseria Shepard and ShepherdessMaking Music została ożywiona przez Earle’a w powyższej scenie tańca Aurory i księcia w lesie. Podczas gdy gra muzyka Czajkowskiego, widza przyciąga tło, podkreślone kwiecistym wzorem i średniowiecznym listowiem. To nie przypadek, że tapiseria Shepard and ShepherdessMaking Music przedstawia średniowieczne zaloty w towarzystwie muzyki, podobnie do sceny ze Śpiącej królewny.

W tapiserii wplecione są dwa cytaty. Nad pasterką napisano: „Zaśpiewajmy / na trawie / z twoją kobzą / melodię dla dwojga”. Odpowiedź pasterza brzmi: „Kiedy śpiewa / jej głos jest piękny / ale ja wykonuję pracę”. W analogicznej scenie ze Śpiącej Królewny, książę natyka się na Aurorę śpiewającą w lesie…

„Dzięki ścieżce dźwiękowej opartej na balecie Czajkowskiego z 1890 roku i malarskim korzeniom w dziełach Albrechta Dürera, Pietera Bruegla Starszego, Jana van Eycka i braci Limbourg, Śpiąca królewna Disneya jest przez wielu uważana za jedną z najbardziej wyrafinowanych produkcji Studia.” – Wolf Burchard.

Klatka z filmu Śpiąca Królewna, reż. Clyde Geronimi, 1959 r., Imbd.

Co więcej, w oryginalnej pierwszej scenie filmu, w tle znajduje się replika tapiserii Dama z jednorożcem. Muzeum Met uwzględniło tę scenę planując układ galerii na wystawę Inspiring Walt Disney, która skończyła się w 2022 r. Gdy wchodziło się do pokoju ze Śpiącą królewną, stało się przed otwartą książką z tapiserią Shepard and ShepherdessMaking Music powieszoną w tle. Jako gość czułam się jakbym cofnęła się w czasie do średniowiecznej Europy z zaczarowanymi lasami i oświetlonymi scenami.

Wystawa Inspiring Walt Disney, lata 2021-2022, the Metropolitan Museum of Art, NowyJork, NY, USA. Paul Lachennauer. Timeout. 

Ogólnierzeczbiorąc, podobieństwomiędzyŚpiącąKrólewnąDisneya a tapiseriąShepard and Shepherdess Making Music jest naprawdęniezwykłe. Miejmy nadzieję, że więcej osób zacznie dostrzegać znaczenie, jakie średniowieczne gobeliny mają dla kina, sztuki współczesnej i kultury popularnej.