Bohaterowie i złoczyńcy w Sápmi

Fot. nrk.no

Ann-Helén Laestadius z pasją angażuje się w zacięty spór w nieokreślonym mieście na północy Szwecji: Tutaj Samar walczy z lokalnymi mieszkańcami i hodowlą reniferów, z którymi konkuruje. To walka o prawa, podział zasobów i przeszłość. Cała historia ma luźny charakter.

Na okładce zaznaczono, że Laestadius ma „swoje korzenie lapońskie i tornedalskie w Nedre Soppero”, co sugeruje jej dobrą znajomość tego typu konfliktów.

Choć może to być atutem, to jednak entuzjazm autorki i uzasadnione oburzenie czasami przesłaniają istotę tej ważnej historii.

Głównymi przeciwnikami są Elsa i Robert. Elsa pochodzi z rodziny hodowców reniferów. Dobrze radzi sobie z reniferami, wykazuje empatię w stosunku do większości ludzi i zawsze postępuje zgodnie z tym, co uważa za najlepsze dla rodziny i hodowli reniferów.

Robert jest starszy o jedno pokolenie. Jest Szwedem, poszkodowanym w wypadku podczas jazdy pod wpływem alkoholu i z natury złodziejem. Oprócz tego lubi zadawać cierpienie reniferom, wysyła Elsie nieprzyjemne wiadomości i zachowuje się agresywnie wobec Saamów w wiosce, szczególnie wobec Lapończyków, którzy pasą renifery.

Ich pierwsze spotkanie ma miejsce, gdy dziewięcioletnia Elsa natrafia na Roberta, który poluje na jej ukochanego renifera Nástegállu.

Robert i jego towarzysze mogą bez przeszkód siać chaos na przestrzeni lat, gdyż policja jest zajęta innymi sprawami lub nie zauważa istotnych dowodów. Trudno jest znaleźć motywację do rozwiązania sprawy, gdy zastanawiasz się, czy renifer z raną po kuli mógł umrzeć naturalną śmiercią.

Ta nieustanna walka o pozycję jest wyczerpująca zarówno dla Elsy, jak i dla czytelnika, który coraz wyraźniej widzi, gdzie powinno być skierowane jego współczucie.

Inną nieestetyczną cechą tej powieści jest nadmierne wyjaśnianie przez autora wszystkiego, co się dzieje. Nie ma żadnych luk, które czytelnik mógłby samodzielnie wypełnić.

Laestadius ma doświadczenie jako autorka książek dla dzieci i młodzieży. Jej skłonność do klarownego opisywania wydarzeń i nadmierne tłumaczenie mogą być wynikiem pracy z tym gatunkiem literackim.

Ale to nie wszystko, co powiedziano o „Stølen”. Wokół dwóch przeciwników autor rysuje szerszy, bardziej dynamiczny obraz: większość Szwedów jest sceptyczna zarówno wobec Roberta, jak i hodowli reniferów.

Z kolei hodowla reniferów stoi przed dylematem zachowania harmonii między tradycją a nowoczesnością. Matka Elsy, choć zmieniła się, musi znosić sceptycyzm, szczególnie ze strony swojej starzejącej się teściowej, która staje się bardziej szczera.

Portret „áhkku” wyłania się jako jedna z najbardziej fascynujących postaci w powieści. Tworzy własną religię, która łączy w sobie elementy wiary ludowej i chrześcijaństwa, i konsekwentnie przestrzega swoich zasad oraz nigdy nie waha się wyrazić swoich przekonań, choć czasem bywa zbyt bezkompromisowa.

Jest postacią o wielu wymiarach, a ostatnie spotkanie àhkku ze stadem reniferów jest niezwykle poruszające. Elsa ją kocha, ale jednocześnie musi z dystansem podchodzić do tego, co reprezentuje.

Miłość Elsy i àhkku przetrwa przez wszystkie zmienne pory roku i codzienne życie z reniferami. Książka szybko ujawnia, dlaczego pasterze reniferów nieustannie trwają w swoim wysiłku.

Dodatkowo powieść osiąga szczęśliwy punkt kulminacyjny pod koniec, szczególnie w momencie, gdy Elsa zyskuje blizny i ujawnia swoją ludzką naturę.

Nie mam wątpliwości co do tożsamości Lapończyków ani co do występowania kłusownictwa. Napięcia między pasterzami reniferów a innymi mieszkańcami lokalnego środowiska są powszechne, również po stronie norweskiej.

Za tym wszystkim kryje się długa historia ucisku narodu i kultury.

Jednak problem powieści leży nie w samej treści, lecz w sposobie jej przedstawienia. Opowieści bohaterów są skomplikowane, bez względu na to, w jak szlachetną sprawę się angażują. 

Jeśli Laestadius w swoich późniejszych dziełach będzie bardziej otwarta na interpretację czytelnika, to może stać się ważną autorką.