Zdjęcie: Getty Images
Benny Shakes musi racjonować swoją energię, jeśli chodzi o przyjaciół. ,,Cały czas odwołuję spotkania z przyjaciółmi’’ - przyznaje.
Ma pełną energii pracę jako komik specjalizujący się w stand-upie, mieszkający w Nottingham w Wielkiej Brytanii. Ma też problemy psychiczne i porażenie mózgowe, więc ,,ze względu na moją chorobę często trudno jest utrzymać przyjaźnie. Przez większość czasu jestem zmęczony, bo samo siedzenie i praca przy komputerze mnie wykańcza. To wyczerpuje.’’
Na szczęście jego przyjaciele i partner rozumieją jego potrzebę regularnego osamotnienia (który w przeciwieństwie do samotności jest dobrowolny). Przyjaciele pomagają mu na wiele sposobów, od przypominania mu o przyjmowaniu leków po wspieranie go w okresach złego stanu zdrowia psychicznego.
Taka pomoc działa w obie strony. Na przykład wraz ze swoim przyjacielem Markiem Nicholasem podczas pandemii Covid-19 założył czat grupowy z innymi niepełnosprawnymi komikami i artystami. ,,Teraz wspieramy 25 osób, które jeśli są zdenerwowane lub potrzebują wsparcia, mogą wysłać wiadomość na stronę, a jeden z nas będzie chętny do wzajemnej pomocy’’ - wyjaśnia Shakes.
Chociaż doświadczenia życiowe Shakesa są wyjątkowe, nie jest on osamotniony w doświadczeniu wielu leczniczych właściwości przyjaźni. Od poprawy nastroju po lepsze zdrowie układu krążenia, przyjaźnie przynoszą wyraźne korzyści dla naszego umysłu i ciała - nawet jeśli w przeszłości były traktowane jako mniej wartościowe niż relacje romantyczne i rodzinne.
Wiele korzyści zdrowotnych wynikających z przyjaźni
Dziennikarka naukowa Lydia Denworth, która napisała książkę o nauce przyjaźni, zastanawia się, jak izolacja społeczna wpływa na układ odpornościowy. Na przykład, gdy jesteś samotny, Twoje białe krwinki zmieniają swoje zachowanie, co prowadzi do większego stanu zapalnego i osłabienia odpowiedzi immunologicznej. ,,Myślę, że to niesamowite, że nasze ciała działają w ten sposób’’ - mówi Denworth.
Kontakty społeczne wzmacniają nie tylko układ odpornościowy. Osoby zintegrowane społecznie żyją zazwyczaj dłużej i zdrowiej - są w grupie mniejszego ryzyka wystąpienia nadciśnienia. Przyjaciele mogą również pomóc ludziom lepiej spać, a nawet szybciej się regenerować, jak sugerują badania polegające na nakłuwaniu skóry.
Także odwrotnie, napięte przyjaźnie są istotnymi czynnikami prognostycznymi chorób przewlekłych. W niektórych przypadkach odłączenie społeczne wiąże się z większym ryzykiem śmiertelności niż zwykłe przyczyny, takie jak palenie i wysoki poziom cholesterolu.
Częściowo sprowadza się to do różnorodnych powiązań i nakładania się zdrowia psychicznego i fizycznego. Powiązania między różnymi aspektami zdrowia są oczywiste dla Donny Turnbull, menedżerki ds. rozwoju społeczności w Voluntary Action Camden, organizacji charytatywnej wspierającej inne organizacje charytatywne w północnym Londynie. ,,Powszechnie przyjmuje się, że izolacja społeczna w znacznym stopniu zaostrzy wszelkie problemy zdrowotne’’ - mówi Turnbull. Na przykład: ,,Jeśli nie jesteś aktywny społecznie, często nie jesteś także aktywny fizycznie’’.
Niekoniecznie jest tak, że przyjaźń jest lepsza dla zdrowia niż inne rodzaje silnych więzi społecznych - takich, które są stabilne, pozytywne i wzajemne.
Badania Saidy Heshmati, psychologa z Claremont Graduate University w USA, i jej współpracowników sugerują, że ,,niezależnie od tego, skąd pochodzą te drobne gesty miłości i z jakiego związku pochodzą, jakość tych interakcji jest bardzo ważna - tzn. że zasadniczo możesz otrzymać opiekę, gdy jesteś chory, od członka rodziny, ale możesz ją również otrzymać od przyjaciela, a to nadal świadczy o miłości’’.
Osoby posiadające silne przyjaźnie są mniej narażone na wysokie ciśnienie krwi. (Getty Images)
Jednak historycznie rzecz biorąc, rola przyjaźni w utrzymywaniu nas w zdrowiu była zaniedbywana i trywializowana. Dziesięciolecia badań naukowych pokazują, że to błąd. ,,Przyjaciele zasługują na więcej szacunku i nie powinni zawsze znajdować się na ostatnim miejscu na naszej liście pod względem priorytetów’’ - ostrzega Denworth.
