Mali wydawcy coraz ważniejsi dla literatury tłumaczonej, twierdzi badaczka Uniwersytet w Uppsali

W latach 1978-1997 dziesięciu przyszłych laureatów Literackiej Nagrody Nobla zostało przedstawionych w szwedzkim przekładzie przez małe wydawnictwo założone po 1975 roku. Fotografia: Getty Images.

„To godne uwagi, jak szybko mali wydawcy stali się głównymi aktorami na szwedzkim rynku książki. W latach 1978-1997 dziesięciu przyszłych laureatów Literackiej Nagrody Nobla zostało wydanych w szwedzkim przekładzie przez małe wydawnictwo założone po 1975 roku.”

„Jest to ważny czynnik, który należy wziąć pod uwagę, ponieważ wydawanie tych autorów przed przyznaniem im Nagrody Nobla wiąże się z większym ryzykiem finansowym dla wydawcy niż po przyznaniu nagrody, kiedy publikacja może być związana z prestiżem i gwarantowanym zainteresowaniem,” twierdzi Jana Rüegg, doktor literatury na Uniwersytecie w Uppsali.

Wiele nowych wydawnictw powstało po wprowadzeniu państwowych dotacji na literaturę w 1975 roku, a kilka z nich szybko stało się kluczowymi, szczególnie dla tłumaczeń. Kolejna fala nowo powstałych małych wydawców weszła na rynek na początku XXI wieku. Odegrali oni istotną rolę w publikacji tłumaczeń w Szwecji, zwłaszcza z ważnych języków, takich jak francuski, niemiecki i hiszpański.

Jak napisano w pracy doktorskiej, w latach przed i po 2010 r. kilku dużych wydawców doświadczyło kryzysów finansowych, co doprowadziło ich do odejścia od nich autorów tłumaczonych dzieł, których inni wydawcy byli w stanie przejąć. Mali wydawcy mieli również wpływ na wybór autorów tłumaczonych na język szwedzki.

„W latach 1970-2000 opublikowano liczne wydania dzieł głównie pisarzy płci męskiej, przetłumaczonych z głównych języków francuskiego, niemieckiego i hiszpańskiego. Było to częściowo spowodowane bardzo obszerną publikacją klasyki, która jest rodzajem literatury kojarzonym w tym kontekście z autorami płci męskiej, takimi jak Jules Verne, Franz Kafka czy Marcel Proust,” twierdzi Rüegg.

Jej badania pokazują, że małe wydawnictwa założone w XXI wieku odegrały niezwykle ważną rolę w publikacji tłumaczeń dzieł pisarek z francuskiego, niemieckiego i hiszpańskiego. Po 2005 roku różnica zmniejszyła się: około 40 procent opublikowanych tłumaczeń z tych trzech języków jest autorstwa kobiet.

Praca składa się z dwóch części. Pierwsza część, Nobelbanor (Trajektorie Nobla), analizuje tłumaczenia laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w latach 1970-2016 na szwedzkim rynku książki oraz to, czy zostały one opublikowane przed czy po przyznaniu Nagrody Nobla. Badanie opiera się na zbiorze danych wszystkich wydań tych autorów w szwedzkim przekładzie do 2017 roku.

W dużej mierze 45 laureatów Nagrody Nobla było dostępnych w szwedzkich przekładach przed jej przyznaniem. Fakt, że 49 procent z nich zostało opublikowanych w wydaniach papierowych przed otrzymaniem nagrody, pokazuje, że wydawcy dostrzegli potencjalny popyt na duże wydania tych autorów. Pomiędzy pierwszym szwedzkim tłumaczeniem a Nagrodą Nobla mija średnio 20 lat, co oznacza, że w wielu przypadkach przyznanie Nagrody Nobla ponownie budzi zainteresowanie autorem, który został zapomniany przez szwedzki rynek książki od czasu jego pierwszego pojawienia się na nim.

Z biegiem czasu nastąpiła wyraźna przejście od większych do mniejszych wydawców w publikowaniu przetłumaczonych laureatów Nagrody Nobla.

Druga część pracy, Förmedla och förlägga (Przekaż i opublikuj), koncentruje się na tłumaczeniach z francuskiego, niemieckiego i hiszpańskiego opublikowanych przez szwedzkich wydawców w latach 1970-2016. Badanie opiera się na zbiorze danych wszystkich wydań beletrystyki dla dorosłych przetłumaczonych z tych trzech języków w Szwecji w latach 1970-2016.

Z czasem liczba przekładów z francuskiego i niemieckiego spadła, a pod koniec badanego okresu tłumaczenia te były coraz częściej publikowane przez małe niszowe wydawnictwa, a nie duże wydawnictwa. Tłumaczenia z języka hiszpańskiego podlegają innemu wzorcowi, ponieważ dopiero w latach 80. szwedzcy wydawcy na poważnie zaczęli publikować przekłady z tego języka, w tym tak znanych autorów jak Gabriel García Márquez i Isabel Allende.

Duże wydawnictwa nadal publikują tłumaczenia z języka hiszpańskiego w większym stopniu, nawet pod koniec badanego okresu. Według Rüeggi, historyczny status tych języków na szwedzkim rynku książki wyraźnie odgrywa rolę w określaniu tego, co jest tłumaczone i publikowane.

"W przypadku języka francuskiego i niemieckiego w Szwecji istnieje długa tradycja wydawnicza. Tłumaczenia z tych języków obejmują szeroki zakres gatunków, od klasyki i laureatów Nagrody Nobla po popularną beletrystykę. Przekłady z języka hiszpańskiego nie mają tak długiej tradycji wydawniczej na szwedzkim rynku wydawniczym, co doprowadziło do przetłumaczenia i opublikowania bardzo niewielu hiszpańskojęzycznych klasyków, a także do stosunkowo ograniczonej publikacji popularnej literatury hiszpańskojęzycznej w tłumaczeniu w tym okresie” - podsumowuje Rüegg.