Zdjęcie: Ricardo Rubio/Europa Press/Getty
Uciążliwe temperatury fali upałów mogą mieć dalekosiężne skutki, począwszy od zagrożenia dla zdrowia ludzkiego po niszczenie upraw i zwiększanie ryzyka pożarów. Według jednego zestawu szacunków w 2019 r. ekstremalne upały spowodowały śmierć 356 000 ludzi na całym świecie, co czyni je jednym z najniebezpieczniejszych, a jednocześnie pomijanych zagrożeń naturalnych. Chociaż nadal istnieje duża niepewność co do ofiar, jakie zbierają (dla porównania Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że w latach 1998–2017 zmarło 166 000 osób), nie ma wątpliwości, że liczba osób narażonych na upały na całym świecie rośnie. Zmiany klimatyczne mogą jedynie sprawić, że w przyszłości będą częstsze i intensywniejsze. Według jednej z analiz „kopuła cieplna”, która spowodowała rekordową falę upałów latem 2023 r. na południu Stanów Zjednoczonych, w tym w Teksasie i Luizjanie, jest pięciokrotnie bardziej prawdopodobna z powodu zmian klimatycznych wywołanych działalnością człowieka. Temperatury osiągnęły ponad 48°C, a do połowy lipca 2023 r. około 110 milionów Amerykanów otrzymało ostrzeżenia dotyczące upałów. Sieć energetyczna w Teksasie borykała się z trudnościami związanymi z rosnącym zużyciem klimatyzacji. Podobny obraz rysuje się w 2024 r., kiedy kopuły cieplne sprowadzą niebezpieczne temperatury do Meksyku i wielu części Stanów Zjednoczonych. Według grupy World Weather Attribution prawdopodobieństwo wystąpienia fal upałów, które nawiedzają Kalifornię, Nevadę, Arizonę i Meksyk w maju i na początku czerwca 2024 r., było 35 razy bardziej prawdopodobne ze względu na zmianę klimatu. Szacuje się, że w USA każdego roku z powodu ekstremalnych upałów umiera około 1600 osób, znacznie obciążając służbę zdrowia. Przez lata zespół naukowy BBC zajmował się wieloma różnymi aspektami życia i przetrwania ekstremalnych upałów. Tutaj podsumowujemy część tego, czego się nauczyliśmy.
Jak zachować chłód podczas fali upałów?
Schładzanie się jest niezwykle istotne, ponieważ upał może mieć poważne skutki dla zdrowia. Na szczęście istnieje kilka prostych kroków, które możesz podjąć, aby znaleźć ulgę, gdy temperatura wzrośnie do niekomfortowego poziomu. Unikanie słońca w godzinach od 11:00 do 15:00 – zwykle w najgorętszej części dnia – poprzez przebywanie w pomieszczeniu lub w zacienionym miejscu jest oczywistym krokiem. Ważne jest także picie dużej ilości płynów, zarówno gorących, jak i zimnych (chyba że jest bardzo wilgotno, wtedy gorące napoje nie są najlepszym pomysłem). Najlepiej unikać picia dużej ilości alkoholu, chociaż jedno lub dwa piwa mogą nadal pomóc w nawodnieniu. Jedzenie produktów o dużej zawartości wody, takich jak truskawki, ogórek, sałata i arbuz, może również pomóc w utrzymaniu nawodnienia. Wykazano również, że pikantne i gorące potrawy pomagają nam zachować chłód, powodując większe pocenie się. Chociaż dowody na temat koloru odzieży są mieszane – wydaje się, że jak wykazały badania plemion beduińskich w latach 80. XX wieku, różnica między noszeniem jasnej, a ciemnej odzieży jest niewielka – noszenie luźnych ubrań może pomóc, umożliwiając cyrkulację powietrza przy skórze . Materiały też mogą mieć znaczenie. Bawełna i poliester absorbują i odbijają większość padającej na nie podczerwieni – prawie 99% – co oznacza, że na obrazach w podczerwieni często wydają się białe. Ale te materiały przepuszczają również 30–40% światła widzialnego. Według naukowców z Massachusetts Institute of Technology (MIT) ta kombinacja może powodować szybsze nagrzewanie się organizmu niż miałoby to miejsce w innym przypadku. Ale pocenie się również odgrywa rolę. Bawełna wchłania wilgoć i nie wysycha szybko, co może powodować dyskomfort. Nylon ma wyższą absorpcję wilgoci i lepsze właściwości odprowadzania wilgoci niż poliester, ale schnie wolniej. Jednak nowsze, innowacyjne tkaniny mogą oferować wygodniejsze rozwiązanie. Powinieneś także pomyśleć dwa razy, zanim otworzysz wszystkie okna w domu, aby zachować chłód – jeśli temperatura na zewnątrz będzie wyższa niż wewnątrz, możesz stracić możliwą chłodną przystań. Zamiast tego zasłoń zasłony w pokojach skierowanych w stronę słońca. Jeśli masz szczęście i mieszkasz na obszarach z dużą ilością wody i terenów zielonych, być może już korzystasz z efektu chłodzącego, jaki wywierają na otaczający je obszar. Aby określić, gdzie są najchłodniejsze miejsca w miastach, NASA i Europejska Agencja Kosmiczna robią zdjęcia temperatur powierzchni lądów podczas fal upałów. W niektórych miastach chodniki i dachy budynków maluje się na biało, aby odbić część ciepła promieniowania słonecznego. Jednym z najprostszych sposobów na zachowanie chłodu jest wykorzystanie zmiany temperatury powietrza w wyniku parowania wody.
