Doradztwo zawodowe od środka. Jak uczniowie postrzegają te zajęcia?

Zdjęcie: Pixabay

Podstawa prawna

Od września 2018 roku, zgodnie z rozporządzeniem ministra edukacji w szkołach, zaczynając od przedszkoli, a kończąc na szkołach średnich z pominięciem szkół artystycznych, mają obywać się obowiązkowe zajęcia z doradztwa zawodowego. Mają one na celu zapoznanie uczniów z określonymi zawodami, rozwijanie ich umiejętności oraz kształtowanie pozytywnych postaw wobec pracy. Oznacza to, że już na etapie przedszkola powinny obywać się zajęcia pozwalające odkryć swoje predyspozycje zawodowe.

W rozporządzeniu wydanym rok później określono również treści programowe z zakresu doradztwa zawodowego dla poszczególnych etapów edukacyjnych i typów szkół. Szkoła powinna opracować program realizacji doradztwa zawodowego z uwzględnieniem wewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego, jeśli w ogóle takowy system funkcjonuje. W ramach zajęć powinny zostać poruszone tematy z następujących obszarów: 

1. Poznanie własnych zasobów.
2. Świat zasobów i rynek pracy.
3. Rynek Edukacyjny i uczenie się przez całe życie.
4. Planowanie własnego rozwoju i podejmowanie decyzji edukacyjno-zawodowych. 

Z zajęć doradztwa zawodowego nie wystawia się oceny na świadectwie, jednak wiedza ucznia powinna zostać zweryfikowana przez swobodne wypowiedzi uczestników zajęć i zebranie ich opinii. 

Liczba godzin doradztwa zawodowego w klasach VII i VIII szkoły zawodowej wynosi 10 godzin w ciągu jednego semestru. Dla młodych klas nie ma odpowiedniego zapisu, najczęściej treści z doradztwa zawodowego poruszane są na zajęciach z wychowawcą. 

W idealnym scenariuszu zajęcia powinien przeprowadzać wykwalifikowany doradca zawodowy, który ukończył studia wyższe w tym kierunku. Rzeczywistość nie jest jednak tak kolorowa.

Były puszczane filmiki z YouTube, stara czasu

Taką odpowiedź usłyszałam od niejednego ucznia szkoły podstawowej. Zajęcia z doradztwa zawodowego, jeśli szkoła je w ogóle realizuje, przeprowadzane są bardzo niedbale. Zbierając opinie na temat zajęć natknęłam się na opinię uczennicy VII klasy szkoły podstawowej z województwa wielkopolskiego. Powiedziała mi, że w ich szkole są zajęcia doradztwa zawodowego, ale wie, że w innych szkołach, gdzie ma znajomych, takich zajęć nie ma. W jej szkole zajęcia dobywały regulaminowo, 10 godzin w ciągu jednego semestru. Mimo to nie było ustalonych konkretnych dni przeprowadzania zajęć. Odbywały się one w ramach zastępstw, gdy akurat wypadł jakiś przedmiot: polski, matematyka czy biologia. Prowadziła je pani bibliotekarka, która nie posiadała żadnego wykształcenia w tej dziedzinie. Nasuwa się zatem pytanie: Czy pani bibliotekarka miała jakiekolwiek pojęcie o prowadzeniu tych zajęć? Zgodnie z ustawą osoba prowadząca doradztwo zawodowe powinna mieć ukończone studia w zakresie doradztwa zawodowego, czyli posiadać wyższy wykształcenie w tej dziedzinie. Wiele szkół ten wymóg traktuje lekceważącą, a zajęcia prowadzi przypadkowy pedagog, który za prowadzenie zajęć dostaje parę złotych więcej do pensji podstawowej. 

Więcej konkretów

Zapytałam uczniów, czy mają uwagi co do zajęć doradztwa zawodowego i co by na nich zmienili. Większość odpowiedziała, że ma bardzo wiele uwag. Uczniowie chcieliby, aby sposób przeprowadzania zajęć był zupełnie inny, niż siedzenie w ławce i żmudne słuchanie pani pedagog, która sama nie potrafi często odpowiedzieć na proste pytania uczniów. „Nie nauczyłam się nic, były źle zorganizowane. „Były puszczane filmiki z YouTube, pani prowadząca była niekompetentna, nie znała się na temacie, nie odpowiadała na pytania, odsyłała do innych nauczycieli, od pokoju do pokoju, strata czasu”- wspomina Kasia.

