Osiem najlepszych książek gotyckich wszech czasów

Zdjęcie: Alamy

Gdzie bylibyśmy bez literatury gotyckiej? Ze swoją uwodzicielską mieszanką dziwności i makabry, literatura gotycka jest jednym z tych niewielu gatunków, które są również swoistym klimatem: zamki, trumny i klaustrofobia, a także ciemność, tajemnice i zemsta.

Ta elastyczność pomaga gotykowi wślizgnąć się przez szczeliny, pojawiając się we wszystkim, od mrocznego trendu akademickiego po telewizyjne „Stranger Things”. Odkryłam, że wkradł się do mojej drugiej powieści, „The Birdcage Library”, nawet się nie wysilając (choć trzeba przyznać, że jej akcja rozgrywa się w zamku).

Minęło ponad 200 lat od czasu, gdy Mary Shelley wybrała się na wakacje z Lordem Byronem i jej mężem Percy'm Bysshe Shelleyem i znudzeni rzucili sobie wyzwanie napisania historii o duchach. Rezultat był dość produktywny dla gatunku gotyckiego według jakichkolwiek standardów: Shelley napisała „Frankensteina”, podczas gdy opowieść Byrona o arystokratycznym wampirze położyła podwaliny pod tradycję krwiopijców.

Od tego czasu, podobnie jak sam Drakula, gotyk odmówił śmierci – wręcz przeciwnie. #gothicliterature i #gothicliterature zgromadziły ponad 30 milionów wyświetleń na TikTok; jej nastrojowa siostra, mroczna akademia, rządzi aplikacją już od jakiegoś czasu.

Może to być spowodowane tym, że gotyk jest gatunkiem „charakterystycznie nowoczesnym”, pisze profesor John Bowen w artykule dla „British Library”: ma obsesję na punkcie technologii (wszyscy ci szaleni naukowcy), co pomaga mu pozostać aktualnym, ale ta sama nowość jest utrzymywana w napięciu z archaicznym, starożytnym i dziwnym. Kipi rozkosznym mrokiem – lub, mówiąc słowami trafnie nazwanego krytyka Terry'ego Castle'a, „wygórowaną tęsknotą za horrorem, mrokiem i nadprzyrodzoną groteską”.

Mając to na uwadze, oto osiem gotyckich lektur obowiązkowych z przeszłości i teraźniejszości. Tematy i scenerie są bardzo zróżnicowane, ale wszystkie łączy mroczna natura tego gatunku.

„Tajemna historia” Donny Tartt nawiązuje do greckiej tragedii z V wieku, Bachantki (Zdjęcie: Getty Images)

1. „Tajemna historia” Donny Tartt (1992)

Być może oryginalna powieść #darkacademia, opowieść „Tartt :z 1992 roku o śmierci w college'u sztuk wyzwolonych stała się kultowym hitem. Powieść ma taką samą obsesję na punkcie greckiego mitu, jak studenci, których przedstawia, a wraz z rozwojem fabuły czytelnik zostaje zwabiony w labirynt morderstwa, zdrady, kazirodztwa i dziwnych rytuałów. Jej serce jest wypełnione najgłębszą czernią, co czyni ją współczesnym klasykiem gotyku, a nieśmiała osobowość Tartt tylko dodaje mistycyzmu.

2. „Frankenstein” Mary Shelley (1818)

Shelley miała zaledwie 18 lat, gdy podjęła wyzwanie Byrona, by stworzyć historię o duchach. Rezultatem był Frankenstein: lub, Nowoczesny Prometeusz, opowieść o naukowcu i jego „anonimowym androdaemonie”, jak jeden z recenzentów nazwał jego potwora. Doktor Victor Frankenstein wybiera cechy swojego stworzenia, aby uzyskać piękno, ale po uzyskaniu życia wynik jest ohydny: reakcja, w której niektórzy krytycy widzą ambiwalencję Shelley wobec jej własnego stworzenia. Shelley postanowiła pozostać anonimowa podczas publikacji powieści, a jej nazwisko pojawiło się dopiero w drugim wydaniu trzy lata później. Prawdopodobnie najbardziej wpływowa powieść gotycka, jaką kiedykolwiek napisano, oprócz Draculi, jest przerażającą i fascynującą eksploracją stworzenia i tego, co to znaczy być (i nie być) człowiekiem.

