Zdjęcie: Patrick Gallagher/CNN
Podobnie jak wiele przypadków przemocy domowej, historia przedstawiona w American Murder: Gabby Petito wywołała oburzenie z powodu braku interwencji, zanim odnaleziono uduszone ciało młodej kobiety w Bridger-Teton National Forest w stanie Wyoming. (Laundrie później popełnił samobójstwo, według opinii lekarza sądowego.)
Sprawa Petito to jedna z wielu tragedii związanych z przemocą domową, które dotykają młodych ludzi i wciąż budzą gniew i strach - szczególnie gdy dotyczą nastolatków.
W Stanach Zjednoczonych przemoc w związkach nastolatków wciąż jest powszechna - według statystyk Szpitala Dziecięcego w Filadelfii około 1 na 3 nastolatków doświadcza przemocy fizycznej, seksualnej, emocjonalnej lub werbalnej ze strony partnera.
Konsekwencje przemocy w związkach nastolatków mogą być zarówno natychmiastowe, jak i długoterminowe. Ofiary częściej cierpią na depresję, lęki, uzależnienia, wykazują zachowania agresywne i mają myśli samobójcze - informuje amerykańskie Centrum Kontroli i Prewencji Chorób (CDC).
Nawigowanie w zdrowych relacjach może być trudne zarówno dla nastolatków, jak i ich rodziców, ale ostrożność i otwarta komunikacja są kluczowe, by zapobiegać aktom przemocy.
Wczesne sygnały ostrzegawcze
Wiele osób kojarzy przemoc w związkach głównie z przemocą fizyczną - popychaniem, biciem czy napaścią seksualną - jednak w takich relacjach często występuje także forma przemocy psychicznej, zwana przemocą kontrolującą.
Ta taktyka polega na wywieraniu władzy nad drugą osobą, zwykle poprzez wzbudzanie u niej poczucia izolacji i lęku - tłumaczy Sherry Hamby, wybitna profesorka psychologii na Uniwersytecie Południowym w Sewanee (Tennessee) oraz dyrektorka Life Paths Research Center, instytucji zajmującej się wspieraniem odporności psychicznej i sprawiedliwości społecznej w marginalizowanych społecznościach.
Typowe oznaki przemocy kontrolującej mogą obejmować: domaganie się informacji o miejscu pobytu partnera lub zmuszanie go do udostępnienia lokalizacji, naciski na przesyłanie nagich zdjęć albo udostępnienie haseł, a także zachowania izolujące - np. zniechęcanie do kontaktów z przyjaciółmi, rodziną czy innymi osobami postrzeganymi jako „zagrożenie” dla związku. Wielu nastolatkom trudno rozpoznać te niezdrowe mechanizmy, zwłaszcza że popkultura często przedstawia zazdrość jako dowód miłości.
Jednak zachowania oparte na kontroli to zazwyczaj sygnały ostrzegawcze wskazujące na głębsze problemy - podkreśla dr Krista Mehari, licencjonowana psycholożka kliniczna i adiunktka na wydziale psychologii i rozwoju człowieka Uniwersytetu Vanderbilt w Nashville.
Kolejnym poważnym problemem, na który powinni zwracać uwagę zarówno nastolatkowie, jak i ich rodzice, jest przemoc seksualna. Nawet jeśli incydent nie obejmuje gwałtu, każda forma przymusu - wymuszony pocałunek, dotyk bez zgody czy naciski na kontakty seksualne - jest uznawana za napaść seksualną.
Zgoda zawsze musi być wyraźna, entuzjastyczna i ciągła - to znaczy, że może zostać cofnięta w każdej chwili - zaznacza Hamby.
Dodatkowo istnieje zjawisko przymusu reprodukcyjnego, czyli m.in. naciskanie partnera na seks bez zabezpieczenia, kłamanie na temat antykoncepcji lub manipulowanie w celu doprowadzenia do ciąży - co również stanowi formę przemocy, którą nastolatkowie mogą mieć trudność rozpoznać, dodaje Hamby.