Zimny prysznic lub kąpiel pomogą Ci szybko się ochłodzić. Starożytne społeczeństwa umieszczały gliniane słoiki z wodą lub mokrymi prześcieradłami przed oknem lub w miejscu z przeciągami, pomagając ochłodzić przepływające przez nie powietrze. Może to również zadziałać, jeśli używasz wentylatora, nadmuchując powietrze na miskę z lodem lub chłodne, mokre prześcieradło. Jednakże dowody na skuteczność wentylatorów są dość zróżnicowane, głównie z powodu braku dobrej jakości randomizowanych badań. Ogólnie uważa się, że wentylatory pomagają w temperaturach do 35°C (95°F), ale powyżej tej temperatury nadmuch gorącego powietrza na ciało może pogorszyć sytuację, a nawet zwiększyć odwodnienie. Warto również pamiętać, że wentylatory do pracy wykorzystują silniki, które w trakcie pracy wytwarzają własne ciepło, dlatego warto zostawiać uchylone okno, aby poprawić przepływ powietrza. W dłuższej perspektywie istnieje wiele sposobów dostosowania naszych domów i budynków, aby były chłodniejsze w wysokich temperaturach, począwszy od łapaczy wiatru – wież, które zapewniają wentylację krzyżową w budynkach i są używane przez społeczeństwa od tysiącleci, po zielone dachy i korytarze . Drzewa to niesamowity sposób na ochłodzenie miast – a nawet pojedyncze drzewo na ulicy lub w ogrodzie może zapewnić wymierne korzyści w zakresie chłodzenia. Miasta takie jak Tokio eksperymentowały z nowymi sposobami na utrzymanie chłodu od farby blokującej promieniowanie słoneczne po nowe typy niskoenergetycznej klimatyzacji.
