„Nie chcemy żebyś został zabity” - Szwecja próbuje powstrzymać zabójczy wzrost przestępczości wśród młodzieży

W małym szwedzkim mieście Örebro broń jest tak łatwo dostępna, że służby twierdzą, że większość młodych ludzi wysokiego ryzyka mogłaby ją zdobyć w ciągu jednego dnia. "Kontakty są na wyciągnięcie ręki. Narkotyki można zdobyć jeszcze szybciej", powiedziała Sabrina Farlblad z miejskiego biura opieki społecznej, gdzie dwa lata temu jej zespół utworzył grupy wsparcia dla młodych ludzi uznanych za zagrożonych przemocą.

Jak dotąd podejście prewencyjne wydawało się działać: o ile wiadomo służbom socjalnym, żaden z młodych ludzi, którzy uczęszczali do grup wsparcia, nie był zamieszany w żadną strzelaninę.

Nielegalna broń, według policji pochodząca głównie z Bałkanów, jest w Szwecji stosunkowo łatwo dostępna. Ponieważ coraz młodsze dzieci, niektóre nawet w wieku 10 lat, są rekrutowane do handlu narkotykami, rośnie liczba osób używających broni w konfliktach ze śmiertelnymi konsekwencjami. Policja obawia się, że to tylko kwestia czasu, zanim broń z Ukrainy trafi do Szwecji.

Ostatnie dane wykazały, że liczba 15-17-latków ściganych za poważne przestępstwa, takie jak morderstwo i usiłowanie zabójstwa, wzrosła do najwyższego poziomu od 2019 roku. W pierwszych sześciu miesiącach tego roku 42 osoby w tej grupie wiekowej były podejrzane o usiłowanie zabójstwa. Dla porównania w całym 2022 roku było ich 38.

W ciągu ostatnich kilku dni w Szwecji doszło do wielu śmiertelnych incydentów z udziałem nastolatków, w tym chłopca w wieku kilkunastu lat, który został aresztowany po śmierci mężczyzny w strzelaninie w południowym mieście Helsingborg. W osobnym przypadku dwóch 14-letnich chłopców zostało znalezionych martwych na obszarach leśnych, najprawdopodobniej zamordowanych, ponieważ nie wykonywali zadań w imieniu siatki przestępczej.

Skala problemu skłoniła niedawno rząd do ogłoszenia planów ułatwienia szkołom, służbom socjalnym i policji wymiany informacji w celu powstrzymania wciągania młodych ludzi w przestępczość i wczesnej identyfikacji zagrożonych dzieci. W całym kraju testowane są różne projekty i techniki mające na celu powstrzymanie przemocy, takie jak program w Örebro, które leży między Sztokholmem a Göteborgiem.

Oprócz grup wsparcia, Örebro stosuje również podejście interwencji grupowej (GVI), które polega na ciągłym aktualizowaniu policyjnej mapy wywiadowczej śledzącej osoby zaangażowane lub społecznie powiązane z przestępstwami z użyciem przemocy.

Na spotkaniach wsparcia głównym przesłaniem jest "nie chcemy, żebyś został zabity", powiedziała Johanna Sollerman, strateg ds. zapobiegania przestępczości w obszarach miejskich. Młodym ludziom mówi się, że jeśli dopuszczą się przemocy, zostaną zaatakowani z każdej strony, od opieki społecznej po urząd skarbowy.

Jak dotąd w tym roku w Örebro doszło do jednej śmiertelnej strzelaniny, w porównaniu z czterema w 2021 roku, kiedy to strzelaniny miały miejsce na placach zabaw i przed przedszkolem.

Evin Cetin, ekspertka ds. przestępczości wśród młodzieży i prawnik, powiedziała, że konflikty koncentrowały się głównie wokół narkotyków i tego, kto miał władzę nad poszczególnymi obszarami. "Rząd musi zadać sobie pytanie: czy możemy rozprawić się z przestępczością gangów, które rekrutują dzieci-żołnierzy, bez rozprawienia się z biznesem narkotykowym, który jest wart miliardy?", powiedziała.

Zamiast skupiać się na karaniu dzieci sprzedających narkotyki, większy nacisk należy położyć na tych, którzy kupują je od młodych ludzi, powiedziała Cetin. Zdanie to zostało powtórzone w niedzielę przez byłą premier Szwecji Magdalenę Andersson, która wezwała do uwięzienia tych, którzy kupują narkotyki od dzieci. "Chodzi o ochronę naszej młodzieży i społeczeństwa", powiedziała liderka socjaldemokratów.