Na zajęciach doradztwa zawodowego brakowało uczniom spotkań z przedstawicielami zawodów, organizacji wyjazdów do zakładów pracy, po to, aby realnie zobaczyć, jak wykonuje się dany zawód. Mało było także testów kompetencji i predyspozycji zawodowych. Uczniowie chcą na tych zajęciach odkryć siebie i swoje zdolności. Często jednak to się zupełnie nie udaje.

Takie zajęcia nie powinny nam zajmować czasu

Uczniowie wyraźnie zaznaczyli, że doradztwo zawodowe powinno im pomóc w wyborze dalszej ścieżki edukacyjnej, naprowadzić na właściwe tory, pokazać, w czym są dobrzy. Tak jednak nie jest. Prowadzone na zastępstwach, przez przypadkowanych nauczycieli, doradztwo zawodowe to zwyczajna strata czasu dla uczniów. Jeśli nie uczymy się na nich żadnych przydatnych rzeczy, to zajęcia takie nie powinny nam zajmować czasu, który moglibyśmy lepiej spożytkować, np. skupić się na nauce do egzaminu 8-klasisty – wyraźnie podkreśliła jedna z zapytanych przeze mnie uczennic. 

Inna pytana dodała: „Zajęcia powinny nam pomóc odkryć siebie i to, co chcemy robić w życiu. Niewielu jest uczniów, którzy kończąc szkołę podstawową wiedzą konkretnie jaki zawód chcą wykonywać, większość czuje się zagubiona i nie wie, co chce robić w życiu”

Myślę, że zacytowane odpowiedzi mówią same za siebie i pokazują prawdę dotyczącą zajęć doradztwa zawodowego. Wniosek nasuwa się sam: albo robić coś porządnie, albo nie robić tego wcale.

Polska na tle innych krajów

Poziom doradztwa zawodowego na tle innych Krajów Europejskich w Polsce prezentuje się zatem przeciętnie. 

Dla porównania w Wielkiej Brytanii praca doradcza obejmuje codzienne spotkania z wychowawcą. Realizowane są indywidualne spotkania z uczniami, gdzie mają oni możliwość zaplanowania swoich celów zawodowych. W każdej szkole zatrudniony jest koordynator do spraw planowania karier, a nauczyciele kariery i doradcy kariery to często osoby z grona pedagogicznego danej szkoły. Często organizowane są również spotkania doradców z rodzicami. Każdy uczeń w wieku 14-16 lat objęty jest programem tzw. edukacji osobowej i społecznej, w ramach której mieści się orientacja zawodowa. 
Zgodnie z Ustawą o edukacji z roku 1997 szkoły muszą zapewnić kształcenie zawodowe uczniom w wieku 11-16 lat. Z kolei ustawa o edukacji i umiejętnościach z roku 2007 nakłada na szkoły średnie obowiązek „bezstronnego przedstawiania informacji zawodowych i świadczenia poradnictwa zawodowego”.

Warto też wspomnieć, iż oprócz doradztwa zawodowego w szkołach angielskich ma miejsce również wdrażanie do pracy, które obejmuje zajęcia mające na celu poszerzanie wiedzy i umiejętności przydatnych w pracy.

W Niemczech na doradztwo zawodowe przeznacza się od 5 do 7 godzin tygodniowo w zależności od rodzaju szkoły. W każdej z placówek zatrudniany jest nauczyciel, do którego zadań należy prowadzenie zajęć z zakresu orientacji i informacji zawodowe

W Danii, Niemczech i Wielkiej Brytanii programy orientacji zawodowej są dodatkowo poszerzone o praktyki zawodowe, dzięki czemu uczniowie już w wieku szkolnym zdobywają tak istotne na współczesnym rynku pracy doświadczenie zawodowe.

To sprawia, że dzieci uczęszczające do szkół w tych krajach automatycznie mają lepszy start w życiu, gdyż od najmłodszych lat nakieruje się je na wybór swojej ścieżki zawodowej  i pomaga odkryć ich predyspozycje zawodowe.