Kontrowersyjna historia obrazu Caravaggia Śmierć Marii

Śmierć Marii to dzieło Caravaggia zamówione w 1605 roku. Jest to imponujący obraz olejny o wymiarach 3,70 x 2,50 m, obecnie znajdujący się w paryskim Luwrze.

Dzieło jest uważane za jedno z najbardziej kontrowersyjnych w dorobku malarza, głównie ze względu na skandal jaki wywołało, przedstawia bowiem śmierć Marii w niezwykle realistyczny sposób, skupiając się na ciele Dziewicy i tworząc nową ikonografię daleką od tradycyjnych kanonów.

Oto opis obrazu, jego historia, kontrowersyjny skandal jaki wywołał oraz nowa ikonografia stworzona przez Caravaggia.

Opis dzieła

Obraz Caravaggia przedstawia śmierć Marii, zdarzenie nieopisane w ewangeliach kanonicznych, ale wspomniane w jednym z apokryfów, Ewangelii Tomasza.

Bohaterem sceny jest martwa Matka Boska, leżąca w ubogim i pustym pokoju na prostym, drewnianym stole, prawdopodobnie w jej domu. Niewiasta ma na sobie czerwoną suknię, a jej ciało wydaje się być uczłowieczone i realistyczne, w nieładzie i z gołymi stopami.

Obok ciała Marii siedzi pochylona Magdalena, która w geście żalu zakrywa twarz ręką. Na stole znajduje się misa symbolizująca fakt obmycia ciała Matki Bożej.

Wokół ciała Maryi znajdują się pochyleni nad nią apostołowie, którzy, podobnie jak Magdalena, wyglądają na zrozpaczonych i zalanych łzami. Zauważyć można w szczególności Piotra, stojącego u stóp kobiety, z założonymi rękami, siedzący natomiast blisko głowy Maryi Jan, opiera lewą ręką swój policzek,

Nad głowami apostołów rozciąga się ciężka, czerwona draperia, która prawdopodobnie do niedawna okrywała ciało Maryi.

W kontraście do pierwszego planu, tło jest ciemne i ponure – cecha ta wyróżnia twórczość Caravaggia, a czerwone elementy, takie jak płótno, suknia Maryi oraz suknie Piotra i Magdaleny są wyeksponowane.

Historia i skandal związany ze Śmiercią Dziewicy

Dzieło Śmierć Dziewicy zostało zlecone Caravaggiowi w 1601 roku przez Laerzia Cherubiniego w ramach udekorowania kaplicy w Kościele Matki Bożej na Schodach, rzymskim kościele należącym do karmelitów bosych.

Ze względu na przedłużającą się renowację kościoła, Caravaggio dostarczył obraz później niż uzgodniono, około 1606 roku, a dzieło zostało odrzucone przez karmelitów bosych.

Powodem nie jest jednak opóźnienie w dostawie, ale wybory artystyczne Caravaggia, które wywołały skandal wśród karmelitów bosych. W rzeczywistości, malarz nie wykorzystuje tradycyjnej ikonografii do stworzenia dzieła, ale decyduje się przedstawić śmierć Maryi w nowy sposób. Ciało Maryi przypomina w istocie prawdziwe zwłoki i jest bardziej ludzkie i emocjonalne niż poprzednie wizerunki.

Pomimo skandalu jaki wybuchł wokół dzieła, Pieter Paul Rubens, przebywający w tym czasie we Włoszech, zauważył i kupił obraz za trzysta skudów i zabrał go na dwór Gonzagów na zlecenie księcia Mantui Vincenza I.

Z powodu problemów finansowych Gonzagów, rodzina zmuszona była sprzedać obraz, wraz z innymi dziełami, Karolowi I Angielskiemu.

Po ścięciu monarchy, obraz trafił w ręce Ludwika XIV, który zabrał go do Paryża, gdzie do dziś jest eksponowany w Luwrze.

Nowa ikonografia śmierci dziewicy

Swoją pracą Caravaggio zrewolucjonizował tradycyjną ikonografię związaną ze śmiercią Maryi, zdarzeniem szczególnie często odtwarzanym w średniowieczu i renesansie.

Jedną z pierwszych zmian wprowadzonych przez Caravaggia był kolor sukni Maryi, już nie czarny, ale jaskrawoczerwony. Dziewica na obrazie nie ma boskich cech, a jest raczej przedstawiona w bardzo ludzki sposób, do tego stopnia, że uważa się, że Caravaggio wybrał zwłoki prostytutki utopionej w Tybrze na modelkę obrazu – to kolejny element, który wywołał oburzenie i przyczynił się do odrzucenia karmelitów bosych.

Maryja przedstawiona jest przez Caravaggia jako młoda kobieta z bosymi stopami, odkrytymi aż po kostki, spuchniętym brzuchem i potarganymi włosami, a wraz z nią apostołowie ukazani są inaczej niż w kanonach, w bardziej ludzkiej, zmęczonej i zasmuconej postaci.

Wybór malarza ma znaczenie symboliczne, ponieważ młodość Maryi wskazuje na nieśmiertelność Kościoła, a spuchnięty brzuch reprezentuje boską łaskę, która charakteryzuje Dziewicę.

Oprócz przedstawienia Maryi, w tradycyjnej ikonografii brakuje postaci aniołów i Jezusa czekającego na swoją matkę w raju. 

Jednocześnie jednak, Caravaggio nie odrzuca całkowicie klasycznej ikonografii. Gesty apostołów i Magdaleny, a także wyciągnięta ręka Marii to tradycyjne elementy, wykorzystywane już w sztuce klasycznej, średniowiecznej i renesansowej, które malarz przełożył na nowoczesny klucz, aby uczynić je bardziej realistycznymi i ludzkimi.