Sen podczas fali upałów
Temperatura odgrywa ważną rolę w cyklu snu człowieka (i wszystkich ssaków). Gdy zbliża się pora snu, temperatura ciała zwykle spada wraz z tętnem i uważa się, że zwiększa znane uczucie senności. Żyły w naszych dłoniach i stopach również otwierają się, aby umożliwić przepływ większej ilości krwi, co podnosi temperaturę naszej skóry i zwiększa utratę ciepła. Jednak w gorące i lepkie noce naszym organizmom trudniej jest stracić ciepło, co oznacza, że wpływa to również na naszą zdolność do zasypiania. Wysokie temperatury w nocy mogą również powodować większe zakłócenia snu, przez co ludzie czują się bardziej zmęczeni następnego dnia. Prześcieradła, kołdry i odzież nocna, np. piżamy, pomagają stworzyć wokół naszej skóry mikroklimat, który utrzymuje optymalną temperaturę. Podobno idealna temperatura w pomieszczeniu do snu to 19-21°C, chociaż niektóre badania sugerują, że temperatura naszej skóry powinna wynosić 31-35°C. Prześcieradła, kołdry i odzież nocna, np. piżamy, pomagają stworzyć wokół naszej skóry mikroklimat, który utrzymuje optymalną temperaturę. A kiedy temperatura zacznie rosnąć, naszym pierwszym odruchem może być zrzucenie prześcieradła, aby odsłonić większą część skóry na działanie powietrza i pomóc nam się ochłodzić. Niestety, niektóre badania sugerują, że nie jest to tak pomocne, jak mogłoby się wydawać, ponieważ zaburza zdolność organizmu do kontrolowania temperatury przy naszej skórze w nocy. Zatem cienkie prześcieradło – zamiast czegoś grubszego, co mogłoby zapewnić zbyt dużą izolację – może pomóc zapewnić lepszy sen. Lepszym rozwiązaniem może być użycie wentylatora, aby zwiększyć ilość powietrza przepływającego przez ciało w nocy. Naukowcy odkryli, że zwłaszcza wentylatory górne lub sufitowe pomagają rozprowadzać delikatny strumień powietrza po ciele, zmniejszając liczbę budzeń w nocy. Otwarcie okien może również pomóc, jeśli wieje delikatny wietrzyk, ale w miastach hałas z zewnątrz może tylko pogorszyć sytuację. Zasuwanie zasłon w ciągu dnia, zwłaszcza gdy słońce świeci na okna, może pomóc zapobiec nadmiernemu nagrzaniu sypialni. Pomocne może być również unikanie późnych przekąsek. Jedzenie późno w nocy wiąże się z podwyższoną temperaturą ciała, co może zakłócać nasz sen.
Jak upalna pogoda wpływa na nasze zdrowie?
Idealna temperatura ludzkiego ciała mieści się w przedziale od 35,01°C do 37,76°C (95–99,9°F), w zależności od sposobu jej pomiaru, chociaż większość ekspertów medycznych przyjmuje średnią na poziomie 36,8°C (98,2°F). Kiedy otaczające powietrze zbliża się do tej temperatury lub ją przekracza, zwłaszcza gdy wilgotność jest wysoka, zdolność organizmu do samoochładzania słabnie. Jedno z badań z 2020 r. wykazało, że górną granicą tego, co organizm ludzki może przetrwać bez poważnych skutków zdrowotnych, jest temperatura mokrego termometru wynosząca 35°C (95°F) – która jest miarą zarówno temperatury, jak i wilgotności. Przy dużej wilgotności pot trudniej odparowuje i tym samym ochładza się. Kiedy organizm staje się zbyt gorący lub ma trudności z regulacją temperatury, może to prowadzić do wyczerpania cieplnego. Może pojawić się szybko lub w ciągu kilku godzin, ale objawy obejmują uczucie omdlenia, nadmierne pocenie się, wilgotną skórę, skurcze i nudności. Może to również prowadzić do udaru cieplnego, co oznacza, że organizm nie jest już w stanie poradzić sobie z ciepłem i należy zwrócić się o pomoc lekarską. Objawy obejmują uczucie dezorientacji, wymioty lub nudności, brak pocenia się, nadmiernie gorącą skórę oraz utratę przytomności lub drgawki.
Fale upałów mogą również prowadzić do szeregu problemów zdrowotnych, takich jak bóle głowy i odwodnienie, a także zawały serca i problemy z oddychaniem, czasami prowadzące do śmierci. Chociaż na upał narażeni są ludzie w każdym wieku, osoby starsze są szczególnie narażone podczas fal upałów, ponieważ mają mniejszą zdolność regulowania temperatury ciała i są bardziej podatne na problemy z sercem spowodowane stresem cieplnym. Szczególnie narażone są także osoby cierpiące na choroby współistniejące. Szacuje się, że połowa światowej populacji i około miliard pracowników jest narażona na okresy szkodliwych wysokich temperatur. Upalna pogoda wiąże się również z gorszymi wynikami ciąży i porodu, wyższym wskaźnikiem samobójstw, problemami ze zdrowiem psychicznym i zwiększoną liczbą przyjęć do szpitali. Niektóre leki mogą zwiększać ryzyko wystąpienia upałów. Stwierdzono, że niektóre leki na padaczkę i chorobę Parkinsona zmniejszają pocenie się i utrudniają zachowanie spokoju. Leki moczopędne mogą również zwiększać ilość wody wydalanej przez organizm w postaci moczu, a także mogą prowadzić do braku równowagi minerałów.
