„Trochę inaczej sprzedaje się w porównaniu ze zwykłymi książkami”: Jak Kochanek Lady Chatterley został książką zakazaną - a potem bestsellerem

Zdjęcie: Getty Images.

Aż do listopada 1960 roku, Brytyjczycy nie byli w stanie przeczytać Kochanka Lady Chatterley przez prawo zakazujące publikacji pism uważanych za obraźliwe i niemoralne. Wydawnictwo Penguin Books chciało przeciwstawić się Ustawie o publikacjach obscenicznych poprzez wydrukowanie kompletnej i nieocenzurowanej pracy Lawrence’a. Proces, który został przez to wytoczony, stał się symbolem zmian społecznych pojawiających się od czasów drugiej wojny światowej i ujawnił różnice między społeczeństwem i tymi, którzy uznawali siebie za strażników zasad moralnych.

Kochanek Lady Chatterley został opublikowany prywatnie we Włoszech oraz Francji w późnych latach 20., ale wydruk książki był zakazany w niektórych krajach, w tym w Stanach Zjednoczonych, Australii i Japonii. Kilka lat przed procesem w sądzie, brytyjscy pisarze oraz wydawcy zaczęli coraz bardziej martwić się nad ilością książek zakazanych z powodu bycia uznanymi za niemoralne. Parlament próbował powstrzymać te obawy poprzez Ustawę o publikacjach obscenicznych w 1959 roku, która obiecała „chronić literaturę i prawo dotyczące pornografii”. To pismo broniło osoby oskarżone o wydanie “niegrzecznej książki”. Pozwalało im na argumentację sprzyjającą wydanie powieści, jeżeli ma ona wartość literacką, nawet w przypadkach, w których kontent książki jest szokujący dla czytelnika.

Kochanek Lady Chatterley był tak kontrowersyjny z powodu bycia książką o pasjonującym związku między szlachcianką, Lady Constance Chatterley oraz nisko urodzonym mężczyzną Oliverem Mellors. W powieści znajdują się przekleństwa oraz opisy scen seksu, zwłaszcza scen skupiających się na pieszczocie kobiety. Lawrence powiedział, że jego zamiarem jest ponowne uznanie seksu za akceptowalny temat w literaturze. Chciał, aby „relacje seksualne [w powieściach] były ważne i dobre, a nie wstydliwe.”

Penguin zdecydował się przetestować Ustawę w 1960 roku. W piśmie do Dyrektora Prosekucji Publicznej (DPP) ostrzegli o swoich zamiarach do wydania oryginalnej wersji książki. Zeszłego roku w sierpniu Reginald Manningham-Butler, główny doradca prawny korony królewskiej, przeczytał pierwsze cztery rozdziały powieści podczas podróży łodzią do Southampton. W późniejszym liście do DPP zgodził się na użycie legalnej akcji wobec Penguin. „Mam nadzieję, że otrzymają wyrok.” - napisał. Sir Allen Lane, założyciel Penguin Books, znajdował się w Hiszpanii w trakcie tych wydarzeń. Jego współpracownicy zalecali, aby natychmiastowo wracał do domu.

Prosekucja uważała, że seks ukazany w książce był gratyfikowaną pornografią. Zdjęcie: Galeria IMBd.com, filmowa adaptacja książki z roku 1981.

Proces Kochanka Lady Chatterley był pierwszym w swoim rodzaju po wprowadzeniu nowej ustawy i strony konfliktów dzieliły się na osoby uznające system oraz ludzie, którzy podzielali bardziej liberalne poglądy. Penguin przywołał grupę biegłych świadków, pośród których znajdowało się 35 znanych pisarzy i polityków w celu wsparcia swoich argumentów. Jedną z tych osobowości był Richard Hoggart, akademik i autor uważany za jednego z głównych świadków podczas procesu. Stwierdził, że powieść była moralna i nawet “purytańska”. Jego argumenty zaledwie używały słów, które usłyszał przed wejściem do sądu.

Po drugiej stronie znajdował się Mervyn Griffith-Jones, stojący przy prosekucji, który stwierdził, że seks w książce był gratyfikowaną pornografią. „Kiedy ujrzeliście tę książkę to zadajcie sobie pytanie: czy pozwolilibyście swoim synom albo córkom ją przeczytać?” - zapytał się sędziego. „Czy zostawilibyście ją w domu? Czy to książka, którą mogłaby przeczytać twoja żona i służba?” Oprócz tego przywołał niemal 100 przekleństw użytych w książce. Justice Byrne, sędzia prowadzący proces, ogłosił swoją obawę o niską cenę książki, która oznaczałaby, że „każdy mógłby ją przeczytać”. Te argumenty są często cytowane jako przykład przestarzałego ducha brytyjskiego systemu w tamtych czasach. 2 listopada 1960 roku, po sześciu dniach procesu, sędziowie zadecydowali w trakcie trzech godzin, że Penguin Books jest uznany za niewinnego w zgodzie z Ustawą.

Kochanek Lady Chatterley natychmiast zaczął być sprzedawany po usłyszeniu dobrych wieści, ponieważ wydawnictwo chciało być przygotowane w sytuacji wygranej sprawy. Musieli nawiązać współpracę z nową firmą drukarską, gdyż poprzednia nie chciała pracować nad książką. Proces przyniósł powieści wiele sławy i w pierwszym dniu wydania sprzedano 200 000 kopii. W następnych trzech miesiącach sprzedano trzy milliony książek.

Kilka dni po wydaniu książki, właściciel sklepu w Anglii, pan Donati, opisał nagły skok popularności powieści: „Zamówiliśmy tysiąc na początek. Mieliśmy nadzieję, że tyle uda nam się dostać, ale pod koniec ucięli nasze zamówienie w pół. Dostaliśmy 500 książek. Otwieramy sklep dosyć wcześnie, od piątej do dziewiątej i już sprzedaliśmy 50 czy też 60 [kopii]... Na następne zamówienie musieliśmy czekać trzy tygodnie.”

Jednak tradycyjne brytyjskie morały nie zaniknęły całkowicie. Wielu klientów było zbyt zawstydzonych, aby wypowiedzieć tytuł skandalicznej książki, według innego sklepikarza:

„Niektórzy po prostu prosili o Lady C, a inni dali ci trzy i sześć [trzy szylingi oraz sześć pensów]. Trochę inaczej sprzedaje się z innymi książkami”. Jednak Kochanek Lady Chatterley nie był zwykłą książką. Kiedy została całkowicie wydrukowana, stała się także symbolem wolności i wyrażania siebie oraz znakiem zmian w brytyjskiej kulturze. Poeta Philip Larkin ujął to zdarzenie w wierszu Annus Mirabilis:

„Stosunek płciowy zaczął się

W 1963

(późno dla mnie, tak o krzty)

Między zakazem na czytanie Chatterly

I kiedy pierwsza płyta Beatlesów zabrzmi.”