„Godzilla Minus One” oferuje wgląd w złożoność japońskich wspomnień wojennych

Źródło: Toho Studios

Nowy japoński film, „Godzilla Minus One” - to hołd dla oryginalnego filmu Hondy Ishirō z 1954 roku „Gojira” (bardziej znanego anglojęzycznym jako „Godzilla”) - koncentruje się na ludzkich kosztach poniesionych podczas wojny. Wydany w Japonii w listopadzie, a na całym świecie w grudniu, film Takashiego Yamazakiego wciąż bije rekordy, przekraczając 100 milionów dolarów w światowym box office.

Podobnie, jak kultowa „Gojira” przekształciła wojnę w alegorycznego potwora nuklearnego, który chce zniszczyć Tokio, „Godzilla Minus One” oferuje wgląd we wczesną powojenną Japonię i kompleksowość wojennych wspomnień narodu. Japonia nigdy nie zapomniała o swojej wojennej przeszłości, a jej ludność musiała poradzić sobie z wszechobecną traumą. Dla tych, którzy interesują się japońską historią, „Godzilla Minus One” zapewnia nowy sposób odczytywania złożoności japońskich wspomnień wojennych.

Życie pomimo rozpaczy

Podczas drugiej wojny światowej pilot marynarki wojennej, Tokko (Kamikaze) Koichi Shikishima (Ryunosuke Kamiki) nie wykonuje samobójczej misji i ląduje na wyspie Odo. Pojawia się Godzilla, a Shikishima zastyga w strachu zamiast strzelać. Wszyscy oprócz niego i głównego mechanika myśliwca zostają zabici. Po powrocie do Japonii, Shikishima doświadcza zespołu stresu pourazowego, dręczącego poczucia winy i pogardy ze strony sąsiadów. Powrót Shikishimy nawiązuje do powszechnego doświadczenia weteranów japońskich, powracających z wojny na Pacyfiku. Poczucie winy i ambiwalentny odbiór w domu, uniemożliwiły wielu weteranom ułożenie sobie życia w powojennej Japonii.

Link do filmu: https://youtu.be/r7DqccP1Q_4 

W „Godzilla Minus One” dopiero pokonanie potwora - Godzilli, pozwala głównemu bohaterowi przezwyciężyć traumę i odzyskać dziewczynę. Film krytykuje nieludzkie traktowanie żołnierzy służących w wojennym paradygmacie cesarskiej armii i marynarki wojennej, w którym honor zależał od otwartej gotowości do śmierci w służbie cesarzowi, a tym samym narodowi. 

W „Godzilla Minus One” przetrwanie, życie i miłość stają się podstawą powojennego budowania narodu. Film podkreśla to, gdy Shikishima odwiedza Ministerstwo Demobilizacji, aby znaleźć kolejnego ocalałego z wyspy Odo, tylko po to, by dowiedzieć się, że prawie niemożliwe jest ustalenie miejsca pobytu kogokolwiek, skoro tak wielu zostało wysłanych na śmierć. Film mówi, że jeśli Godzilla (lub nawet sama wojna) ma zostać pokonana, rząd nie może mieć nadziei. Można to odczytać jako komentarz do toczących się w Japonii debat na temat tego, jak należy nauczać i interpretować drugą wojnę światową. 

Podręczniki często uznają i opisują rolę kraju w wojnie, ale świadomie unikają „niewygodnej krytyki”. Rola rządu w tych debatach jest również kluczowym obszarem sporu. Artykuł 9 japońskiej konstytucji promuje pacyfizm, nawet, gdy kraj zwiększa swój budżet obronny, a pomysł usunięcia tego artykułu jest często przyczyną sporu i debaty w aktualnej japońskiej polityce.

W filmie ci, którzy współpracują w walce z Godzillą, muszą to robić dzięki własnej pomysłowości i woli, w przeciwieństwie do marynarki wojennej i pilotów Tokko, którzy nie mieli wyboru co do ich rozmieszczenia. Podczas, gdy bohaterowie zarówno filmu „Gojira”, jak i „Godzilla Minus One” dokonują wyboru, ich decyzję prowadzą ich w drastycznie różnych kierunkach: śmierć w pierwszym i życie w drugim przypadku. Być może ilustruje to zmianę wartości wśród dzisiejszych młodszych japońskich pokoleń, które preferują przetrwanie wojny, a nie śmierć na polu bitwy w „chwale”.

Powojenna transformacja

„Godzilla Minus One” idealizuje zaniechanie kłopotliwego rozdźwięku w powojennej Japonii, który od 1945 roku panował w pokoleniu wojennym, mającym wrogi stosunek względem poglądom młodych Japończyków. Rozdźwięk ten stał się szczególnie wyraźny po śmierci cesarza Showa (Hirohito), który rządził od 1926 roku do śmierci w 1989 roku. Film odnosi się również do ważnej zmiany w powojennej Japonii: wojna zniszczyła wcześniej nieprzekraczalne podziały klasowe. Klęska kraju wyrównała różnice społeczne, zubażając światopogląd każdej grupy w równym stopniu. Tutaj, Godzilla zostaje pokonana przez wywyższonego naukowca i jego najlepszego przyjaciela, kapitana morskiego o skromnym pochodzeniu.

Link do filmu: https://youtu.be/g4nR1BI_33Y 

W filmie walka z Godzillą jest mężna. Film przedstawia kobiety jako ofiary potwora, a nie aktywne uczestniczki jego zniszczenia. Mężczyźni w filmie są motywowani ochroną tych, którzy są w domu, symbolizowaną przez adoptowaną przez głównego bohatera małą dziewczynkę: która jest odzwierciedleniem genderowego pacyfizmu kobiecego w powojennej Japonii, który sprawia, że przyczyny i walka z wojną jest oparta na mężczyznach. „Godzilla Minus One” pokazuje, jak nieustannie zmienia się stosunek Japonii do wojennej przeszłości. Film podkreśla, że ten alegoryczny potwór wojny i zniszczenia został stworzony przez ludzi, nie jest tylko wynikiem jakiejś klęski żywiołowej, oderwanej od polityki i aktywnego podejmowania decyzji w czasie wojny.

Jedynym sposobem na zabicie potwora lub jego tymczasowe ujarzmienie jest koalicja ludzi, którzy dążą do pacyfizmu, zawsze czujni wobec systemów i ideologii, które szukają dawnej chwały w nowych wojnach, budząc potwory, które powinny pozostać na dnie morza.