Czy fale upałów pogłębiają nierówności?
Zmiana klimatu nie dotyka wszystkich w ten sam sposób. Skutki są nieproporcjonalnie odczuwalne przez najbiedniejszych i często powodują podział rasowy. Kraje w Afryce, które jedynie w niewielkim stopniu przyczyniły się do emisji gazów cieplarnianych napędzających zmiany klimatyczne, odczują skutki suszy i wyższych temperatur silniej. Wyższe temperatury w Afryce nie trafiają do wiadomości w takim samym stopniu, jak te bliżej domów na Zachodzie, a głosy afrykańskie nie są dobrze reprezentowane na szczytach w sprawie zmian klimatycznych. Ciepło może być powolnym zabójcą, ponieważ temperatura rośnie stopniowo, często niezauważalnie, aż będzie za późno. Może nie być wymieniana w aktach zgonu, przez co władze medyczne nie mają pojęcia o jej częstości występowania. Upał często postrzegany jest w pozytywnym świetle, szczególnie jeśli chodzi o turystykę. Obecnie panuje świadomość, że wczesne ostrzeganie o falach upałów może uratować życie. W Indiach WhatsApp ostrzega ludzi przed wysokimi temperaturami, podczas gdy w USA trwa kampania mająca na celu nazwanie fal upałów w taki sam sposób, w jaki kategoryzujemy burze i huragany. Dla niektórych osób niepełnosprawnych fale upałów mogą wiązać się z innymi wyzwaniami. Osoby słabowidzące mogą nie chcieć nosić okularów przeciwsłonecznych, ponieważ zakrywają one wskazówki wizualne, podczas gdy nakrycie głowy może również wpływać na echosondę u osób niewidomych. Psy przewodniki ryzykują poparzeniem łap, jeśli chodzą po chodnikach w ekstremalnym upale.
Jak ciepło wpływa na Twój mózg
Jeśli ciepła pogoda sprawia, że jest Ci trochę gorąco pod kołnierzykiem, nie jesteś sam. Wydaje się, że wraz ze wzrostem temperatury wszyscy jesteśmy bardziej rozdrażnieni, źli i zestresowani, a mniej szczęśliwi. Objawy są różne – od stosunkowo przyziemnych – kierowcy nieco częściej trąbią, gdy stoją w korku, a policja zwykle zauważa wzrost nieprawidłowego zachowania. Jednak niektóre objawy są nieco bardziej niepokojące (nawet jeśli są to tylko anegdoty). Badania przeprowadzone w Australii wykazały, że liczba przyjęć do szpitali gwałtownie rośnie, gdy temperatura wynosi około 27°C, a w Grecji badanie wykazało, że 30% zabójstw w kraju ma miejsce w temperaturze powyżej 25°C. Uważa się, że w Meksyku upały powodują wzrost napięcia, więc może dla naszego dobra najlepiej będzie, jeśli podczas fali upałów zachowamy zimną krew.
Dlaczego oparzenia słoneczne bolą?
Gorąca pogoda niesie ze sobą jeszcze jedno ryzyko – oparzenia słoneczne. Następstwa oparzeń słonecznych mogą powodować uczucie dyskomfortu przez wiele dni. Ale co się właściwie dzieje? Nocyceptory w naszej skórze wykrywają ból. Szczególnie jeden kanał jest odpowiedzialny za ekstremalne ciepło – TRPV1 – chociaż zazwyczaj nie jest aktywowany, dopóki temperatura nie osiągnie 42°C (107,6°F). Gdy skóra osiągnie ten próg, kanał zostaje aktywowany, co z kolei aktywuje cały nerw i przekazuje ból do mózgu. Kiedy jesteśmy opaleni, na naszej skórze pojawia się stan zapalny (dlatego zmieniamy kolor na różowy). To zapalenie uwrażliwia kanał TRPV1, co oznacza, że stale czujemy się niekomfortowo i nawet coś w rodzaju letniego prysznica może powodować uczucie potwornego gorąca.