Cetin ujawniła również, że w przeciwieństwie do większości krajów Europy, gdzie dystrybucją narkotyków zajmuje się odgórna organizacja kierowana przez starszych mężczyzn, w Szwecji 16-latkowie i 17-latkowie kupują pół kilograma kokainy na kredyt i zlecają jej sprzedaż młodszym dzieciom. "Dlatego właśnie dochodzi do strzelanin", powiedziała.

Spotkała 22-latków, którzy handlują narkotykami od 10 lat: "Mówili o sobie, jakby byli starsi. Mogłam spotkać 18-latków, którzy mieli pod sobą 40 dzieci sprzedających narkotyki".

Niektórzy obserwatorzy w Szwecji twierdzą, że problem leży w systemie prawnym, który mniej surowo karze osoby poniżej 18 roku życia za poważne przestępstwa. Cetin powiedziała jednak, że wina leży po stronie kolejnych rządów i policji, które nie wzięły pod uwagę ostrzeżenia z 2010 r., wystosowanego przez ekspertkę ds. przestępczości wśród młodzieży, obecnie komisarz policji, Carin Götblad, że 5 tys. dzieci i młodych ludzi znajduje się na drodze do poważnej przestępczości.

Te dzieci, które miały wtedy 12, 13 i 14 lat, są obecnie czołowymi postaciami w działalności przestępczej gangów, powiedziała Cetin. Dodała również, że za każdym razem, gdy dziecko lub młoda osoba porzucała przestępczość w wyniku śmierci lub wyroku więzienia, na jego miejsce natychmiast był rekrutowany ktoś inny. "I to jest największy problem. Można zamknąć tak wielu, jak to tylko możliwe, ale i tak pojawią się nowe dzieci", powiedziała Cetin.

Jak mówi, pogłębiające się nierówności społeczne i ekonomiczne były ważnymi czynnikami motywującymi dzieci do rozpoczęcia sprzedaży narkotyków, zwłaszcza w przypadku młodych chłopców, którzy nie radzili sobie w szkole na obszarach o wysokim poziomie bezrobocia.

"Kiedy rozmawiam z młodymi chłopakami, zauważam, że nie mają wiary w siebie... Nie mają żadnych marzeń", wyznała Cetin.

Götblad, która przez całą swoją karierę zajmowała się przestępczością wśród młodzieży, powiedziała, że wiek młodych ludzi noszących i strzelających z broni jest coraz niższy.

Dodała, że ogólnie przestępczość wśród młodych ludzi spada, ale istnieje niewielka grupa, która zaczęła angażować się w znacznie poważniejsze przestępstwa, zwłaszcza nastolatki ze środowisk imigranckich, które mieszkają w przeludnionych mieszkaniach. "Walczą o narkotyki, ponieważ są one warte dużo pieniędzy", powiedziała Götblad. "Jest dużo kokainy z Ameryki Południowej, która trafia bezpośrednio do Szwecji, [a następnie] jest sprzedawana... do reszty Europy. To właśnie podtrzymuje konflikty".

Rządowy raport opublikowany w tym miesiącu, w którym Götblad była ekspertem, sugeruje, że dzieci w wieku od 15 do 17 lat, które popełniają najpoważniejsze przestępstwa, powinny być więzione. Ogólnie rzecz biorąc, nieletni w wieku 15 lat i starsi mogą być wysyłani do domów dla młodych przestępców, ale nie do więzienia.

Götblad powiedziała: "Potrzeba znacznie więcej narzędzi naprawczych, ponieważ żyjemy w naiwnym społeczeństwie. Społeczeństwo, dla którego tworzone były nasze prawa i władze już nie istnieje".

Jak mówi, istnieje wiele programów zapobiegania przestępczości, a lokalne władze są obecnie prawnie zobowiązane do opracowania planu zapobiegawczego. Götblad dodała, że ważne jest, aby wspierać i pomagać takim rodzinom na wczesnym etapie.

W Järva, dzielnicy Sztokholmu, która wcześniej była silnie kojarzona z brutalną przestępczością, jak powiedział Semret Meskel z organizacji społecznej Fryshuset Husby, liczba strzelanin ostatnio spadła z powodu połączenia znacznych inwestycji finansowych we wsparcie prewencyjne i współpracę między służbami.

"Razem stworzyliśmy zjednoczoną, bardzo potężną siłę", powiedziała.