Według naukowców, starożytna poezja odsłania ukrytą historię krytycznie zagrożonych wyginięciem morświnów bezpłetwych

Zdjęcie: Sepia Times/getty images

Zespół badawczy z Chin wykazał się kreatywnością w swoich staraniach na rzecz
ratowania krytycznie zagrożonego wyginięciem gatunku, posługując się starożytnymi
wierszami. Naukowcy przeanalizowali ponad 700 starożytnych chińskich wierszy z
okresu dynastii Tang do dynastii Qing, które wspominają o morświnie bezpłetwym z
Jangcy. Celem analizy było dowiedzieć się, gdzie i kiedy poeci opisywali widok tego
zwierzęcia, ponieważ niewiele wiadomo o historii jego populacji.

Morświn bezpłetwy z Jangcy – jedyny na świecie morświn słodkowodny – w ciągu
ostatnich czterech dekad doświadczył ekstremalnego spadku liczebności. Ponieważ
na wolności pozostało mniej niż 1300 osobników, naukowcy ze wschodnich Chin
podjęli ogromne wysiłki, aby lepiej zrozumieć przeszły zakres siedlisk tego
zwierzęcia, aby lepiej informować o przyszłych inicjatywach ochronnych.

Odkrycia były zasmucające: dane sugerują, że historyczny zasięg morświna
bezpłetwego zmniejszył się o 65% w ciągu ostatnich 1200 lat, z czego najbardziej
ekstremalna redukcja miała miejsce w ciągu ostatniego stulecia. 5 maja zespół
badawczy opublikował wyniki badań w czasopiśmie „Current Biology”.

„Niektórzy starsi rybacy mówili, że często widywali morświny na obszarach, na
których obecnie całkowicie wyginęły” – pisze współautor badania Zhigang Mei w
mailu do CNN. „To naprawdę rozbudziło moją ciekawość: Gdzie te morświny żyły w
przeszłości?”.

Morświny bezpłetwe żyją wyłączenie w środkowo-dolnym dorzeczu rzeki Jangcy we
wschodnich Chinach. Od wczesnych lat 80. do 2010 roku ich populacja gwałtownie
spadła o około 60% z powodu połączenia nielegalnych praktyk połowowych,
zanieczyszczeń przemysłowych w drogach wodnych, zapór i wydobycia piasku w
sąsiednich jeziorach, jak wskazuje badanie z 2014 roku.

Ponieważ twarde dane naukowe dotyczące morświna istnieją tylko z ostatnich
dziesięcioleci, naukowcy mają bardzo wąskie pojęcie o jego rozmieszczeniu
przestrzennym. Stwarza to problem znany jako syndrom przesunięcia linii bazowej,
jak wyjaśnia Mei, profesor Instytutu Hydrobiologii Chińskiej Akademii Nauk Wuhan.

„(Te badania) odpowiadają na ważne pytania dotyczące tego, co stanowi zdrową
populację” – mówi. Pomoże to w ustaleniu realistycznych celów zarządzania. „Bez
historycznych punktów odniesienia istnieje ryzyko przesunięcia oczekiwań w dół na
przestrzeni pokoleń, akceptując stale malejący status jako «normalny»”.

Zabawa z wierszami

Kiedy Mei wraz z zespołem zaczęli szperać w archiwach w poszukiwaniu
odpowiedzi, byli zaskoczeni. Oficjalne rejestry, takie jak lokalne dzienniki i kroniki
powiatowe, nie zawierały żadnych informacji o morświnach – tylko o megafaunie
lądowej, takiej jak tygrysy i słonie, o gatunkach, które często wchodzą w konflikt z ludźmi.

Z kolei morświny są mniej skłonne do bliskich spotkań z nami (brak problemów, brak
danych). Zamiast tego, obserwacje były zazwyczaj dokonywane przez lokalnych,
mniej wykształconych wędkarzy lub bogatych podróżników – którzy złapali przebłyski
nieuchwytnych morświnów podczas podróży łodzią po rzece Jangcy – nie zostały
formalnie zarejestrowane, jak mówi Mei.

W obliczu tego ślepego zaułka naukowcy zdali sobie sprawę, że starożytne wiersze
mogą się przydać.

„Byliśmy zdumieni” – mówi Mei w związku z działaniami badaczy zmierzającymi do
zbadania pisemnej dokumentacji za pośrednictwem literatury.

Autorzy przejrzeli setki wierszy datowanych na 830 rok n.e., które odnosiły się do
morświnów. W każdym wierszu naukowcy szukali śladów lokalizacji, takich jak opisy
unikalnych cech geograficznych dorzecza Jangcy. Następnie zespół badawczy badał
okres powstawania wiersza i indywidualną historię każdego poety, aby potwierdzić
ich dokładność. Około połowa wierszy zawierała dokładne informacje o lokalizacji,
umożliwiając zespołowi mapowanie obserwacji dla każdej dynastii.

Autorzy badania wyjaśnili, że chińska poezja starożytności to często literatura faktu,
w tym pierwszoosobowe relacje z życia codziennego i obserwacje przyrody. Dlatego
wiersze posłużyły za rozsądny miernik obserwacji morświnów bezpłetwych w całym
dorzeczu rzeki Jangcy.

Część wierszy została przetłumaczona na język angielski przez głównego autora
badania Yaoyao Zhanga, ekologa Instytutu Hydrobiologii Chińskiej Akademii Nauk.