W niektórych przypadkach przyjaźń może faktycznie zapewniać większą ochronę niż małżeństwo czy rodzina. Jedna z analiz, w której wykorzystano dane z 97 krajów, wykazała, że choć docenianie rodziny i przyjaciół wiązało się z lepszym zdrowiem i ogólnie większym szczęściem, w przypadku osób starszych przyjaźnie były jeszcze ważniejsze dla zdrowia i szczęścia.
Różne rodzaje przyjaźni
Chociaż wydaje się, że istnieją pewne wspólne wzorce przyjaźni w różnych kulturach, większość badań dotyczyła społeczeństw zamożnych i składających się w większości z osób jasnoskórych. Niewiele uwagi poświęcono specyfice przyjaźni między innymi grupami, takimi jak społeczności queer lub osoby niepełnosprawne.
Heshmati twierdzi, że w różnych kulturach przyjaźń jest dobrowolnym rodzajem współzależności, która zmienia się w czasie, w ramach której obie osoby dążą do swoich celów społecznych i emocjonalnych. Jednak prawdopodobnie będą miały na to wpływ oczekiwania kulturowe - na przykład dotyczące tego, czy interakcje powinny być bardziej spontaniczne, czy opierać się na bardziej sformalizowanych rytuałach i obowiązkach oraz czy lojalność i zaufanie liczą się bardziej niż autonomia i rozwój osobisty.
Badania dotyczące przyjaźni na przestrzeni całego życia rzeczywiście wykazują istotne różnice. Denworth twierdzi, że jeśli chodzi o czas spędzony z przyjaciółmi, czas spędzony z przyjaciółmi ma kształt litery U: przyjaźnie są niezwykle ważne w budowaniu tożsamości nastolatków, mniej widoczne w przypadku dorosłych w średnim wieku i nieco odbijające się w przypadku osób starszych.
Badania z zakresu neurologii również wyraźnie na to wskazują. W kilku badaniach wykorzystano funkcjonalny rezonans magnetyczny (fMRI) do zbadania wzorców aktywności mózgu podczas interakcji uczestników z przyjaciółmi. Wyniki wskazują, że aktywuje społeczne obszary mózgu, które są powiązane z umiejętnościami takimi jak rozumienie punktu widzenia innych. Wydaje się również, że prowadzi to do zwiększonej aktywności w prążkowiu, regionie zaangażowanym w nagradzanie.
W jednym z badań naukowcy odkryli, że gdy uczestnicy mieli możliwość wygrania pieniędzy lub podzielenia się nimi z przyjacielem albo nielubianą, neutralną lub nieznajomą osobą - regiony nagradzania były najbardziej aktywne, gdy wybierali przyjaciela.
Berna Güroglu, neurobiolog ds. rozwoju na Uniwersytecie w Lejdzie w Holandii, wyjaśnia, że ,,szczególnie w okresie dojrzewania zdecydowanie wzrasta wrażliwość na nagrody’’, gdy zdobywa się nagrody dla długoletniego najlepszego przyjaciela. ,,Szczyt osiąga około 15-16 lat’’.
Heshmati odwołuje się do teorii łączności społeczno-emocjonalnej, która głosi, że w miarę starzenia się ludzi i zmiany ich poczucia czasu, stają się oni bardziej wybiórczy w zakresie swoich interakcji społecznych. ,,Dlatego młodym wieku możesz wykorzystywać czas na różnego rodzaju przyjaźniach i związkach, w miarach odkrywania… wchodząc w starszą dorosłość, będziesz teraz wycinać wiele relacji, które nie są dla ciebie korzystne, i utrzymywać tylko te, które są korzystne zarówno pod względem zdrowia psychicznego, jak i fizycznego’’.
Jakość naszych przyjaźni ma znaczenie, zwłaszcza gdy ludzie się starzeją. Ale nawet przypadkowe przyjaźnie są pomocne przez całe życie. Słabe więzi bardziej pomagają w poszerzeniu naszego dostępu do informacji, natomiast silne przyjaźnie stanowią kluczowe wsparcie.
Pomocna jest także różnorodność przyjaźni. Posiadanie szerszej gamy relacji społecznych wydaje się być lepsze dla naszego zdrowia, a nawet może zwiększyć naszą zdolność do zapobiegania przeziębieniom.
Heshmati twierdzi, że słabsze przyjaźnie nadal mogą być warte utrzymywania, jeśli ludzie są zgodni co do swoich oczekiwań. Jeśli więc jeden znajomy spodziewa się cotygodniowych wizyt, a drugi woli kilka wymian wiadomości w roku, istnieje wyraźna rozbieżność.
Jakość naszych przyjaźni jest ważna - im są silniejsze, tym korzystniejsze dla naszego zdrowia. (Getty Images)
Zdaniem Denwortha, który mówi o koncentrycznych kręgach przyjaźni opartych na bliskości, ,,lepiej, żeby ambiwalentne relacje nie znajdowały się w środku kręgu’’. Idealnie byłoby, gdyby tego typu przyjaźń została naprawiona, odrzucona lub przeniesiona do dalszego kręgu. Chociaż silne przyjaźnie niosą ze sobą duże korzyści zdrowotne, większa liczba ambiwalentnych relacji wiąże się z wyższym ciśnieniem krwi, przyspieszonym starzeniem się komórek i innymi szkodami.
