Podgląd na arcydzieła Picassa i Pollocka przechowywane w skarbcu Teheranu

Zdjęcie: Kaveh Kazemi/Getty Images

Według szacowanej wyceny z 2018 roku, kolekcja jest warta nawet 3 miliardy dolarów. Tylko niewielka część dzieł była wystawiona publicznie od czasu rewolucji irańskiej w 1979 roku, ale w ostatnich latach Muzeum Sztuki Współczesnej w Teheranie zaczęło udostępniać niektóre z najbardziej fascynujących dzieł.

Wystawa Eye to Eye w Muzeum Sztuki Współczesnej w Teheranie, która otworzyła się w październiku 2024 roku, została przedłużona dwukrotnie z powodu ogromnego zainteresowania publiczności i trwała aż do stycznia 2025 roku. Ekspozycja była szeroko uznawana za jedną z najważniejszych w historii muzeum i stała się jego najbardziej odwiedzaną wystawą. Zaprezentowano ponad 15 dzieł, które zostały ujawnione po raz pierwszy, w tym rzeźbę Jeana Dubuffeta - jej pierwsze pojawienie się na irańskiej wystawie.

Od ekspresjonizmu abstrakcyjnego po pop-art, kolekcja muzeum jest kapsułą czasu przedstawiającą kluczowe ruchy artystyczne. Wśród dzieł znajduje się portret Farah Pahlavi – ostatniej królowej Iranu – autorstwa Warhola, rzadkie dzieło łączące pop-art z irańską historią kulturową. Gdzie indziej, praca Francisa Bacona Dwie postacie leżące na łóżku z towarzystwem przedstawia postacie, które wydają się podglądać dwóch nagich mężczyzn leżących na łóżku. W kontraście, na przeciwległej ścianie w piwnicy muzeum wyeksponowany jest portret ajatollaha Ruhollah Khomeiniego, założyciela Islamskiej Republiki Iranu.

Muzeum zostało wybudowane w 1977 roku pod patronatem Pahlavi, wygnanej wdowy po ostatnim szachu Iranu, który został obalony podczas rewolucji. Pahlavi była zapaloną zwolenniczką sztuki, a jej kuzyn, architekt Kamran Diba, zaprojektował muzeum. Zostało ono stworzone, by przedstawić nowoczesną sztukę Irańczykom i zbliżyć Iran do międzynarodowej sceny artystycznej. Muzeum szybko stało się domem dla imponującej kolekcji dzieł takich mistrzów jak Picasso, Warhol czy Salvador Dali, obok prac czołowych irańskich modernistów i szybko zdobyło reputację centrum wymiany kulturowej i artystycznych ambicji.

Wtedy jednak, w 1979 roku, nadeszła rewolucja. Iran stał się islamską republiką, monarchia została obalona, a polityczną władzę przejęli islamscy duchowni pod przewodnictwem ajatollaha Khomeiniego. Wiele dzieł sztuki uznano za nieodpowiednie do publicznej ekspozycji z powodu nagości, drażliwości religijnych lub nawiązań politycznych.

Gabrielle w rozpiętej bluzce Pierre-Auguste’a Renoira uznano za zbyt skandaliczne. A portret byłej królowej Iranu autorstwa Warhola za zbyt polityczny. W rzeczywistości portret Pahlavi został zniszczony i rozcięty nożem podczas rewolucyjnych zamieszek. Po rewolucji wiele dzieł sztuki zostało schowanych, zbierając kurz w piwnicy, która stała się legendą w świecie sztuki.

Dopiero pod koniec lat 90. muzeum odzyskało swoje znaczenie kulturowe podczas reformistycznej prezydentury Mohammada Khatamiego. Nagle świat przypomniał sobie, czego mu brakowało. Miłośnicy sztuki nie mogli uwierzyć własnym oczom. Van Gogh, Dali, nawet Monet – wszystko w Teheranie. Niektóre dzieła zostały wypożyczone na duże wystawy w Europie i Stanach Zjednoczonych, na chwilę przywracając kolekcję do światowej sceny artystycznej. Hamid Keshmirshekan, historyk sztuki mieszkający w Londynie, zbadał kolekcję i nazywa ją „jednym z najrzadszych skarbów sztuki nowoczesnej poza Zachodem”.

Kolekcja zawiera serię Leżąca postać Henry’ego Moore’a – kultowe dzieło jednego z najsłynniejszych rzeźbiarzy Wielkiej Brytanii – a także Mural na tle koloru indyjskiej czerwieni Jacksona Pollocka, żywy przykład techniki malarskiej Amerykanina, pełen energii i emocji. W kolekcji znajduje się również Malarz i jego modelka Picassa – jego największe płótno z 1927 roku, silny przykład jego abstrakcyjnych prac z okresu postkubizmu. Jest tam także U bram wieczności Van Gogha – jedno z najrzadszych przetrwałych dzieł jego pierwszej kampanii rytowniczej, w trakcie której stworzył sześć litografii w listopadzie 1882 roku.

Jednak dla miłośników sztuki w Wielkiej Brytanii kolekcja jest niedostępna. Brytyjskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych odradza wszelkich podróży do Iranu i stwierdza, że brytyjscy obywatele oraz obywatele podwójnego obywatelstwa brytyjsko-irańskiego są narażeni na ryzyko aresztowania, przesłuchania lub zatrzymania. Posiadanie brytyjskiego paszportu lub powiązań z Wielką Brytanią może wystarczyć, by zostać zatrzymanym przez irańskie władze.

Muzeum wciąż zmaga się z wyzwaniami związanymi z ograniczonym budżetem. Zmieniające się priorytety polityczne sprawiają, że często pełni rolę raczej centrum kulturowego, a nie tradycyjnego muzeum. Mimo to nadal jest niezwykłą instytucją – nieoczekiwanym strażnikiem arcydzieł sztuki nowoczesnej w samym sercu Teheranu.