Jak młodzi ludzie zmieniają rynek wydawniczy?

Magiczne stworzenia, czarujące zjawy: literatura fantasy jest szczególnie popularna wśród dzieci, a zwłaszcza młodzieży. Zdjęcie: RND, Mattes/iStockphoto, vectorgoods/Adobe Stock 

Wiele fantastycznych książek podbija listy bestsellerów. Ludzie mogą zmienić się w pumę, rudą wiewiórkę lub oposa- jak w serii książek dla młodzieży Woodwalkers Katji Brandis. Młoda dziewczyna mieszka z wampirem, który adoptował ludzkie dziecko - jak w powieści Żmija i skrzydła nocy Carissy Broadbent, która niedawno ukazała się w ozdobnym wydaniu i znajduje się na szczycie listy bestsellerów beletrystycznych. Zwierzęta zmiennokształtne wypełniają również nowy tom serii Aimée Carter The Heirs of Animox, kolejny bestseller w kategorii beletrystyki dla młodych dorosłych. 

Nierealne i niewiarygodnie udane 

Powieści i filmy fantasy od lat cieszą się ogromną popularnością. Klasyki takie jak trylogia Władca Pierścieni J.R.R. Tolkiena (szacowany nakład: 150 milionów), seria His Dark Materials Philippa Pullmana czy Pieśń Lodu i Ognia George’a R.R. Martina, będąca pierwowzorem Gry o Tron, są znane niemal każdemu czytelnikowi - nawet temu, który z gatunkiem ma niewiele wspólnego. Adaptacje filmowe tych książek - a także magicznych książek Joanne K. Rowling Harry Potter - również odniosły światowy sukces. 

Oprócz takich tytułów, które są również uznawane przez uznanych krytyków literackich, istnieje niemal niemożliwa do opanowania liczba wysokonakładowych książek fantasy, które elektryzują swoich fanów - i sprawiają, że wydawcy są szczęśliwi, ponieważ wiele z tych książek generuje dobrą sprzedaż. Prawie każdy wydawca książek dla dzieci i młodzieży ma w swoim programie literaturę fantastyczną, a opowiadania fantasy są również regularnie publikowane w beletrystyce dla młodzieży i dorosłych. Wydawnictwa takie jak Tor, należące do S. Fischera, czy Penhaligon (grupa wydawnicza Penguin Random House) wyspecjalizowały się w tym gatunku. 

Istnieje również wiele innych wydawnictw, które są dobrze znane grupie docelowej. Wielu self-publisherów jest też entuzjastycznie nastawionych do tego gatunku i jego różnych podgatunków, takich jak urban fantasy, climate fiction i mystery. Wszyscy oni zaprezentują swoje tytuły i niektórych autorów na Targach Książki w Lipsku w przyszłym tygodniu [Targi Książki w Lipsku odbyły się w dniach 21-24 marca 2024 roku – przyp. tłum.]. Od 2018 roku wystawcy ci mają nawet własną strefę fantasy na targach. Początkowo wystawiało się tam 40 wydawców, w tym roku jest ich 73. 

Romans fantasy jest szczególnie popularny 

Gatunek romansu lub romansu fantasy - literacka mieszanka elementów romantycznych i fantastycznych - cieszy się obecnie szczególnym powodzeniem. Fourth Wing - Flammengeküsst amerykańskiej autorki Rebecci Yarros to jedna z takich historii, która koncentruje się na młodej kobiecie, przystojnym mężczyźnie, mnóstwie smoków i zaciętych bitwach o przetrwanie. Fourth Wing jest numerem dwa na liście książek zakupionych w ramach zeszłorocznego Culture Pass. Karnet, finansowany przez niemiecki rząd, pozwala każdemu, kto kończy 18 lat w danym roku, otrzymać budżet na aktywność kulturalną. W zeszłym roku było to 200 euro, od początku tego miesiąca będzie to 100 euro. 

Pieniądze można wykorzystać na bilety do kina lub teatru, bilety na koncerty lub książki. Ku zaskoczeniu wielu, prawie połowa pieniędzy z Culture Pass 2023 została wydana na książki. Oprócz Fourth Wing szczególnym powodzeniem cieszył się Icebreaker Hannah Grace (pierwsze miejsce) oraz powieści romansowe Any Huang i Colleen Hoover. 

Ogólnie rzecz biorąc, książki dla dzieci i młodzieży odnotowały wzrost w ostatnich latach, zwłaszcza w czasie pandemii. Według Niemieckiego Stowarzyszenia Wydawców i Księgarzy sprzedaż wzrosła o 8,3 procent w latach 2019-2023. „Książki dla dzieci i młodzieży stanowiły 18,5 procent sprzedaży na całym rynku w 2022 roku, co oznacza, że ta grupa produktów pozostaje najważniejsza po beletrystyce” - mówi Thomas Koch, rzecznik Stowarzyszenia. Według Kocha nastąpił również wzrost liczby nowych publikacji, a ich liczba wzrosła z 12953 (2019) do 13215 (2023). Wzrosła również sprzedaż literatury fantasy: o 12,9 procent w 2022 roku w porównaniu z rokiem poprzednim. Dane za rok 2023 nie są jeszcze dostępne. 

Zarówno sukces książek dla dzieci, a przede wszystkim dla młodzieży, jak i literatury fantasy jest ściśle powiązany z mediami społecznościowymi. W sekcji #Booktok w aplikacji wideo Tiktok, na Booktube (na YouTube) i Bookstagram (na Instagramie) czytelnicy z całego świata od kilku lat wymieniają się książkowymi poradami. Zwykle jest to dość emocjonalne, a czasem przesadzone. Wielu z nich przedstawia się w filmach jako „książkoholicy”, czyli osoby uzależnione od książek. To wprawiło w ruch rynek wydawniczy. 