„To naprawdę piękne” – mówi o badaniach Paula Corti, ekolog zajmujący się ochroną
przyrody na Austral Univeristy w Chile, która nie brała udziału w badaniach. „Zrobili
coś wspaniałego z bardzo prostymi informacjami”.

Wykorzystanie materiałów historycznych w nauce nie jest rzadkością – zwłaszcza w
paleontologii lub archeologii – jednak dużo rzadziej jest metodą badań nad dziką
przyrodą, jak mówi Corti.

„To bardzo przydatne narzędzie, zwłaszcza gdy udoskonalasz analizę,
przekształcając dane jakościowe w ilościowe” – mówi.

Literatura jako źródło danych

Dane poetyckie oferują jedynie szacunki. Jest to jednak najlepsze źródło autorów
wspominanego w artykule badania, pozwalające odkryć, w jaki sposób
rozmieszczenie populacji morświnów bezpłetwych na Jangcy zmieniło się do czasów współczesnych.

Takie badania należy przeprowadzać ostrożnie, dodaje Corti, która napisała artykuły
do czasopism na temat odpowiedzialnego wykorzystywania zapisów historycznych
do badań nad dziką przyrodą po tym, jak zauważyła, że niektórzy naukowcy
wykorzystują dane z literatury w niewłaściwy sposób.

Jednym z głównych ograniczeń zapisów kulturowych jest błąd ludzki - wyjaśnia. Na
przykład rybak lub myśliwy jest bardziej wiarygodnym obserwatorem niż zagraniczny
odkrywca, który może błędnie zidentyfikować podobnie wyglądające zwierzęta.

Dlatego autorzy badania zbadali pochodzenie każdego poety, m.in. miejsce
zamieszkania i cel podróży, aby zweryfikować swoje obserwacje.

Morświn bezpłetwy z Jangcy wygląda specyficznie, ma krótki pysk, ciemnoszary
kolor i wyróżnia się charakterystycznym brakiem płetwy grzbietowej, co odróżnia go
od jego krewnych, delfinów.

Jako ssaki, morświny muszą wypływać na powierzchnię, aby zaczerpnąć powietrza,
dzięki czemu są widoczne dla ludzi, jak mówi współautor badania Jiajia Liu, profesor
nauk o bioróżnorodności na Uniwersytecie Fudan w Szanghaju. Ponieważ morświny
bezpłetwe nie miały historycznie znaczenia kulturowego, było mało prawdopodobne,
że poeci będą pisać o nich bez celowej obserwacji, dodaje.

Z tego powodu naukowcy zaufali wierszom jako danym.

Autorzy badań przyznają, że niektóre historyczne odniesienia do morświna mogą być
mylone z obecnie wymarłym baiji – słodkowodnym delfinem żyjącym niegdyś w
Jangcy. Jednak ten gatunek był znacznie większy, o jaśniejszej barwie i długim
pysku, co było jego najbardziej charakterystyczną cechą, jak mówi Mei.

Działania ochronne

Rzeczywiście, baiji jest przestrogą dla morświna bezpłetwego. Delfin słodkowodny
wyginął w 2006 roku z podobnych powodów, dla których morświn jest aktualnie zagrożony.

Wyginięcie morświna bezpłetwego wytrąciłoby z równowagi ekosystem, mówi Liu.
Jako największy drapieżnik rzeki, morświn zjada ryby żywiące się trawami wodnymi.
Ten rzadki ssak jest również inżynierem ekosystemu, ułatwiając proces zwany
obiegiem składników odżywczych. Migrując na duże odległości, morświn bezpłetwy
przenosi azot i fosfor z dna rzeki na jej powierzchnię oraz z dołu do góry rzeki.

Teraz, gdy istnieją potwierdzone dowody na to, że morświn bezpłetwy żył nie tylko w
głównej rzece, ale także w dopływach i jeziorach, naukowcy mają lepsze
wyobrażenie o tym, gdzie morświn prosperował w przeszłości – i czy może ponownie
prosperować w tych lokalizacjach.

Ponieważ hodowla tego gatunku w niewoli – proces, w którym zagrożone gatunki są
hodowane w niewoli i wypuszczane z powrotem na wolność – trwa od 1996 roku,
autorzy badania mają nadzieję, że ich nowe odkrycia pomogą w przyszłych
działaniach ochronnych, takich jak identyfikacja obszarów, w których można je wypuścić.

Ważne jednak, aby nie wyciągać pochopnych wniosków, ostrzega Corti,
Wykorzystanie tych informacji do współczesnego zarządzania dziką przyrodą
wymaga dogłębnego zrozumienia zachowania gatunków, ich morfologii, diety i innych
czynników, dodaje. „Można popełnić wiele błędów”, szacując historyczne dane
obserwacyjne w celu informowania o przyszłych decyzjach dotyczących zarządzania
przyrodą, mówi.

„Jeśli chcesz odkryć, co działo się z gatunkiem w przeszłości, musisz wiedzieć, co
dzieje się teraz” – cytując Corti.

Co najważniejsze, Mei zauważył, że badanie tworzy związek między zagrożonymi
gatunkami a kulturą, co może przyciągnąć uwagę opinii publicznej. Jeśli morświn z
Jangcy może być gatunkiem flagowym, takim jak panda, pomoże to polepszyć ich
ochronę, mówi.

W ciągu ostatnich kilku lat populacja morświnów wzrosła po raz pierwszy, częściowo
dzięki polityce ochrony, takiej jak zakazy połowów.

„Ochrona przyrody nie jest tylko dla naukowców” – mówi Mei. „Dotyczy wszystkich,
bo chodzi o naszą kulturę”.