Jak zachować nawodnienie podczas upału
Utrzymywanie odpowiedniego nawodnienia to konsekwentny przekaz dotyczący zdrowia publicznego – od dziesięcioleci władze odpowiedzialne za opiekę zdrowotną nawołują nas do spożywania od sześciu do ośmiu szklanek wody dziennie, czyli 2–3 litrów. Jednak gdy temperatura wzrasta, potrzeba utrzymywania odpowiedniego poziomu płynów staje się jeszcze ważniejsza. Bez ciągłego uzupełniania wody (która stanowi od 60% do 70% masy naszego ciała) zaczynamy się odwodniać. Pierwszą niezawodną oznaką odwodnienia jest rosnące pragnienie, przy utracie około 2% masy ciała. Odwodnienie następuje szybciej podczas wysiłku fizycznego lub ćwiczeń. Nawet łagodne odwodnienie może powodować zmęczenie i przegrzanie, gdy organizm przestaje się pocić, aby zachować wodę. Wielu z nas instynktownie sięga po szklankę wody, jednak nie zawsze jest to najlepsza opcja. W niektórych przypadkach mleko może być lepsze, ponieważ zawiera niewielkie ilości soli i cukru, które mogą zostać utracone w wyniku pocenia się. Woda kokosowa zawiera również ważne pierwiastki utracone w wyniku nadmiernego pocenia się. Nawodnienie organizmu jest niezwykle istotne, ale należy uważać, aby nie pić za dużo. Chociaż jest mało prawdopodobne, że dojdziesz do tego punktu, wypicie nadmiernych ilości wody w krótkim czasie – rzędu kilku litrów w ciągu zaledwie kilku godzin – może prowadzić do objawów zatrucia wodnego, co w skrajnych przypadkach może mieć tragiczne skutki.
Jak zachować bezpieczeństwo na słońcu?
Dla tych, którzy muszą wyjść na zewnątrz w czasie upału, ważne jest, aby używać kremów z filtrem przeciwsłonecznym i prawidłowo je stosować, ale także podjąć inne kroki ochronne. Australia zaleca metodę „slip, slop, slap”, szczególnie w przypadku dzieci, która zachęca ludzi do „założenia koszuli, nałożenia kremu z filtrem przeciwsłonecznym i założenia kapelusza”, a także szukania cienia i unikania najgorętszych godzin. Te proste kroki pomogły krajowi zmniejszyć wysoką liczbę zachorowań na raka skóry. Ochrona dzieci, których skóra jest bardzo cienka i wrażliwa, wymaga innego podejścia. Według australijskich ekspertów ds. bezpieczeństwa słonecznego nie należy nigdy stosować filtrów przeciwsłonecznych u dzieci w wieku do sześciu miesięcy, a dzieci poniżej pierwszego roku życia nie powinny być bezpośrednio narażone na działanie promieni UV. Zamiast tego dzieci należy trzymać w cieniu i ubrać w lekkie, luźne ubrania umożliwiające przepływ powietrza oraz miękki kapelusz. Oczywiście niemowląt i dzieci nie należy nigdy zostawiać w samochodzie w upalny dzień.
Niebezpieczeństwa związane z nagrzanymi samochodami
Samochód może nagrzać się do 11 stopni Celsjusza w zaledwie 10 minut, podczas gdy temperatura ciała dzieci wzrasta od trzech do pięciu razy szybciej niż u dorosłych. W samych Stanach Zjednoczonych w ciągu ostatnich 25 lat w nagrzanych samochodach zginęło ponad 900 dzieci. I nie chodzi tu tylko o celowe pozostawienie dzieci w samochodach – zbyt łatwo jest zapomnieć, że śpiące dziecko znajduje się na tylnym siedzeniu, zwłaszcza jeśli zmieniono rutynę (np. kto przywozi dziecko do żłobka). Dlatego też wskazówki dotyczące zapobiegania obejmują wyrobienie nawyku sprawdzania całego pojazdu przed odejściem, pozostawienie czegoś (np. torebki lub telefonu) z tyłu, co zmusi Cię do sprawdzenia, oraz poproszenie opiekunki, aby zadzwoniła do Ciebie, jeśli Twoje dziecko nie dotarło o zwykłej porze. Zwierzęta domowe, zwłaszcza psy, również wymagają szczególnej opieki podczas upałów. W upalne dni należy je trzymać w pomieszczeniu lub w cieniu i nie wyprowadzać na spacery – ich łapy nie tylko mogą poparzyć się na gorących powierzchniach, ale ponieważ nie mogą się ochłodzić poprzez pocenie się w taki sam sposób jak my, są szczególnie narażone na udar cieplny.