3. „Vicious” VE Schwab (2013)

Nie biorąca jeńców fantastyka VE Schwab nie ukrywa swojego długu wobec Frankensteina: jej antybohater-naukowiec nazywa się nawet Victor, tak samo jak w powieści Shelley. Tyle tylko, że w tej pomysłowej narracji Victor gra doktora i potwora. W świecie Schwaba można zdobyć supermoce. Zwrot akcji? Aby je zdobyć, trzeba umrzeć. Ta sprytna i krwawa opowieść o zemście jest gotycką lekturą obowiązkową z eksploracją potworów, ich twórców i tego najbardziej przerażającego stworzenia ze wszystkich: człowieka.

Claire Danes w telewizyjnej adaptacji powieści Sarah Perry Wąż z Essex (Zdjęcie: Alamy)

4. „Wąż z Essex Sarah Perry” (2016)

Hit Perry'ego z 2016 roku ma uwodzicielską konfigurację: niespokojną, ale szlachetną bohaterkę, kochającego sekcje doktora i tajemnicze wężowe stworzenie prześladujące wybrzeże Essex. Nie zabrakło tu również pewnego rodzaju romansu, a rozwijająca się relacja Cory z księdzem stanowi okazję do klasycznie gotyckiej eksploracji zacierających się granic między nauką a wiarą. W zeszłorocznej adaptacji telewizyjnej wystąpili Tom Hiddleston i Claire Danes, ale nie można przegapić lirycznego tekstu książki.

5. „Cień wiatru” Carlosa Ruiza Zafóna (2001)

Stephen King powiedział o tym hiszpańskim dziele: „jeśli myślałeś, że prawdziwa powieść gotycka umarła wraz z XIX wiekiem, to zmieni twoje zdanie”. Światowy bestseller Zafóna z 2001 roku jest rzeczywiście prawie gotycki  – tajemnice, zamki, eteryczne piękności, utracone biblioteki i zakazana miłość – choć to nie oddaje sprawiedliwości tej czarującej opowieści. Jeśli chcesz mistrzowskiej klasy w tworzeniu mrocznej atmosfery, przeczytaj ją, najlepiej przy świecach, gdy zbliża się noc.

6. „Carmilla” Josepha Sheridana le Fanu (1872)

Ta nowela o kobiecie-wampirze została opublikowana ponad ćwierć wieku przed Draculą, pomagając zainspirować arcydzieło Brama Stokera, a także Lesbian Vampire Killers Jamesa Cordena. Między Carmillą a nastoletnią Laurą rozwija się napięty horror/romans i przyjemnie jest zobaczyć, jak wiele elementów znalazło się później w Drakuli, a następnie w wiedzy o wampirach, zwłaszcza w scenerii zamku, szlachetnym pochodzeniu i postaci łowcy.

Arcydzieło Daphne du Maurier Rebeka to wstrząsająca, pełna grozy opowieść o nowym życiu młodej żony (Zdjęcie: Alamy)

7. „Rebeka” Daphne du Maurier (1938)

Ponownie przeczytałam arcydzieło Du Maurier podczas pisania mojej pierwszej powieści The Dictator's Wife i od tamtej pory nie byłam w stanie od niego uciec. „Ostatniej nocy śniło mi się, że pojechałam do Manderley”: słynna pierwsza linijka zgrabnie podsumowuje tę historię, fantastyczny, ale pełen grozy opis nowego życia młodej żony i cienia, który ją nawiedza. Co ciekawe, główna bohaterka nigdy nie jest wymieniona z imienia – to kobieta, która była przed nią, Rebeka, dominuje w tej opowieści. Zwijająca się opowieść o miłości w jej najczarniejszym wydaniu.

8. „Złodziejka” Sarah Waters (2002)

Opublikowany ponad dwie dekady temu zmysłowy klasyk Waters okazał się niezwykle wpływowy. To przepyszny kawałek mrocznej wiktoriańskiej powieści LGBTQ, mieszający londyńskie zaplecze z uwięzionymi bohaterkami, szaleństwem, zdradą i pornografią – a wszystko to połączone z oszałamiającym zwrotem akcji. Tytuł to stare słowo oznaczające drobnego złodziejaszka, ale nabiera zupełnie innego znaczenia. Zainspirowało to adaptacje telewizyjne i sceniczne, a nawet koreański film Służąca. Jest też pięknie napisana.