Zdjęcie: IMAGO / Levine-Roberts / Richard B. Levine
Jeden zastrzyk w tygodniu i utrata od 10 do 17 procent masy ciała: To obietnica niezwykle popularnego obecnie zastrzyku odchudzającego z aktywnym składnikiem: semaglutydem. Substancja ta stała się znana pod nazwą leku na cukrzycę Ozempic, ale obecnie jest również dopuszczona w UE pod nazwą Wegovy do leczenia otyłości. Możliwe jest jednak, że może również pomóc w walce z innymi chorobami. Obecnie co tydzień publikowane są badania dotyczące nowych efektów: na serce, nerki, wątrobę, stawy, a nawet mózg. Niektóre z efektów nie są zaskakujące: w końcu istnieje około 60 chorób związanych z otyłością, czyli dużą nadwagą. Zmniejszenie nadwagi odciąża organizm w wielu obszarach.
Choroba Parkinsona, zapalenie stawów i uzależnienie od alkoholu
Istnieją jednak również przesłanki wskazujące na to, że nie tylko utrata masy ciała może być tutaj korzystna - ale że semaglutyd może mieć również inne własne skutki w organizmie. Mówi się nawet o wpływie na choroby, które, przynajmniej na pierwszy rzut oka, nie mają nic wspólnego z otyłością: Na przykład choroba Parkinsona, zapalenie stawów czy uzależnienie od alkoholu. Czy to realne, by jeden składnik aktywny działał na tak wielu poziomach? Przegląd aktualnego stanu badań.
Działanie przeciw otyłości
Substancja czynna semaglutyd jest jednym z tak zwanych mimetyków GLP-1. Naśladują one działanie hormonu jelitowego GLP-1. Hormon ten interweniuje w różnych punktach organizmu: obniża poziom cukru we krwi, spowalnia opróżnianie żołądka i sygnalizuje mózgowi, że zjadłeś wystarczająco dużo. Nic z tego nie jest nowe: mimetyki GLP-1 są dostępne na rynku od pewnego czasu jako leki przeciw cukrzycy typu 2 i na odchudzanie. Jednak semaglutyd jest wyraźnie lepszy od nich, ponieważ pozostaje w organizmie przez cały tydzień, dopóki połowa nie zostanie rozłożona - zamiast minut, jak prawdziwy hormon jelitowy lub godzin, jak wcześniejsze leki. Efekt jest odpowiednio silny: w badaniach zatwierdzających uczestnicy jedli tak dużo mniej, że stracili średnio od 10 do 17 procent swojej wagi w ciągu półtora roku. Jednak musieli oni również zmienić swoją dietę i ćwiczyć.
Imitacja hormonów jelitowych
Oprócz semaglutydu istnieje również nowszy tirzepatyd, który naśladuje działanie dwóch hormonów jelitowych: GLP-1 i GIP. Jest on również dopuszczony do obrotu w UE jako lek na cukrzycę typu 2 oraz do kontroli masy ciała i utraty wagi. W badaniach zatwierdzających zaobserwowano utratę masy ciała od 16 do 21 procent. Około 15 procent uczestników nie straciło na wadze wcale lub prawie wcale w badaniach zatwierdzających z obiema substancjami czynnymi. Nawet osoby, które straciły na wadze, nie mogą oczekiwać, że tak pozostanie na zawsze. Po odstawieniu leku nadwaga zwykle powraca, tak że początkowa waga jest osiągana ponownie po półtora do dwóch lat.
Wpływ na choroby układu krążenia
Badanie na dużą skalę z udziałem ponad 17 000 uczestników z 2023 r. wykazało, że substancja czynna semaglutyd w postaci zastrzyku odchudzającego znacznie zmniejsza ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Na początku nie jest to zaskakujące, ponieważ osoby, które tracą na wadze, zwykle obniżają ciśnienie krwi, co zmniejsza obciążenie serca. Istnieją również dane dotyczące pozytywnego wpływu na pewną formę niewydolności serca. Serce, wątroba i naczynia krwionośne mogą również skorzystać z faktu, że mniej tłuszczu odkłada się w nich, gdy tłuszcz jest redukowany w całym ciele.
Badanie przyniosło jednak jedną niespodziankę: pozytywny wpływ na choroby układu krążenia był w dużej mierze niezależny od tego, czy badani stracili na wadze, czy nie. Wystąpił nawet zanim uczestnicy stracili dużo na wadze. Podobnie było w badaniu dotyczącym wpływu na choroby nerek.
Wpływ na wątrobę, nerki i inne narządy
Wątroba jest narządem często uszkadzanym przez otyłość. Jedną z konsekwencji może być niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby, w której tłuszcz odkłada się w wątrobie, powodując z czasem bliznowacenie tkanki. To, czy zastrzyki odchudzające mogą tu pomóc, jest przedmiotem dużego badania z pozytywnymi wynikami pośrednimi. Według producenta, który zlecił badanie, lek doprowadził do częściowej redukcji tkanki bliznowatej i stanu zapalnego w wątrobie.
