Źródło zdjęcia: https://www.pexels.com/pl-pl/zdjecie/dziewczyna-lozko-sypialnia-marzenie-4980311/
Wyjaśnienie leży w nauce o naszych biologicznych zegarach
Chronotypy to nasze naturalne preferencje do budzenia się i spania w określonych godzinach, niezależnie od tego, czy jesteś rannym ptaszkiem, który wstaje z łóżka wraz ze świtem, czy nocnym markiem, który ożywa wieczorem. Ta zmienność jest częściowo uwarunkowana genetycznie, wpływając na rytmy naszego organizmu, takie jak uwalnianie hormonów i wahania temperatury ciała. W ciągu dnia poziom kortyzolu wzrasta, aby pomóc nam być czujnym i pełnym energii, podczas gdy inny hormon, melatonina, odpowiedzialny za poczucie senności, jest uwalniany głównie wieczorem. Analogicznie, temperatura naszego ciała ulega fluktuacjom, osiągając szczyt późnym popołudniem i spadając w nocy, aby ułatwić zasypianie.
Kiedy zegary się cofają, nocne marki często stają w obliczu podwójnego obciążenia. Ich rytm biologiczny jest naturalnie ustawiony na późniejszą godzinę niż u większości ludzi, więc nagła zmiana światła dziennego utrudnia im dostosowanie się do zegara społecznego, który reguluje harmonogramy pracy i szkoły. Dla nocnych marków oznacza to utratę wieczornego światła dziennego, kiedy są bardziej aktywni. Zmiana ta może nasilić uczucie społecznego jet lagu, czyli stanu, w którym wewnętrzny zegar ciała nie jest zsynchronizowany z wymaganiami społecznymi. Badania pokazują, że społeczny jet lag wiąże się ze zwiększonym stresem, obniżonym nastrojem, a nawet skutkami zdrowotnymi, takimi jak pogorszenie zdrowia układu sercowo-naczyniowego.
Gdyby tego było mało, osoby z chronotypem wieczornym mają tendencję do trudniejszego przystosowywania się do nagłych zmian w rytmie snu. Ich melatonina jest uwalniana późniejszym wieczorem. Kiedy czas letni dobiega końca, opóźnienie to może prowadzić do jeszcze większej rozbieżności między biologicznym zegarem a otoczeniem. Badania wykonane z udziałem osób zamieszkujących regiony polarne, w których przez kilka miesięcy w roku jest bardzo mało światła dziennego, pokazują, jak wrażliwe jest nasze poczucie czasu na ekspozycję na światło. Eksperyment z 2020 r. przeprowadzony na załodze argentyńskiej stacji antarktycznej Belgrano II mierzył ich szacunki czasu w zakresie od sekund do minut pięć razy w ciągu roku. Wykazano, że ludzie gorzej postrzegają czas zimą, ze względu na brak światła dziennego oraz izolację społeczną związaną z życiem na stacji.
Badania w regionach polarnych zapewniają wgląd w to, jak różne chronotypy dostosowują się do ekstremalnych warunków. Przykładowo, niektóre z nich udowodniły, że osoby z chronotypem porannym lepiej przystosowują się do przedłużonego dnia polarnego lata, utrzymując bardziej stabilny rytm snu i zdrowie psychiczne. Osoby z chronotypem wieczornym często zmagają się z długimi okresami ciemności w zimy polarne, co prowadzi do większych zakłóceń snu i zaburzeń nastroju. Te spostrzeżenia nie tylko mogą poprawić jakość życia ludzi funkcjonujących w takich warunkach, ale mogą również odegrać kluczową rolę w przyszłej eksploracji kosmosu, gdzie dostosowanie się do unikalnych sygnałów czasowych będzie niezbędną zdolnością.
Mroczne nastroje i niedobór światła
Trudność ta nie polega jedynie na odczuwaniu zmęczenia. Wpływa na produktywność, zdrowie psychiczne i satysfakcję z życia. Badania sugerują, że osoby z późniejszymi chronotypami są bardziej podatne na chorobę afektywną sezonową, gdy dni stają się krótsze. Może to wynikać z faktu, że nocne marki są bardziej narażone na brak porannego światła, które pomaga regulować rytm dobowy. Poranne światło jest szczególnie ważne dla regulacji rytmów dobowych, ponieważ zawiera większą ilość niebieskiego światła, które jest najskuteczniejszą długością fali do stymulowania produkcji kortyzolu w organizmie i hamowania produkcji melatoniny. Ekspozycja na naturalne poranne światło pomaga również zresetować zegar biologiczny.
Nocne marki często stają przed praktycznymi wyzwaniami, które ranne ptaszki lekceważą. Rozbieżność między ich naturalnymi rytmami snu a wymaganiami tradycyjnego harmonogramu pracy lub szkoły może prowadzić do chronicznego niedoboru snu. Ta walka o dostosowanie się do wczesnego harmonogramu może zaszkodzić zdolnościom poznawczym, podejmowaniu decyzji i produktywności. Badania wykazały, że nocne marki są bardziej narażone na uszczerbki na zdrowiu metabolicznym, co może być związane z nieuregulowanymi rytmami snu i czuwania. Nocnym markom może być również trudniej czerpać korzyści z porannych aktywności, które mogą pomóc poprawić nastrój i samopoczucie. Aktywności takie jak ćwiczenia na świeżym powietrzu w naturalnym świetle są szczególnie skuteczne w regulowaniu rytmu dobowego.
Dlatego też nocne marki, które przegapiają czas porannego światła, mogą nie odnosić takich samych korzyści z wieczornych aktywności. Ten brak zgodności z normami społecznymi może prowadzić do poczucia izolacji lub niezrozumienia. Uznając i szanując te różnice, możemy zacząć tworzyć środowiska, które wspierają potrzeby różnych chronotypów. Wyzwania stojące przed nocnymi markami podczas zmiany czasu podkreślają, że sztywne harmonogramy naszego społeczeństwa nie zawsze uwzględniają różnorodność ludzkiej biologii. Uznanie tych różnic może być pierwszym krokiem w kierunku wspierania osób, których zegary biologiczne nie są zgodne z obowiązującymi normami - czy to poprzez elastyczne godziny pracy, terapię światłem, czy po prostu większą świadomość różnic chronotypowych.