Zły stan wątroby Beethovena mógł nie być wyłącznie skutkiem spożywania alkoholu

zdjęcie: GL Archive/Alamy

Gdy po śmierci Ludwiga van Beethovena przeprowadzono autopsję, jego wątrobę opisano jako „usianą gruzełkami wielkości ziarna fasoli”. Obecnie naukowcy są zdania, że za ten stan nie odpowiadał jedynie alkohol, a analiza genetyczna ujawniła, że kompozytor był zakażony wirusem wątroby typu B i był narażony na chorobę wątroby, która, jak się powszechnie sądzi, doprowadziła do jego śmierci.

Jeden z autorów badania przeprowadzonego na uniwersytecie w Cambridge, Tristan Begg, stwierdził, że Beethoven bardzo żywo reagował na posądzenia o pijactwo.

„Nie bronimy go, ale sądzę, że, skoro był genetycznie obciążony, i być może cierpiał na wirusowe zapalenie wątroby typu B, kto wie, od jak dawna, mam nadzieję, że nasze ustalenia nieco odsuną podejrzenia o nadużywanie alkoholu,” powiedział Begg.

„A jeśli już, do dokonania takich szkód w jego organizmie wystarczyłaby mniejsza ilość alkoholu niż zakładano.”

Begg wraz ze współpracownikami, chcąc rzucić światło na problemy zdrowotne niemieckiego kompozytora i pianisty, doszli do tych wniosków po przebadaniu ośmiu kosmyków włosów, które miałyby do niego należeć.

Beethoven urodził się w 1770 w Bonn i zmarł w Wiedniu w wieku 56 lat. Cierpiał na postępującą utratę słuchu, która rozpoczęła się w wieku 25-30 lat i do roku 1818 doprowadziła do całkowitej głuchoty.

Przeprowadzona analiza genetyczna ujawniła, że pięć kosmyków włosów pochodziło od tej samej osoby, a ich stan pozwala datować je na wczesny XIX wiek. Jest więc bardzo prawdopodobne, że są to włosy kompozytora – w przypadku dwóch pasemek można dokładnie prześledzić ich historię.

 Jeden z tych kosmyków, znany jako kosmyk Stumpffa, dołączony był do listu od budowniczego harf i fortepianmistrza, Johanna Andreasa Stumpffa, który opisano datą 7 maja 1927 – ledwie kilka miesięcy po śmierci Beethovena.

W liście tym zawarty był wiersz – Głowę, którą te włosy zdobiły, do grobu złożona; Lecz żyć będzie wiecznie to, co stworzyła – natchniona.” Autor dodał, że ma na myśli właśnie Beethovena.

Spośród pozostałych trzech próbek, w jednej DNA nie zachowało się w stopniu pozwalającym na analizę, zaś pozostałe dwa kosmyki nie mogły należeć do kompozytora.

Badania ujawniły, że jeden z nich, zwany też kosmykiem Hillera, rzekomo obcięty dzień po śmierci Beethovena przez muzyka Ferdinanda Hillera, należał do kobiety, z pochodzenia prawdopodobnie Żydówki aszkenazyjskiej. 

Wyniki badań są o tyle istotne, że poprzednie badania tej próbki wykazały wysoki poziom ołowiu, sugerując, że problemy zdrowotne Beethovena, jego głuchota i śmierć były związane z zatruciem ołowiem, lub wręcz nim spowodowane. Pojawia się także pytanie, czy Hiller rzeczywiście był w posiadaniu kosmyka włosów Beethovena, a jeśli tak, co się z nim stało.

Begg i współpracownicy przeprowadzili dalszą analizę genomu próbki pozyskanej z kosmyka Stumpffa aby ustalić, czy DNA kompozytora zdradzi przyczyny jego problemów ze zdrowiem.

Jakkolwiek zespół zastrzega, że nie mogą wykluczyć genetycznego podłoża problemów ze słuchem, nie znaleźli takowych predyspozycji.

Analiza nie ujawniła także przyczyny dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, na jakie uskarżał się Beethoven, takie jak biegunka czy bóle brzucha. Badania nie wykazały istnienia typowych wariantów genetycznych odpowiedzialnych za nietolerancję laktozy czy celiakię. 

Choć część ekspertów sugerowała, że kompozytor mógł cierpieć na zespół jelita drażliwego, nowe badania sugerują, że Beethoven nie był tym schorzeniem genetycznie obciążony. Begg podkreśla jednak, że czynniki środowiskowe są kluczowe w rozwoju IBS, a znany jest zaledwie ułamek czynników genetycznych odpowiadających za tę chorobę.

Co najważniejsze, ustalenia zespołu, opublikowane w czasopiśmie naukowym „Current Biology”, rzucają nowe światło na śmierć Beethovena, ujawniając, że kompozytor miał genetyczne predyspozycje do chorób wątroby i przeszedł zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu B. 

„Alkoholowa choroba wątroby jest najczęściej podawanym wyjaśnieniem. Ale też alkohol był jedynym znanym czynnikiem ryzyka przez ostatnie 200 lat” stwierdził Begg.

„Często rozważano jakąś formę wirusowego zapalenia wątroby, ale nie było dowodów na potwierdzenie tej teorii. Teraz możemy dowieść, że było to zapalenie wątroby typu B” dodał.

Begg jest zdania, że wszystkie te czynniki razem wzięte sprawiły, że Beethoven był bardziej narażony na wystąpienie choroby wątroby. W istocie, kiedy zespół przeanalizował dane z projektu UK Biobank pochodzące od mężczyzn w wieku podobnym do Beethovena, z tymi samymi genetycznymi czynnikami ryzyka i spożyciem alkoholu, okazało się, że jeden na pięciu cierpiał na jakąś formę marskości wątroby. 

Pracujący na Uniwersytecie Manchesterskim badacz zajmujący się Beethovenem, prof. Barry Cooper, który nie brał udziału w badaniach, stwierdził, że nigdy nie był przekonany o teorii o zatruciu ołowiem.

Cooper dodał, że w swojej książce Beethoven: An Extraordinary Life wspomniał o tym, że kompozytor mógł cierpieć na wirusowe zapalenie wątroby typu B, ale zwrócił też uwagę, że spożywany przez Beethovena alkohol również najpewniej przyczynił się do jego marskości wątroby. Jak zauważył profesor, jego średnie dzienne spożycie mogło wynosić więcej niż butelkę wina dziennie, co wystarczyłoby do uszkodzenia wątroby osoby podatnej na choroby tego organu.

„Dobrze jest wiedzieć, że badania genetyczne potwierdziły podatność na choroby wątroby, w tym podejrzewane już wirusowe zapalenie wątroby typu B” stwierdził Cooper, nadmieniając, że problemy gastryczne Beethovena mogły być skutkiem kiepskiej higieny.

Sam Beethoven życzył sobie ujawnienia swoich problemów zdrowotnych po śmierci, w Testamencie heilingstadzkim nakazując opisanie swoich dolegliwości.

A co kompozytor pomyślałby o nowych ustaleniach?

„Sądzę, że doceniłby nasze próby odkrycia prawdy,” powiedział Begg. „Zrobiliśmy, co w naszej mocy.”