Potworna historia i długowieczność Godzilli

Wieloletnia historia uniwersum rozpoczęła się od filmu Godzilla z 1954 roku. Źródło: Embassy Pictures / Courtesy of Getty Images

Legendarne monstrum wciąż króluje, nawet po upływie 70 lat.

Przez kilka następnych miesięcy Godzilla będzie „stąpać” po ekranach telewizyjnych i kinowych, jako że Stany Zjednoczone i Japonia będą rozszerzać swoje osobne historie o tym kultowym stworzeniu. W okresie od listopada do kwietnia Godzilla pojawi się w dwóch filmach i serialu telewizyjnym. Aktualnie liczba filmów przedstawiających potwora zbliża się do 40.

Jak więc Godzilla stał się tak popularny i dlaczego nadal odbija się echem w dzisiejszych czasach?
 

Oryginalny klasyk

Kiedy w 1954 roku miała miejsce pierwsza premiera filmu Godzilla, Japonii nie dzieliła nawet jedna pełna dekada od katastrofalnych bombardowań Hiroszimy i Nagasaki. Wcześniej, w 1954 roku, przed premierą miał miejsce również incydent, w którym załoga japońskiej łodzi rybackiej Daigo Fukuryū Maru ucierpiała na chorobę popromienną po przypadkowym natrafieniu na testy amerykańskiej bomby wodorowej. Jedna osoba zmarła.

Obydwa wydarzenia stały się inspiracją dla Godzilli i z pewnością były obecne w myślach widzów w 1954 roku. Film rozpoczyna się atakiem Godzilli na japońską łódź rybacką, zasadniczo odzwierciedlając wypadek z Daigo Fukuryū Maru. W rzeczywistości film nieomal przedstawił faktyczną łódź, ale reżyser Ishirō Honda powiedział dla „Cult Movies”, że „byłoby to zbyt bolesne i realistyczne”.

Honda służył podczas II wojny światowej i w drodze do domu przejeżdżał przez Hiroszimę. „Mówiono wtedy, że przez następne 72 lata nie wyrośnie tam ani jedno źdźbło trawy”, powiedział w wywiadzie dla Japońskiej Gildii Reżyserów w 1990 roku. „I to stwierdzenie naprawdę ze mną zostało. Więc mam w sobie pewnego rodzaju nienawiść do broni nuklearnej”.

A zatem Godzilla w filmie był metaforą bomby atomowej. Wyłonienie się potwora jest konsekwencją testów bomby wodorowej. Nawet same jego łuski przywodzą na myśl bliznowce widoczne na ciałach ocalałych z Hiroszimy i Nagasaki. Podsumowując, film stanowił mocne ostrzeżenie przed kontynuowaniem testów nuklearnych. „Faktycznym tematem filmu był w rzeczywistości protest przeciwko wojnie nuklearnej”, zaznaczył aktor Akira Takarada w wywiadzie dla „Criterion Collection”.
 

Powrót Godzilli

Pierwszy film okazał się wielkim hitem, więc już rok później powstał sequel Powrót Godzilli. Potem powstały dziesiątki kolejnych, a okres filmów „Godzilla” trwający od 1954 do 1975 roku nazywany został erą Shōwa, na cześć panowania cesarza Shōwa. W 1964 roku w filmie Ghidorah Trójgłowy Potwór, Godzilla nieoczekiwanie przemienił się w bohatera chroniącego Japonię, walcząc z innymi kolosalnymi potworami. Filmy zaczęto także kierować do dzieci, kładąc nacisk bardziej na humor. Pomogło to uniwersum rozszerzyć horyzonty jako film rodzinny.

Jednak Powrót Godzilli z 1984 roku powrócił do korzeni przywracając wcześniejszy poważny ton, ignorując poprzednie filmy i ponownie czyniąc Godzillę wrogiem. To zapoczątkowało erę Heisei, która trwała aż do filmu Godzilla kontra Destoroyah z 1995 roku. Nowa seria została ponownie uruchomiona na początek nowego tysiąclecia wraz z filmem z 1999 roku Godzilla 2000. Trwała ona do premiery filmu Godzilla: Ostatnia Woja z 2004, który był epickim finałem z okazji 50. rocznicy powstania Godzilli. Większość filmów z tego okresu były niezależnymi kontynuacjami oryginału z 1954 roku. Fakt, że uniwersum nieustannie odkrywało się na nowo eksplorując różne tony i gatunki, przyciągało nowe publiczności. To właśnie to przyczyniło się do jego długowieczności.

W Japonii Godzilla pozostawał w stanie uśpienia po filmie Godzilla: Ostatnia Woja, aż do wydania filmu Prawdziwy Godzilla w 2016 roku. Ta premiera rozpoczęła erę Reiwa, która jest wciąż kontynuowana wraz z tegoroczną premierą Godzilla Minus One. Osobno istnieją też filmy wyprodukowane w Ameryce, takie jak słabo przyjęty Godzilla z 1998 roku i bardziej lubiany Godzilla z 2014. Nowszy z nich dał początek kinowemu uniwersum MonsterVerse, w którym rozgrywa się akcja filmów Monarch: Dziedzictwo Potworów i Godzilla x Kong: The New Empire z 2024 roku.

Jednak filmy o Godzilli z największym oddźwiękiem, powracają do pierwotnego pomysłu wykorzystania bestii jako metafory. Godzilla, Mothra i król Ghidorah: Atak gigantycznych potworów z 2001 roku był filmem antywojennym, w którym Godzilla jest opętany przez dusze ofiar II wojny światowej. Inspiracją dla filmu Prawdziwy Godzilla z 2016 roku była katastrofa w Fukushimie i szydzenie z japońskiej biurokracji, ukazując urzędników rządowych, którzy absurdalnie skupiają się na drobiazgowych formalnościach, zamiast reagowania na sytuację kryzysową. Amerykanie natomiast w filmie Godzilla: Król Potworów z 2019 roku, wykorzystali monstrum jako metaforę do zgłębienia problemu zmian klimatycznych. Godzilla zainspirował także innych reżyserów do skomentowania współczesnych tragedii poprzez użycie filmu o potworach. Na przykład tak jak zrobił to film Cloverfield, który został nakręcony w stylu „znalezionego nagrania”, przywołujący na myśl filmy nakręcone podczas pamiętnego 11 września.

Wygląda na to, że najnowszy japoński film o Godzilli, Godzilla Minus One pragnie kontynuować i rozwinąć tematykę oryginału. W tym celu akcja filmu jest przeniesiona w przeszłość, tuż po zakończeniu II wojny światowej oraz bombardowań Hiroszimy i Nagasaki. Pomijając bitwy z potworami i głupkowate gumowe kombinezony, oto dlaczego Godzilla po dziś jest tak popularny: ponieważ podstawą tej postaci jest przerażająco rzeczywisty horror.