Z Hamburga do Nowego Jorku. Otto Penzler jest królem powieści kryminalnych

Otto Penzler w piwnicy księgarni "Mysterious Bookshop". Zdjęcie: Christina Horsten/dpa

Wszystko zaczęło się od Sherlocka Holmesa. Po studiowaniu literatury angielskiej i innych przedmiotów w Michigan, Otto Penzler wrócił do Nowego Jorku pod koniec lat sześćdziesiątych. „Uwielbiam czytać i chciałem czytać dalej - ale chciałem też, żeby przestała mnie tak boleć głowa. Pomyślałem więc: kryminały”.

Penzler kupił zebrane dzieła brytyjskiego pisarza Arthura Conana Doyle'a o detektywie Sherlocku Holmesie i wieczorem zabrał je ze sobą do łóżka. „Pamiętam nie tylko to, jak bardzo kochałem te książki, ale także to, jak wyglądały i jak się z nimi czułem” - mówi 81-latek - miałem gęsią skórkę, włosy na ramionach stawały mi dęba. To było niezapomniane, pamiętam, jakby to było wczoraj”.

Około pół wieku później urodzony w Hamburgu Penzler przekształcił swoją fascynację Sherlockiem Holmesem w imperium kryminałów: wraz z około pół tuzinem wydawnictw wydaje książki skupione wokół kryminałów, thrillerów, thrillerów kryminalnych, powieści detektywistycznych i szpiegowskich, w tym ostatnio, na przykład, powieści byłego szefa FBI Jamesa Comeya.

Kolekcja ponad 60 000 antykwarycznych książek Penzlera na te tematy, która była jedną z największych na świecie, została obecnie prawie w całości sprzedana na aukcji. Od 1979 roku Penzler prowadzi również największą i najstarszą księgarnię kryminałów na świecie, Mysterious Bookshop, obecnie znajdującą się w południowo-zachodniej części Manhattanu. W samej głównej sali sprzedaży znajduje się około 20 000 książek, jak mówi Penzler. Wszystkie uporządkowane alfabetycznie. „Jestem Niemcem. U mnie nie ma chaosu”.

„W Niemczech zawsze byliśmy głodni”

Penzler urodził się w Hamburgu w 1942 roku, jako syn Amerykanki i Niemca, w samym środku wojny. Jego ojciec był żołnierzem, zginął na wojnie, a matka desperacko próbowała uciec przed bombami do Nowego Jorku wraz z Penzlerem oraz jego młodszym bratem, co udało im się dopiero w 1947 roku. „To moje pierwsze wspomnienia - wejście na statek, zobaczenie jadalni i jedzenia, tyle jedzenia. W Niemczech zawsze byliśmy głodni. Moja matka w desperacji gotowała nawet korę drzew”.

Kiedy na horyzoncie pojawiła się Statua Wolności, Penzler, jego matka i brat zapłakali z ulgi. Jak mówi, dziś nie czuje już żadnej więzi z Niemcami. Nie mówi już też w tym języku – „tylko 'Wiener Schnitzel’ i ‘Ich liebe dich’” [„sznycel wiedeński” i „kocham cię” – przyp. tłum.].

Z daleka jednak widzi zachwyt Niemców nad thrillerami kryminalnymi - miliony widzów oglądają na przykład niedzielny serial Tatort, a na listach bestsellerów znajduje się wiele książek o tematyce kryminalnej i detektywistycznej. „To stosunkowo nowe zjawisko w Niemczech. Powieści detektywistyczne mogą odnieść sukces tylko w wolnych społeczeństwach. Kiedy w Ameryce dochodzi do przestępstwa, wzywamy policję. Ale na przykład w nazistowskich Niemczech lub Związku Radzieckim? Tam policjanci byli jednymi z osób, których wielu ludzi bało się najbardziej. Tak więc Wielka Brytania, Stany Zjednoczone i do pewnego stopnia Francja w XIX i części XX wieku były krajami, w których powieść detektywistyczna mogła rozpowszechnić się najbardziej, ponieważ były to jedne z niewielu prawdziwych demokracji”.

Normalność zostaje przywrócona

Według Penzlera, oglądając niedzielne odcinki Tatort, Niemcy niemal w każdą niedzielę potwierdzają swoje zaufanie do instytucji państwowych - przynajmniej podświadomie. Tajemnice i thrillery kryminalne zaspokajają również potrzebę struktury oraz normalności. „Tak, często dochodzi do morderstw. Ale - w przeciwieństwie do prawdziwego życia - złoczyńca prawie zawsze zostaje znaleziony i ukarany. Normalność zostaje przywrócona - w przeciwieństwie do science fiction, które jest anarchią”. Powieści kryminalne są zatem rodzajem „bajki dla dorosłych”.

Jak mówi Penzler, jego nowojorska księgarnia znów radzi sobie bardzo dobrze po spadku sprzedaży podczas pandemii koronawirusa. Od czasu do czasu sprzedaje drogie antykwaryczne książki, takie jak pierwsze wydanie Edgara Allena Poe za 25000 dolarów (około 23000 euro).

Sherlock Holmes dla początkujących

Początkującym miłośnikom gatunku poleca kompletne wydanie Sherlocka Holmesa, którym sam był wówczas zachwycony, a także autorów takich jak Agatha Christie, Raymond Chandler, Dashiell Hammett i Michael Connelly oraz swoją absolutnie ulubioną książkę: powieść Kobieta w bieli (oryg. The Woman in White) brytyjskiego autora Wilkie Collinsa z 1860 roku. „To po prostu genialna książka, kryminał i romans, wspaniałe postacie”.

Sam teraz czyta niemal wyłącznie manuskrypty do planowanych publikacji, jak twierdzi 81-latek, który był kilkakrotnie żonaty, nie ma dzieci i chce pewnego dnia zostawić biznes swoim pracownikom. „Trochę zwolniłem. Kiedyś byłem w stanie przeczytać książkę dziennie, ale już nie mogę”.

81-latek rzadko sam stoi przy kasie, ale nadal codziennie przychodzi do swojego biura w piwnicy księgarni, a także uczestniczy w każdym spotkaniu autorskim w sklepie. „Naprawdę lubię spędzać czas z autorami. Jako wydawca i księgarz podziwiam to, co autorzy potrafią zrobić. Ponieważ napisanie książki, nawet złej, jest trudne. To bardzo trudne”. Jednak gatunek ten przeżywa obecnie „złoty wiek”, uważa ekspert. „Kiedyś kryminały opierały się głównie na zagadkach. Dziś autorzy piszą o swoich postaciach w znacznie bardziej wiarygodny i głębszy literacko sposób”.

Penzler mocno wierzy w przyszłość branży. Nie martwią go innowacje takie jak sztuczna inteligencja. Chce po prostu kontynuować swoją pracę - tak długo, jak to możliwe. „Dlaczego miałbym przejść na emeryturę? Aby nauczyć się grać w golfa lub w shuffleboard [gra polegająca na trafianiu krążkami w oznaczone cyframi pola – przyp. tłum.] na Florydzie? Przejdę na emeryturę, gdy wyciągną mi ołówek z zimnej, martwej ręki”.

*Tatort (pl. Miejsce zbrodni) to niemieckojęzyczny serial kryminalny, kręcony w Niemczech (od 1970 roku), Austrii (od 1972 roku) i Szwajcarii (1972-2001 i od 2011). Od 2009 roku jest emitowany w USA pod tytułem Scene of the Crime [przyp. tłum.].