Teatr szekspirowski

O grze w którejkolwiek z tych teatralnych scenerii byśmy nie wspomnieli, wszystkie role, męskie i żeńskie, portretowali mężczyźni oraz chłopcy – w renesansowej Anglii aktorstwo było zawodem zarezerwowanym wyłącznie dla płci męskiej. Widzowie mieli pośród tych osób swoich ulubieńców, z niecierpliwością czekali aż usłyszą muzykę towarzyszącą spektaklom i zachwycali się luksusowymi kostiumami pierwszoplanowych postaci. Sama scena była natomiast stosunkowo naga. W większości wypadków autorzy używali obrazowych słów, by opisać to, co dzieje się na scenie.

Teatry z niezadaszoną sceną i the Globe

W roku 1576, kiedy Szekspir był jeszcze nadal dwunastolatkiem mieszkającym w Stratford-Upon-Avon, James Burbage skonstruował tuż poza Londynem the Theatre. The Theatre było jednym z pierwszych teatrów zbudowanych w Anglii od czasów starożytnego Rzymu (1). Tak jak te, które wzniesiono później, stanowił on wieloboczną strukturę z umieszczonym w centrum, nieprzykrytym "podwórzem", otoczonym trzema poziomami zadaszonych siedzeń oraz z podwyższoną sceną na jednym z końców tego podwórza. Pod względem cen, istniało wiele typów biletów, które widzowie mogli wykupić; ci z najtańszymi oglądali po prostu sztukę na stojąco przez cały czas jej trwania.

Trupa Szekspira, the Lord Chamberlain's Men, była jedną z kilku, które występowały w the Theatre, pojawiwszy się w nim mniej więcej przed rokiem 1594. Kilka lat później, ród Burbage utracił dzierżawę terenu, na którym stał the Theatre, jego członkowie rozpoczęli więc budowę nowego, większego teatru, the Globe, niewiele na południe od Tamizy. By móc opłacić przedsięwzięcie, koszty najmu terenu dzielili z partnerami – wszystkimi pięcioma osobami z trupy Lorda Chamberlaina (których w tym przypadku można by nazwać „aktorami-udziałowcami"), oczywiście zatem wliczając w to Szekspira.

The Globe, otwarty w 1599r., stał się pierwszym teatrem, w którym publiczność obejrzała niektóre z najbardziej znanych sztuk Szekspira. W 1613, budowla doszczętnie spłonęła, po tym jak zapalił się jej dach podczas wystawiania Henryka VIII Szekspira. Nowy, drugi the Globe szybko zbudowano na tym samym miejscu, zaczął on przyjmować widzów w roku 1614.

Jak publiczność przeżywała spektakle

Odbiorcy w czasach Szekspira płacili pensa, by podczas sztuki móc stać i oglądać ją z niezadaszonego podwórza, a dwa pensy, by otrzymać miejsce na balkonie (trudno jest znaleźć precyzyjne porównanie wartości ówczesnego i teraźniejszego pensa, natomiast za jedzenie i picie w ciągu jednego dnia dorosły mężczyzna zwykł płacić w czasach Szekspira cztery pensy). Teatry pod dachem takie jak Blackfriars mogły pomieścić mniej osób i były droższe. Ceny najtańszych biletów rozpoczynały się od sześciu pensów. Miejska śmietanka modowa mogła otrzymać miejsca na brzegu sceny za dwa szylingi (24 pensy).

Oglądając sztuki, widzowie lubili popijać wino lub ale (2) i posilać się różnymi typami pożywienia. Dzięki współczesnym pracom wykopaliskowym na terenach takich teatrów odkryte zostały butelki, łyżki, muszle ostryg oraz resztki wielu owoców i orzechów.

Aktorzy, kostiumy i scenografia

Podczas gdy, spośród całej grupy aktorów wyłącznie płci męskiej, większość ról kobiecych odgrywana była przez chłopców i młodych mężczyzn, kobiece role komediowe, takie jak mamka Julii (3), mogły być zarezerwowane dla popularnych dorosłych aktorów komediowych lub dla klaunów. Oprócz posiadania talentów aktorskich, zawodowcy w czasach Szekspira musieli umieć niezwykle zręcznie wdawać się w pojedynki szermiercze na scenie, śpiewać piosenki lub grać na instrumentach, które przewidywał spektakl oraz wykonywać żywiołowo atletyczne tańce charakterystyczne dla epoki.

Zazwyczaj, aktorzy nie celowali w kostiumy dobrze dobrane pod względem historycznym, co prawda od czasu do czasu, przy sztuce osadzonej w czasach antycznego Rzymu, w teatrze mogły pojawiać się togi. Zamiast tego, nosili oni przepiękne nowoczesne suknie – przede wszystkim w przypadku odgrywania głównych ról. Kostiumy, które były sporą inwestycją dla grup teatralnych, zapewniały nieodzowny „element wizualny" podczas sztuk. Były one często ubraniami z drugiej ręki, posiadanymi i noszonymi niegdyś przez rzeczywistych przedstawicieli warstwy szlacheckiej.

Na pustych scenach szekspirowskiej epoki ujrzelibyśmy niewiele elementów scenografii – jeśli w ogóle jakiekolwiek – oprócz tych narzuconych przez akcję sztuki, takich jak tron, grób albo łoże. Wyjścia i wejścia pozostawały całkowicie na widoku, dodane zostały natomiast rozwiązania wertykalne – aktorzy mogli być spuszczani z „nieba" ponad sceną lub wchodzić czy wychodzić z „piekła" przez drzwiczki w podłodze. Postaci opisane jako przemawiające „z góry" mogły pojawiać się na galeriach (4), w środku odległości pomiędzy sceną a „niebem".

Po Szekspirze

W roku 1642 teatry z niezadaszoną sceną oraz te pod dachem zamknięto (a do tego w dużej liczbie przypadków rozebrano na materiał budowlany), gdy rozpoczęła się angielska wojna domowa. Po restauracji monarchii w roku 1660, teatr powrócił. Tak samo powróciły sztuki Szekspira, tym razem z odtwórcami i odtwórczyniami ról. Pierwszy zarejestrowany występ aktorki miał miejsce w roku 1660, ale nie mamy pewności jak nazywała się ta kobieta. Zagrała Desdemonę w spektaklu Othello.

Przypisy tłumacza:

1) W czasach średniowiecza podróżujący artyści i aktorzy często rozstawiali tymczasowe sceny na rynkach i w innych miejscach publicznych. Jednakże to dopiero w późnym średniowieczu teatry były, notabene, budowane w Anglii [źródło: ChatGPT].

2) Ale [czyt. ejl] - rodzaj niegazowanego piwa, popularnego na Wyspach Brytyjskich

3) Mamka Julii - chodzi oczywiście o kobiecą postać z Romea i Julii; w polskiej wersji w przekładzie J. Paszowskiego nosi ona imię Marta.

4) Galeria - typ zestawu zadaszonych miejsc dla publiczności w teatrze, znajdujących się ponad poziomem sceny