Goethe: celebrytą własnych czasów?

Źródło: akg-images/picture-alliance
 

250 lat temu opublikowano powieść epistolarną “Cierpienia młodego Wertera”, która pozwoliła stać się wtedy 25-letniemu Johannowi Wolfgangowi von Goethe globalnym przełomem. Pogłoski mówią, że francuski cesarz Napoleon Bonaparte przeczytał Wertera całe 7 razy. Mówi się, że przy jednym spotkaniu z Goethem Napoleon nie rozmawiał prawie o niczym innym. 

Głównym bohaterem powieści jest Werter, który zawsze był nazywany po nazwisku i zdaje się, że nie miał imienia. Zakochał się w już zaręczonej Lotcie. Kiedy Werter pogrążał się coraz bardziej w uczuciach jakimi darzył kobietę, ona pozostawała wierna swojemu narzeczonemu. W chwili, gdy nie widział już innego rozwiązania na to, by jego miłość została odwzajemniona, targnął się na własne życie. 

Młodzi ludzie w “gorączce Wertera”

W epoce “burzy i naporu” – czasu, w którym młodzi pisarze chronili się przed obsesją szlachty na punkcie rozumu – Goethe wraz ze swoim Werterem poruszył ducha czasu młodego pokolenia. Przede wszystkim to młodzi mężczyźni zdawali się współodczuwać Wertera, a nawet identyfikować się z nim.

Wyrażano to poprzez naśladowanie mody opisywanej w powieści. “Przykładowo ubierano się tak jak Werter – niebieska kurtka i żółta kamizelka – co było absolutnie niezwykłe”, opisuje Heinz Drügh, profesor historii literatury XVIII i XIX wieku na Uniwersytecie Goethego w Frankfurcie. Ten fenomen jest często nazywany “gorączką Wertera”. Drügh opisuje Wertera jako “cało-europejski fenomen”, ale również we wschodniej Azji jest on do dziś bardzo popularny.

Goethe - celebrytą?

Czy jeszcze dzisiaj powieść może wywrzeć tak duży wpływ na społeczeństwo? “Myślę, że silnie współdzielone przeżycia pochodzą obecnie bardziej z filmów czy muzyki niż z literatury”, wyjaśnia Drügh.

Werter “otworzył coś nowego”, a Goethe zapoczątkował dzięki temu nowy sposób myślenia. Z dzisiejszego punktu widzenia Goethe jest jak “celebryta”, mówi Drügh, “ponieważ sztuka identyfikacji z tym tekstem była tak mocna, podobnie jak właściwie dziś wpływają popkulturowe produkcje.”

Efekt Wertera

Wpływ Wertera miało jednak swoje ciemne strony. Bowiem “gorączka Wertera” rozpoczęła również “efekt Wertera”: po opublikowaniu powieści doszło do serii samobójstw, które zostały połączone z samym utworem. Dlatego też Goethe opublikował drugą wersję powieści, która była bardziej rozbudowana i zmuszała do większego zdystansowania się od Wertera.

Określenie “efekt Wertera” ukształtował - 200 lat później - socjolog David Philipps, aby wyjaśnić, jak romantyzowane opisy samobójstwa i ich naśladowanie w media mogą wpłynąć w szczególności na młodych ludzi.

Jakie są współczesne wzory do naśladowania?

Jeszcze parę dekad temu celebryci byli wzorem do naśladowania. Psycholog i psychoterapeuta Lothar Janssen wyjaśnia, że obecnie poprzez media społecznościowe wzory do naśladowania przede wszystkim dla młodych osób są coraz bardziej “roztrzaskane na fragmenty, z których nie da się już nic dostrzec”.

Janssen mówi o “małych Werterach” w Internecie: młodzi ludzie, którzy w mediach społecznościowych dzielą się dostępem do swoich chorób psychicznych. Niektórzy często mogą się z nimi utożsamiać, jednakże niekiedy takie posty mają “autopromocyjny charakter” i poprzez brak internetowej filtracji docierają do szerokiej publiczności.

Eksperci podkreślają, że otwarte obcowanie z chorobami psychicznymi i samobójstwami jest ważne, jednak kluczowe jest, w jaki sposób taki temat – przede wszystkim w przestrzeni medialnej – zostanie podjęty. Aby uniknąć “efektu Wertera”, należy zwrócić uwagę na to, aby chorób psychicznych i aktów samobójstwa nie romantyzować.

Wzory do naśladowania nadal poszukiwane

Jednak celebryci nie są całkiem wykluczani. Przykładowo amerykańska piosenkarka Taylor Swift jest bliska klasycznemu wzorowi. Zbudowała wokół siebie społeczność, w której jej fani czują się “w pełni nadziei i dobrze”, wyjaśnia psycholog Janssen. Chociaż Goethe swój status gwiazdy musiał porzucić, to nadal jego osoba jak i dzieła - jak i same “Cierpienia młodego Wertera” - do dziś pozostają znane.