Młodzi czytelnicy wyznaczają trendy 

Co więcej: „Młodzi czytelnicy, którzy korzystają z mediów społecznościowych, zasadniczo zmienili świat książki, a nawet go przewrócili” - mówi Gerhard Lauer, profesor księgoznawstwa na Uniwersytecie Johannesa Gutenberga w Moguncji. To, co kiedyś było domeną uznanych osobistości, takich jak krytycy, wydawcy i księgarze, teraz jest domeną młodych czytelników w wieku od 15 do 25 lat, którzy wyznaczają trendy. Według Lauera obejmuje to bogate wzornictwo książek, które od pewnego czasu są ponownie dostępne z eleganckimi kolorowymi obramowaniami, pojawienie się gatunków takich jak New Adult i Young Adult, czytanie literatury anglojęzycznej... Trzeba to sobie ponownie uświadomić: Młodzi ludzie czytają książki drukowane - mogą je wykorzystać do imponującego zaprezentowania się na platformach. 

Na #Booktok niektóre posty osiągają miliardy wyświetleń, mówi księgoznawca. Przy takim zasięgu nic dziwnego, że coraz więcej autorów, a zwłaszcza autorek, zawdzięcza swój wysoki nakład sukcesowi w mediach społecznościowych. 

Ale dlaczego fantastyka jest tak popularna wśród młodych czytelników? „Ostatecznie są to niemal wyłącznie powieści o dojrzewaniu - innymi słowy to, co kiedyś nazywano powieściami dla nastolatków” - mówi Lauer. Książki rozgrywają to, czym czytelnicy w tym wieku są szczególnie zainteresowani. „Ktoś wychodzi ze znanego świata do trudniejszego świata, szuka i znajduje w nim swoje miejsce. Dotyczy to w szczególności tematów miłości i seksualności.” Z tego punktu widzenia trudno się dziwić, że w szczególności romanse bardzo dobrze trafiają do młodych czytelniczek. Są w nich postacie, z którymi mogą się one identyfikować. A młode kobiety czytają więcej niż młodzi mężczyźni. 

Rozpoczęcie rozmowy o książkach 

Lauer nie podziela poglądu, że literatura fantasy jest tak popularna, ponieważ umożliwia eskapizm, zwłaszcza podczas kryzysów politycznych i społecznych. „Często odruchowo mówimy, że czytanie ich prowadzi młodych ludzi do oderwania się od rzeczywistości”. Z drugiej strony, książkoznawca i autor podręcznika Lesen im digitalen Zeitalter [książka nie została wydana w wersji polskiej, tytuł w dosłownym tłumaczeniu brzmi Czytanie w erze cyfrowej – przyp. tłum.] podkreśla, że młodzi ludzie używają tych książek również do angażowania się w rozmowy w mediach społecznościowych - często na ważne tematy tego etapu życia: relacje, moralność, wartości. Według niego w czytaniu fantastyki mniej chodzi o ucieczkę od społeczeństwa w kryzysie, a bardziej o radzenie sobie z istotnymi kwestiami, przed którymi stoją młodzi ludzie. 

Jednak krytyka tego gatunku również pojawia się raz po raz. Na przykład wypowiedź dyrektora brytyjskiej szkoły prywatnej Graeme'a Whitinga kilka lat temu doprowadziła do kpin, ale także do dyskusji. Stwierdził on, że Harry Potter, Igrzyska śmierci Suzanne Collins i powieści zmarłego w 2015 roku autora Terry'ego Pratchetta „uszkadzają mózgi dzieci”. Jego apel: „Uważaj na diabła w tekście, wybierz piękno dla małych dzieci!” Zalecał czytanie Williama Szekspira i Charlesa Dickensa. 

To, że młodzi ludzie nie czytają wystarczająco dużo „dobrych” książek, jest stereotypowym oskarżeniem. Jakby powieści fantasy „psuły” czytelnikom rzekomo prawdziwą literaturę. I jakby rodzice i dziadkowie czytali tylko Thomasa Manna i Annette von Droste-Hülshoff, a nie Hanni und Nanni*, Fünf Freunde** i Die drei ???***. "Jednym z najbardziej udanych autorów na Booktok jest Jane Austen", podkreśla Lauer. "Każdy, kto dużo czyta, czyta zarówno Jane Austen, jak i The Bad Boy's Girl Blair Holden". Historie miłosne amerykańskiej autorki są hitem wśród młodych czytelniczek. 

Ale jest też wielu młodych ludzi, którzy nie czytają wcale lub prawie wcale. Badania dotyczące zachowań czytelniczych i umiejętności czytania nie są zbyt zachęcające. Według Börsenverein, liczba młodych czytelników nadal spada w ostatnich latach, ale osoby w wieku od 16 do 29 lat wydają więcej pieniędzy na książki niż wcześniej. Fakt, że media cyfrowe budzą zainteresowanie mediami analogowymi, jest niesamowity. 

Przypisy: 

*seria książek autorstwa Enid Blyton, oryginalny tytuł brzmi St Clare’s [przyp. tłum.] 

**seria książek autorstwa Enid Blyton, oryginalny tytuł brzmi The Famous Five [przyp. tłum.] 

***seria powieści kryminalnych pisanych przez wielu autorów o trzech chłopcach rozwiązujących zagadki kryminalne; istnieją również powiązane z tą serią słuchowiska i gry, a jedna z części została sfilmowana [przyp. tłum.]