Śmierć pisarki Antonine Maillet: „Nigdy nie zaakceptowałabym stwierdzenia, że jestem anglofonem”

Zdjęcie: Yoan Valat / AFP

Była pierwszą pozaeuropejską i jedyną Kanadyjką, która wygrała Nagrodę Goncourtów w 1979 roku. Kanadyjska powieściopisarka i dramatopisarka Antonine Maillet, wielki głos Akadii, zmarła w poniedziałek 17 lutego 2025 r. w wieku 95 lat. Zdobyła uznanie literackie w kręgach paryskich za powieść Pélagie-la-Charrette, która opowiada historię tysięcy Akadyjczyków deportowanych do południowych Stanów Zjednoczonych 270 lat temu.

Za Atlantykiem jest najbardziej znana ze swojej postaci w La Sagouine (1971), która celebruje „chiac”, język południowo-wschodniego Nowego Brunszwiku, mieszankę starofrancuskiego i angielskiego. Pisarka została mianowana komandorem Legii Honorowej w 2021 roku w Pałacu Elizejskim za swoją twórczość literacką i frankofońską. W 2023 r. „Le Figaro” poprosił ją o opisanie cech kultury akadyjskiej i jej związku z językiem francuskim.

Le Figaro: Angielski czy francuski... Jak zdefiniowałbyś swoją tożsamość językową?

Antonine Maillet: Język angielski jest piękny, to język Szekspira. Ale ja jestem frankofonką z Nowej Szkocji w Kanadzie. Czuję się Kanadyjczykiem i Francuzem. Czuję się jak Akadyjczyk, którego przodkowie przybyli z Francji, a teraz mieszkają w Kanadzie. Akadyjczycy byli pierwszymi Europejczykami, którzy przybyli do Ameryki Północnej, zanim powstał Quebec. Nadal posługują się językiem, który nazywamy starofrancuskim. Mówię zarówno po angielsku, jak i po francusku, ale nigdy nie zaakceptowałbym stwierdzenia, że jestem anglofonem. Akadyjczycy przybyli najpierw do Nowej Szkocji. Prowincja ta nie była okupowana przez Anglików, ale przez Indian.

Czym różni się akadyjski od francuskiego?

Akadyjczycy pochodzą z Francji: przybyli tam w XVI wieku, więc mówią starofrancuskim. Akadyjski jest więc odmianą starofrancuskiego używanego w przeszłości. Czy wiesz, że Ludwik XIV mówił „j'avions” (miałem) zamiast „nous avions” (mieliśmy)? (śmiech) Dziś każdy, kto by tak powiedział, zostałby zlekceważony. Ale król Francji tak mówił. Wymyśliliśmy słowa z Indianami i zachowaliśmy język Ludwika XIV z wyrażeniami takimi jak „j'avions” zamiast „nous avions”. W mojej książce, bohaterka, La Sagouine (od której pochodzi nazwa sztuki teatralnej), mówi językiem ludzi, językiem prymitywnych Akadyjczyków.

Co skłoniło Cię do pisania książek?

Po pierwsze, urodziłam się jako gawędziarka, uwielbiałam wymyślać historie i zostałam poproszona o opiekę nad dziećmi. Poproszono mnie o to, ponieważ dorośli mieli inne rzeczy do zrobienia, takie jak gotowanie czy sprzątanie. Tymczasem ja uwielbiałam opowiadać historie dzieciom. Dzieci nie lubią, gdy im się coś narzuca, ale chcą słuchać opowieści. Więc rozwinąłem to. Bakcyla, a raczej dar pisania, złapałam w bardzo młodym wieku. Mieliśmy w domu gosposię, która opowiadała nam historie: weszło mi to w krew. W szkole, gdy inni chcieli być nauczycielami lub lekarzami, ja już chciałam być pisarką.

Kim są Twoi czytelnicy?

Moi czytelnicy to głównie Francuzi. Akadyjczycy również czytali La Sagouine. Obawiałam się, że poczują się upokorzeni, a nawet zszokowani po przeczytaniu książki, ale wcale tak nie było. Byli szczęśliwi, że w końcu zrozumieli, że „istnieją” dzięki tej historii. Nie stało się to, czego się obawiałam. Szanowali mnie i kochali.

Czy język angielski również wpłynął na twoje pisanie?

Tak, wiele akadyjskich słów pochodzi dziś z języka angielskiego. Ale na początku tak nie było, ponieważ przybyliśmy pierwsi. Akadyjczycy używają angielskich słów, ponieważ są one w obiegu. Dziś zapożyczyliśmy wiele z nich. Ale w oryginalnym języku akadyjskim nie było ani słowa angielskiego, ponieważ w Akadii nie było Brytyjczyków. Angielski wpłynął na nas w dłuższej perspektywie. W Akadii nadal używamy pierwotnych słów znalezionych w pismach Rabelais'go lub w klasykach. Zachowaliśmy stare francuskie słowa, które już dawno zniknęły z francuskiej literatury.

Istnieją trzy fazy w języku akadyjskim: pierwsza, najstarsza, z Akadyjczykami, którzy naprawdę mówili po francusku; druga, pod wpływem Anglików, kiedy nas najechali i deportowali (w XVIII wieku); wreszcie trzecia, kiedy to wróciliśmy i odzyskaliśmy posiadanie naszego terytorium. Akadyjczycy zrozumieli wtedy, że muszą się bronić przed Anglikami. Język został poprawiony, zwłaszcza wśród szanujących się Akadyjczyków z wykształceniem.