Źródło: picture alliance/dpa
Nasz układ odpornościowy jest bardzo złożony i niezwykle fascynujący. Nasz organizm wytwarza każdego dnia około 100 miliardów komórek odpornościowych. W węzłach chłonnych, krwi, śledzionie, wątrobie i jelitach. Chronią nas przed bakteriami, wirusami, grzybami, toksynami występującymi w środowisku i innymi patogenami. Ale jak działa współpraca tych komórek? I dlaczego kobiety mają genetyczną przewagę w obronie immunologicznej?
Nie zostało naukowo udowodnione, czy „męska” grypa naprawdę istnieje. W rzeczywistości mężczyźni mają jednak średnio słabszy układ odpornościowy niż kobiety. Dzieje się tak głównie za sprawą genów, a dokładniej kombinacji chromosomów. Większość genów wpływających na układ odpornościowy zlokalizowana jest wyłącznie na chromosomie X.
Dlatego osoby z dwoma chromosomami X mają zwykle większą odporność mechanizmów obronnych niż osoby z chromosomami X i Y. „Kobiety są bardziej odporne na infekcje”, mówi Bodo Grimbacher z Centrum leczenia przewlekłego braku odporności we Fryburgu.
Więcej chorób autoimmunologicznych
Jednak podwójna dawka genów odpornościowych ma również wadę: „Dzięki temu kobiety są bardziej predysponowane do chorób autoimmunologicznych”, mówi Grimbacher. Dlatego kobiety częściej chorują na choroby autoimmunologiczne, takie jak choroba Hashimoto, toczeń czy stwardnienie rozsiane.
Choroby te wiążą się z nieprawidłową kontrolą układu odpornościowego. Powoduje to, że układ odpornościowy zwraca się przeciwko własnemu organizmowi i atakuje komórki, nerwy, tkanki, a ostatecznie narządy. „Toczeń układowy występuje dziewięć razy częściej u kobiet niż u mężczyzn”, mówi Bodo Grimbacher, który we Fryburgu leczy osoby cierpiące na choroby autoimmunologiczne.
Testosteron hamuje system odpornościowy
Ale nie tylko geny decydują o działaniu mechanizmów obronnych naszego organizmu, na nasz układ odpornościowy wpływają również hormony płciowe. Żeńskie hormony płciowe – estrogen i progesteron – mogą sprzyjać tworzeniu specyficznych przeciwciał nabytego układu odpornościowego. Z kolei męski hormon, testosteron ma tendencję do hamowania pracy układu odpornościowego, a nawet może częściowo tłumić reakcje immunologiczne.
Kolejnym czynnikiem, który nie został jeszcze szczegółowo zbadany, są zmiany hormonalne podczas cyklu menstruacyjnego i ich wpływ na odpowiedź immunologiczną w tej fazie. Wydaje się jednak jasne, że po menopauzie u kobiet zwykle następuje pogorszenie funkcji układu odpornościowego na skutek zmian hormonalnych.
Jednak skuteczność układu odpornościowego słabnie wraz z wiekiem. Ale co te różnice między płciami oznaczają dla leczenia chorób lub dawkowania szczepionek?
Medycyna płci w leczeniu chorób zakaźnych
Indywidualne cechy każdej osoby – a także kombinacja chromosomów – determinują podatność na infekcje. Jednak odmienne sposoby reagowania układu odpornościowego u mężczyzn i kobiet jak dotąd prawie nie były brane pod uwagę w praktyce klinicznej – przynajmniej tak twierdzi Markus Cornberg, dyrektor Centrum Indywidualnej Medycyny Infekcyjnej w Hanowerze.
Mężczyźni są zwykle bardziej podatni na szereg przewlekłych infekcji, takich jak wirusowe zapalenie wątroby typu B, podczas gdy kobiety częściej reagują skutkami ubocznymi infekcji lub szczepionek. „W klinice znacznie częściej obserwujemy przewlekłe infekcje wirusowe u mężczyzn niż u kobiet”, mówi Cornberg, który od lat bada zapalenie wątroby.
Kobiety z kolei w czasie pandemii odczuwały skutki uboczne szczepionki na Covid-19 ponad dwukrotnie częściej niż mężczyźni. Jednocześnie sprawdzenie miana przeciwciał wykazało, że kobiety po szczepieniu mają lepszą ochronę poszczepienną.
„Jako naukowiec zadaję sobie pytanie, czy można podawać kobietom niższe dawki szczepionki, aby wystąpiły u nich mniej skutków ubocznych, i odwrotnie, czy można podawać wyższe dawki szczepionki mężczyznom, aby zwiększyć ich odporność” – mówi Cornberg. Jeśli chodzi o leki stosowane w leczeniu infekcji, dawka często zależy od wieku, ale prawie nigdy nie od płci, chociaż istnieją wyraźne różnice w zakresie efektu.
Płeć biologiczna i społeczna
Do tej pory w nauce przeprowadzono głównie badania dotyczące mężczyzn i kobiet. Często nie jest jasne, co zespół badawczy tak naprawdę rozumie przez „mężczyznę” i „kobietę”. Badania tutaj dotyczą płci biologicznej, czyli rozmieszczenia chromosomów, hormonów płciowych oraz pierwotnych i wtórnych cech płciowych. Płeć społeczna, do której zaliczają się także osoby niebinarne, różni się od płci biologicznej. W tym artykule określenia „mężczyzna” i „kobieta” są również używane jako płeć biologiczna.
Ale niezależnie od płci – w porze zimnej i deszczowej szczególnie infekcje dróg oddechowych są tak samo częste, jak normalnie. Nasz organizm podejmuje ogromny wysiłek, aby z nimi walczyć. Układ odpornościowy 73-kilogramowego mężczyzny składa się z około 1,8 biliona komórek, które łącznie ważą 1,2 kilograma. Kobieta ważąca 60 kilogramów ma około 1,5 biliona komórek odpornościowych, które ważą około jednego kilograma. Oznacza to, że organizm ludzki przeznacza około pięciu procent całkowitej liczby komórek na obronę. Niesamowite osiągnięcie.