Ludzie zaczynają robić kartonowe meble. Wyglądają tak

Projektant Max Lamb otoczony kartonowymi meblami. (Źródło: Tom Jamieson/Courtesy of Gallery FUM)

Wystawa zatytułowana Box, została stworzona przez brytyjskiego projektanta mebli Maxa Lamba. Do jej wykonania artysta wykorzystał kartonowe pudełka, które gromadziły się w jego pracowni. „Wyrzucanie rzeczy przychodzi mi z trudem”, wyznaje autor, siedząc na jednym ze swoich dzieł. Dodaje przy tym, że dostrzega piękno „w odpadkach i przedmiotach, które zostały porzucone”.

Mimo że karton jest jednym z najtańszych i często wyrzucanych materiałów, coraz częściej jest też wykorzystywany do wykonywania mebli – zarówno tych wysokiej klasy, jak przystępnych cenowo. Podczas gdy różni projektanci eksperymentują z wykorzystaniem tego materiału, aby stworzyć coś prowokacyjnego, inni wykorzystują jego potencjał jako alternatywny sposób na urządzenie swojego domu.

Kartonowe meble, takie jak te wykonane przez Maxa Lamba, mają już swoją historię. Projektanci, m.in. Frank Gehry, używali już wcześniej tego materiału. (Źródło: Thomas Joseph Wright Penguins Egg/Courtesy of Gallery FUMI)

Lamb postanowił pociąć, zgiąć i ułożyć warstwami kartonowe pudełka. Użył także materiału do stworzenia warstw papier mâché. W efekcie powstała intrygująca kolekcja mebli, która zachowuje w sobie znamiona kartonowego pudełka – kubistyczne formy z wizerunkami logo – ale jednocześnie rozszerza je o nieoczywiste kształty, kompozycję i zastosowanie ziemistych farb.

Chociaż karton wydaje się mało solidnym materiałem, meble zostały zaprojektowane w taki sposób, aby mogły wytrzymać praktyczne użytkowanie. Ich stabilność osiągana jest dzięki nawarstwieniu kartonu karbowanego – najbardziej odpornego na uderzenia – i użyciu odpowiedniego rodzaju kleju z mieszanki pszenicy i wody.

Nowe prace Lamba świetnie wpasowują się w ciągłość historii mebli z kartonu, która rozpoczyna się wraz z pojawieniem się w 1972 roku jednego z pierwszych słynnych kartonowych dzieł autorstwa Franka Gehry’ego Wiggle Side Chair. Było ono częścią serii Easy Edges, która prezentowała niespodziewaną wytrzymałość i potencjał rzeźbiarski kartonu karbowanego. Już jako student Lamb zainspirowany był pracą Gehry’ego, w rezultacie czego sam w 2000 roku stworzył kartonowy stół, z którego wciąż korzystają rodzice artysty.

W ostatnim czasie również inny znany architekt postanowił wykorzystać ten materiał do produkcji mebli. Wykorzystując karton w innowacyjnych architektonicznych projektach, Shigeru Ban stworzył własną kolekcję zatytułowaną Carta (1998‑2015). Ban zaprojektował krzesła, taboret, fotel i stół z cienkich kartonowych rurek pokrytych żywicą, dzięki czemu stały się one wodoodporne. Dodatkowo artysta połączył karton z bardziej tradycyjnymi materiałami, takimi jak: drewno brzozowe, sklejka i szkło.

Illya Goldman Gubin, ukraiński artysta i projektant działający w Berlinie, od 2020 roku tworzy wyjątkowe krzesła, stoły i półki. Artysta wykonuje je poprzez utwardzanie zniekształconych kartonowych pudełek, używając do tego żywicy i włókna szklanego. Cykl zatytułowany Karton pojawił się w obliczu pandemii COVID-19, kiedy Gubin postanowił eksperymentalnie skupić się na dziełach, które zacierałyby granicę pomiędzy sztuką a przedmiotami użytkowymi. „Chciałem nadać nowy wymiar mojej sztuce, aby stała się czymś bardziej przystępnym, czymś, czego ludzie mogliby dotknąć bez potrzeby przyzwolenia”, wyjaśnia w e-mailu.