Pytania, które nastolatkowie powinni sobie zadać na temat swoich związków
Aby pomóc nastolatkom ocenić zdrowie ich romantycznych relacji, Sherry Hamby zaleca, by rodzice i opiekunowie regularnie z nimi rozmawiali i zwracali uwagę na wszelkie zmiany lub niepokojące sygnały.
Nastolatkowie powinni upewnić się, że nie są w związku poniżani ani obrażani - szczególnie w kontekście wyglądu czy wagi.
Jeśli ktoś angażuje się w sport lub inne pasje, wspierający partner powinien zachęcać do rozwijania tych zainteresowań i cieszyć się z ich sukcesów.
Hamby zaznacza, że starsi nastolatkowie w szkole średniej powinni być świadomi zachowań partnera, które mogą hamować ich rozwój osobisty. Partner powinien wspierać decyzje dotyczące dalszej edukacji czy pracy - takie, które najlepiej odpowiadają stylowi życia i dobrostanowi drugiej osoby.
Bardziej oczywiste oznaki przemocy w związku to jawne groźby, niszczenie mienia lub agresywne zachowania fizyczne. Rodzice i opiekunowie mogą obserwować relacje swoich dzieci, by zauważyć te sygnały ostrzegawcze, które same nastolatki mogą przeoczyć.
Jak rodzice i opiekunowie mogą pomóc
Interweniowanie w relacjach nastolatków bywa trudne, ponieważ młodzi często opierają się nadzorowi ze strony dorosłych.
Zamiast tego Hamby sugeruje udostępnianie materiałów z informacjami o tym, czym różnią się związki zdrowe od toksycznych - dzięki temu nastolatkowie mogą samodzielnie zapoznać się z treścią, nie czując się przymuszani.
Innym sposobem może być zaangażowanie zaufanej osoby z zewnątrz, np. członka rodziny, trenera czy duchownego, kogoś, kogo nastolatek postrzega jako bardziej obiektywnego przewodnika.
Dr Mehari z Vanderbilt zauważa, że dziewczęta i młode kobiety są często uczone, by „nie odmawiać” z grzeczności - co może sprawiać, że są później bardziej podatne na presję seksualną. Dlatego ważne jest, aby od najmłodszych lat uczyć dzieci wyznaczania granic i bronienia ich, zanim jeszcze wejdą w świat randkowania.
Ponieważ rozmowy na delikatne tematy bywają niezręczne, Hamby proponuje wykorzystanie dłuższych wspólnych chwil - jak podróże samochodowe - by stworzyć bardziej swobodną przestrzeń do szczerych rozmów.
Modelowanie i rozmowy o zdrowych związkach
Rodzice i opiekunowie odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu postaw dzieci poprzez własne zachowania - pokazując im, jak wygląda szacunek, dobra komunikacja, życzliwość i umiejętność stawiania granic w relacjach.
Jednak samo dawanie przykładu nie zawsze wystarcza, dlatego dorośli powinni również jasno tłumaczyć, jak radzić sobie z wyzwaniami w związkach.
Ponieważ niektórym nastolatkom może być trudno otworzyć się na temat problemów w relacjach, warto wykorzystać popkulturę jako punkt wyjścia do rozmowy. Analizowanie dynamiki związku z serialu czy filmu to bezpieczny sposób na rozróżnianie zdrowych i szkodliwych zachowań.
Dr Mehari wskazuje jako przykład popularną świąteczną piosenkę Baby, It’s Cold Outside, którą część krytyków ocenia jako romantyzującą przymus i ignorowanie zgody. To może być okazja do rozmowy o tym, co robić, gdy ktoś nie akceptuje słowa „nie”.
Rodzice i opiekunowie mogą też inicjować rozmowy na podstawie relacji z prawdziwego życia, które nastolatek obserwuje - np. rozwodów znajomych lub związków rówieśników w szkole - co pozwala prowadzić rozmowy w mniej osobisty i emocjonalny sposób.
Najważniejsze jednak, by rodzina stworzyła atmosferę bezpieczeństwa i braku oceniania - tak, aby nastolatek mógł mówić szczerze i czuć się wysłuchany, bez lęku przed natychmiastową karą.
„Rodzice muszą budować relacje… w których dziecko wie, że zostanie wysłuchane, a rodzice będą ciekawi, zamiast od razu reagować” mówi Mehari.