Wątroba jako organ zdolny do regeneracji
W przypadku potencjalnego wpływu na wątrobę role mogą odgrywać mediatory stanu zapalnego, które uwalniają tkankę tłuszczową, a także docierają do wątroby i mogą ją uszkodzić. Gdy tkanka tłuszczowa kurczy się, mniej tych przekaźników jest również uwalnianych.
Mechanizmy te „nie są jeszcze w pełni zrozumiałe”, mówi lekarz Paul Horn, który bada choroby wątroby w Charité w Berlinie. „Prawdopodobnie istnieje równowaga między szkodliwym działaniem układu odpornościowego a mechanizmami naprawczymi układu odpornościowego. Wątroba jest bardzo regeneracyjnym organem. Nawet w stosunkowo zaawansowanych stadiach można osiągnąć znaczną poprawę, jeśli uda nam się wyeliminować przyczynę”. Horn wątpi jednak w możliwość całkowitej regeneracji poważnie uszkodzonej wątroby.
Zmniejszone ryzyko niewydolności nerek
Ponadto badania kliniczne wskazują, że nerki są chronione. Zaobserwowano, że istniejące uszkodzenie nerek postępowało wolniej, a ryzyko niewydolności nerek zostało zmniejszone. Jednym z powodów może być wpływ zastrzyków odchudzających na poziom cukru we krwi. Leki te zostały pierwotnie opracowane w celu leczenia cukrzycy typu 2. Możliwe jest zatem, że nierozpoznana cukrzyca jest leczona, chroniąc w ten sposób nerki, których najdelikatniejsze naczynia krwionośne zostałyby w przeciwnym razie uszkodzone przez wysoki poziom cukru we krwi.
Nerki mogą również odnieść korzyści, jeśli w organizmie uwalnianych jest mniej przekaźników stanu zapalnego. Istnieją również oznaki możliwego pozytywnego wpływu na ból stawów i łuszczycę. W tych chorobach autoimmunologicznych działanie przeciwzapalne mimetyków GLP-1 może być również decydujące.
Wpływ na mózg i zachowania uzależniające
Wielokrotnie dyskutowany jest również wpływ na choroby neurodegeneracyjne, takie jak choroba Parkinsona czy Alzheimera. Wciąż nie ma na to przekonujących dowodów. Trwają jednak większe badania, aby to sprawdzić, przynajmniej w przypadku choroby Alzheimera. Zakłada się, że mimetyki GLP-1 mają nie tylko działanie przeciwzapalne, ale także chronią komórki nerwowe.
„Badania wyraźnie pokazują, że GLP-1 i inne hormony jelitowe mają działanie neuroprotekcyjne w mózgu, a także w innych tkankach”, wyjaśnia Timo Müller, który prowadzi badania nad nowymi substancjami aktywnymi przeciwko cukrzycy i otyłości w Centrum Helmholtza w Monachium. W związku z tym Müller uważa również: „Mimetyki GLP-1 z pewnością mogą mieć pozytywny wpływ na choroby neurodegeneracyjne, takie jak choroba Alzheimera czy Parkinsona”. Są to jednak na razie tylko przypuszczenia, które muszą jeszcze zostać potwierdzone w badaniach klinicznych. To, że coś działa w szalce Petriego lub u myszy, nie oznacza, że zadziała również u ludzi.
Mniejsze skłonności do tytoniu i alkoholu
Badania nad tym, w jaki sposób semaglutyd i inne mimetyki GLP-1 mogą być stosowane w leczeniu uzależnień, są nieco bardziej szczegółowe. Pacjenci (chorzy na cukrzycę), którzy przyjmują takie leki, wielokrotnie zgłaszają, że nie tylko mają mniejszą ochotę na jedzenie, ale także na przykład mniejszą ochotę na tytoń i alkohol.
Mniejsze badania zbadały już wpływ na osoby uzależnione od opioidów, a badania nad nikotyną, alkoholem i kokainą są w toku. Dla Lorenzo Leggio, dyrektora klinicznego National Institute on Drug Abuse, związek jest oczywisty: „Jeśli spojrzeć na mózgi osób z otyłością i osób uzależnionych, istnieje wiele podobieństw. Z praktyki klinicznej wiemy, że niektóre leki stosowane w leczeniu uzależnienia od alkoholu również wpływają na wagę i apetyt”. W badaniu kontrolowanym placebo Leggio sprawdza, czy osoby z problemem alkoholowym odczuwają mniejszy głód alkoholu po wstrzyknięciu semaglutydu.