Kartonowa rama łóżka, część kolekcji Room in a box. (Źródło: Chris Abatzis/Courtesy Room in a Box)

Gubin ciepło wspomina zabawy z kartonem w dzieciństwie – budowanie z nich domów i samochodów. „Karton z pozoru jest czymś zwyczajnym, a jednocześnie czymś wyjątkowym”, mówi projektant. „Każdy trzymał w swoich rękach kartonowe pudełko. Chciałem, aby teraz to samo pudełko nabrało nowego przeznaczenia – aby wspierało nas”. Gubin ma w zwyczaju opisywać pomysł, który stoi za danym projektem słowami: „to, co niegdyś nieśliśmy my, teraz niesie nas”.

Każde z dzieł jest unikalne. Artysta wykorzystuje ciężar swojego ciała, aby nadać kartonom najróżniejsze kształty. Choć z pozoru wyglądają jak połyskujące rzeźby, kartony mogą służyć jako w pełni funkcjonalne krzesła i stoły. „Są trwałe, mimo że wydają się delikatne”, tłumaczy Gubin. „Chciałem stworzyć coś, co zaskoczy obserwatora”.

Przechodząc od prowokacji do praktyczności, marka Room in a Box – założona w 2013 – oferuje proste i modułowe meble wykonane z kartonu, które reklamowane są nie tylko jako produkty w korzystnej cenie, lecz także mające pozytywny wpływ na środowisko. Niemiecka marka zapewnia, że meble zrobione z wysokiej jakości karbowanego kartonu – od ram do łóżek po krzesła i stoły – mogą służyć nawet 10 lat.

W ostatnim roku Room in a Box zwróciło na siebie uwagę dzięki publikacjom na TikToku, gdzie filmiki dotyczące kartonowych mebli osiągają nawet ponad 2,4 miliona wyświetleń. Marka zainteresowała młodsze pokolenia, które z uwagi na swoją mobilność, często potrzebują lekkich, łatwych w transporcie mebli, a przy tym wśród ważnych dla nich wartości leży troska o ekologię – nie popierają masowych produkcji mebli „fast furniture„ i ich negatywnego wpływu na środowisko. Współzałożyciel Gerald Dissen w e-mailu do CNN przekonuje, że meble Room in a Box są bardziej przyjazne środowisku niż meble wykonane z tradycyjnych materiałów. Powołuje się przy tym na niższy ślad węglowy oraz zredukowanie zużycia energii ze względu na możliwość recyklingu wykorzystanego materiału, jego lekką konstrukcję i modułowy format.

Illya Goldman Gubin wzmacnia odkształcone kartonowe pudełka przy użyciu żywicy i włókna szklanego. (Źródło: Phillip Koll)

Zalety te sprawiły, że karton stał się popularnym wyborem również w przypadku awaryjnej potrzeby umeblowania mieszkania, co jest szczególnie istotne w pomocy uchodźcom. W 2011 roku francuscy projektanci NOCC wraz z przedsiębiorcą Julienem Sylvainem stworzyli Leaf Bed – kartonowe łóżko zaprojektowane do użytku w obozach dla uchodźców. Dzięki prostej konstrukcji, która składa się ze wstępnie wyciętych elementów dostarczonych wraz ze wszystkimi narzędziami i częściami potrzebnymi do montażu, łóżko polowe zostało zarekomendowane przez Agencję ONZ ds. Uchodźców.

Smurfit Kappa, producent kartonu, który brał udział w produkcji tego łóżka, w 2017 roku przy współpracy z Edinburgh Direct Aid (EDA) zaangażował się również w pomoc uchodźcom na granicy Libanu i Syrii. Pomoc wysyłana była w kartonowych pudełkach, które mogły zostać przekształcone w prowizoryczne meble.

Również na co dzień widzimy, w jaki sposób karton może być wykorzystywany jako tymczasowe schronienie. „Widzimy karton na ulicach; widzimy ludzi, którzy używają go jako materiału do izolacji i ochrony”, mówi Lamb, świadomy tego, jak takie zastosowanie kontrastuje z jego pracami. „Tutaj robię tylko fragmenty mebli w galerii”.

Chociaż jego prace mogą być kolekcjonerskimi egzemplarzami (ceny prac dostępne są tylko na życzenie), artysta twierdzi, że projekt ten stanowi przełomowy moment w refleksji na temat bycia „producentem rzeczy”. Ma także nadzieję, że jego koncepcja ukaże „piękno i trwałość” kartonu jako materiału. „To może być stały element naszego życia”, mówi projektant. „Ne musimy pozbywać się rzeczy, które są podrzędne w stosunku do obiektów, które kupujemy lub najbardziej cenimy”.