Zdjęcie: Jacob Lund via Shutterstock
Jesteś sam i nagle masz przeczucie, że ktoś tam jest. Może oglądałeś straszny film lub czytałeś najnowszą powieść sensacyjną i zastanawiasz się, czy w twoim pokoju nie czai się morderca. Rozglądasz się i otwierasz drzwi szafy, ale nikogo tam nie ma. Dlaczego więc twój umysł sprawia, że czujesz się obserwowany? Według Leslie Dobson, psychologa klinicznego i sądowego, istnieje wiele powodów, dla których ktoś może czuć się obserwowany. Te przyczyny obejmują szerokie spektrum, w tym ekspozycję na straszne książki, filmy lub wiadomości; nadmierną czujność po stresującym lub traumatycznym wydarzeniu; oraz poważne problemy ze zdrowiem psychicznym. „W bardziej ekstremalnych przypadkach osoba może doświadczać paranoi i nadmiernej czujności, co często jest związane z ukrytym problemem zdrowia psychicznego lub fizycznym schorzeniem mózgu” – napisała Dobson w wiadomości. Oczywiście, czasami naprawdę jesteśmy obserwowani. Ludzie prawdopodobnie wyewoluowali wrażliwość na spojrzenie innej osoby, a sugeruje się, że ludzki mózg ma sieć neuronową dedykowaną wyłącznie do przetwarzania spojrzeń, według artykułu napisanego przez Harriet Dempsey-Jones, doktora naukowego w dziedzinie neuronauki poznawczej na Uniwersytecie Queensland w Australii. Możliwe, że nasza uwaga na spojrzenia powstała, ponieważ może wspierać kooperacyjne interakcje między ludźmi. Zazwyczaj nie jest trudno opanować tę umiejętność; dość łatwo jest zobaczyć, gdzie patrzy dana osoba, ponieważ widzimy, na czym skupione są jej źrenice, a naszym widzeniem peryferyjnym możemy wyłapywać wskazówki, takie jak mowa ciała, wskazujące, że ktoś na nas patrzy. Ale czasami, nawet jeśli nikt nie patrzy, bodźce zewnętrzne mogą sprawić, że poczujemy strach i rozejrzymy się, aby sprawdzić, czy jesteśmy obserwowani. Może to obejmować oglądanie lub czytanie thrillera, w którym protagonista jest śledzony przez groźną postać, lub usłyszenie przypadkowego hałasu, będąc samemu w domu.
Powiązane: Dlaczego ludzie dysocjują podczas traumatycznych wydarzeń?
Dla osób, które doświadczyły traumatycznych wydarzeń, nadmierna czujność staje się mechanizmem obronnym, który ma na celu zapobieganie przyszłemu stresowi poprzez unikanie niebezpieczeństwa, zgodnie z badaniem z 2023 roku opublikowanym w czasopiśmie Frontiers in Psychology. Objawy takie jak paranoja i lęk, które zwykle pojawiają się po stresujących wydarzeniach, mogą wystąpić w podobnym obszarze mózgu, wyjaśniła Dobson. „Ciało migdałowate przetwarza nasze emocje, takie jak stres i lęk,” powiedziała Dobson dla Live Science. „Jeśli jest nadaktywna lub uszkodzona z powodu fizycznych uszkodzeń lub ciągłych stresorów traumatycznych, może prowadzić do nasilonych reakcji emocjonalnych, takich jak postrzeganie zagrożenia”. Nie jest to rzadkością, że ludzie czują się obserwowani, powiedziała Dr. Alice Feller, psychiatra kliniczny z Kalifornii, dla Live Science. Jak więc odróżnić rozsądną ostrożność od poważniejszego problemu? Problem pojawia się, gdy ktoś nieustannie czuje się obserwowany lub ma paranoję na temat bycia obserwowanym przez długi czas. „W przypadku choroby psychicznej, traci się zdolność zastanowienia się, czy to tylko uczucie, wiesz, traci się wgląd w swoje własne procesy cielesne i umysłowe,” powiedziała Feller. „Można zrobić kontrolę rzeczywistości, ale niekoniecznie przynosi to efekt”. Na przykład, objawy schizofrenii obejmują nadmierną czujność i paranoję, która może obejmować urojenia, że ktoś nas obserwuje. Badania sugerują, że u osób ze schizofrenią, paranoja jest związana z nieprawidłową aktywnością w układzie limbicznym, części mózgu obejmującej ciało migdałowate, która kontroluje nasze emocjonalne i oparte na przetrwaniu reakcje behawioralne, takie jak reakcja walcz-uciekaj. Badanie z 2022 roku wyjaśniło, że u pacjentów ze schizofrenią, paranoja była związana z zwiększonym przepływem krwi w stanie spoczynku w ciele migdałowatym. Co więcej, niezwykła łączność między ciałem migdałowatym, a innymi obszarami mózgu, takimi jak kora wzrokowa, hipokamp i kora przedczołowa, była związana z paranoją, co sugeruje, że „obecna paranoja jest związana z aberracyjną łącznością w obrębie rdzenia układu limbicznego”, sugerując „wzmocnione przetwarzanie zagrożeń i zaburzoną regulację emocji”. Niezależnie od przyczyny, zarówno Feller, jak i Dobson zgodnie stwierdzili, że warto szukać wsparcia zdrowia psychicznego, jeśli doświadczasz uporczywej paranoi. Jest to szczególnie ważne, jeśli uczucie bycia obserwowanym występuje mimo fizycznych dowodów na to, że nikogo nie ma, lub jeśli lęk przed byciem obserwowanym nasila się. „Zachęcam ludzi do szukania interwencji psychicznej i medycznej, gdy zaczynają zauważać, że mają trudności, zamiast próbować przeczekać to”, powiedziała Dobson. „Wczesna interwencja jest kluczowa. Jeśli osoba ma trudności przez więcej dni w tygodniu niż nie, lub jeśli jej praca, edukacja czy związki zaczynają cierpieć, ważne jest, aby poszukać profesjonalisty”.