Jak Shakes mówi o niektórych przyjaźniach: ,,Możesz mieć mnóstwo przyjaciół, a mimo to być samotnym’’.
Praktyczne implikacje nauki o przyjaźni
Badania sugerują związek między czasem spędzonym z przyjaciółmi a tym, czy mózg później przetwarza odrzucenie jako zagrożenie. Na przykład badanie przeprowadzone na licealistach w Los Angeles wykazało, że ci, którzy spędzali więcej czasu z przyjaciółmi, wykazali mniejszą wrażliwość na wykluczenie społeczne, nawet do dwóch lat później.
,,Im częściej utrzymujesz pozytywne interakcje ze znajomymi, tym możesz mieć dobrze funkcjonujący system nagród, który może mieć odwrotny wpływ na reakcje neuronowe, które występują, gdy doświadczasz bardziej niekorzystnych interakcji społecznych lub czujesz się wykluczony’’ - zastanawia się Güroglu. Podkreśla jednak, że jest to spekulacja, ponieważ wiele badań z zakresu neuronauki pozostaje do przeprowadzenia w odniesieniu do dłuższych okresów życia ludzi.
Chociaż ,,wykazano, że pacjenci z depresją mają pewne problemy z funkcjonowaniem układu nagrody’’, to potrzeba dalszych badań, aby wyjaśnić indywidualne różnice w działaniu tego układu.
Z szerszej nauki o przyjaźni jasno wynika, że kultywowanie przyjaźni powinno być procesem trwającym całe życie. ,,Ludzie w wieku średnim popełniają błąd, jeśli sądzą, że mogą po prostu poczekać do 50. i 60. roku życia, aby skupić się na przyjaźni’’ - mówi Denworth, przyznając jednocześnie, że presja rodziny i kariery w średnim wieku powoduje, że przyjaciele często schodzą na dalszy plan. ,,To bieg życia i mięsień, nad którym trzeba pracować’’.
Z klinicznego punktu widzenia oznacza to, że interwencje zdrowotne skupiające się na walce z samotnością nie powinny być skierowane wyłącznie do osób starszych. Niektórzy lekarze mogą pytać starszych pacjentów o ich przyjaźnie, biorąc pod uwagę działanie ochronne przed demencją, ale nie są to jedyni pacjenci, którzy mogliby na tym skorzystać.
Przepisywanie leków w celach towarzyskich, w ramach którego lekarze przepisują swoim pacjentom zajęcia towarzyskie lub rekreacyjne obok bardziej konwencjonalnego leczenia lub zamiast niego, również często kojarzone jest z osobami starszymi. Jednak Turnbull, która w Voluntary Action Camden rozwija działania związane z przepisywaniem leków w celach społecznych, uważa, że jest to przydatne w każdym wieku. ,,Samotność nie jest domeną osób starszych’’ - zauważa Turnbull.
Widziała ogromne korzyści z podejmowania przez mieszkańców Camden wolontariatu, dołączania do grup spacerowych i tym podobnych. Niektórzy ludzie przestają na przykład brać leki przeciwdepresyjne, choć powinno to odbywać się wyłącznie po konsultacji z lekarzem.
Największe zapotrzebowanie, jakie widzi, nie dotyczy jednorazowych działań, ale programów długoterminowych, które mogą budować trwałe przyjaźnie. ,,To wywołuje efekt domina’’ - uważa Turnbull. ,,Budujesz swoje sieci społecznościowe, stajesz się bardziej zdolny do radzenia sobie z problemami zdrowotnymi lub szerszymi czynnikami warunkującymi zdrowie, takimi jak warunki mieszkaniowe itp.’’.
Oczywiście przepisywanie leków przez społeczność nie jest panaceum na wszystko i może nie być dostępne dla każdego. ,,Koszty życia zdecydowanie powstrzymują ludzi od kontaktów towarzyskich’’ - mówi Turnbull. Barierą może być dostęp do transportu, a nawet cena filiżanki herbaty.
Ogólnie rzecz biorąc, chociaż istnieje potrzeba bardziej systematycznych dowodów na temat tego, jakie rodzaje interwencji sprawdzają się najlepiej, jeśli chodzi o przyjaźnie promujące zdrowie, istnieją proste kroki, które prawie każdy z nas może teraz podjąć. Podstawową lekcją jest to, że przyjaciół nie należy uważać za coś oczywistego. Jak mówi Denworth: ,,Mamy ograniczony czas w ciągu dnia, a przyjaźń wymaga inwestycji’’.
Inwestycja ta nie zawsze jest łatwa, ale opłaca się. Shakes powiedział, że lekarze, rozumiejąc jego sytuację psychiczną, stwierdzili, że musi zacząć szukać przyjaciół. ,,Ale tak naprawdę nie rozumiałem, co to oznacza’’ - teraz się zastanawia.
,,Mam na myśli, że 18 lat zajęło mi uświadomienie sobie i zrozumienie mojego stanu, mojego zdrowia psychicznego oraz uzyskanie właściwej równowagi pomiędzy przyjaciółmi i opieką’’.