Zdjęcie: daniilphotos/istock
Dziś, dzięki archeologii i zaangażowanym naukowcom, wiemy, że najstarszy znany pisemny przepis pochodzi sprzed prawie 4000 lat… i może naprawdę was zadziwić.
Zapomniane tabliczki, które opowiadają historię
Wszystko zaczęło się w Mezopotamii, na terenach dzisiejszego południowego Iraku. Na początku XX wieku, archeolodzy odkryli cztery gliniane tabliczki babilońskie, zapisane pismem klinowym. Przez długi czas, tabliczki te podsycały ciekawość, nie ujawniając swoich sekretów. Czy były to receptury lecznicze, magiczne formuły czy po prostu dokumenty administracyjne?
Dopiero w 1945 roku badaczka o nazwisku Mary Hussey zaproponowała śmiały pomysł, że mogły to być… przepisy kulinarne. Hipoteza została wówczas wyśmiana, ponieważ wydawało się nieprawdopodobne, aby instrukcje kulinarne zostały zapisane w społeczeństwie, w którym panował przekaz ustny.
Nieoczekiwane potwierdzenie
Trzeba było czekać aż do lat 80. XX wieku, aby Jean Bottéro, archeolog i specjalista w dziedzinie starożytnego Bliskiego Wschodu, potwierdził, że te tabliczki rzeczywiście zawierają przepisy kulinarne. Jednak Bottéro pozostawał sceptyczny co to ich smaku, uważając, że opisane potrawy byłyby trudne do zjedzenia w dzisiejszych czasach.
Przełom dokonał się dopiero niedawno, gdy Gojko Barjamovic, wykładowca na Yale, wraz z interdyscyplinarnym zespołem postanowił przetłumaczyć oraz odtworzyć te starożytne przepisy. Było to żmudne zadanie: liczne tabliczki są uszkodzone, wiele składników jest dzisiaj nieprzetłumaczalnych oraz nie podano żadnych konkretnych wag ani miar – co było standardem w tamtejszych czasach.
Zaskakująco znajome… a czasem zdumiewające dania
Badania ujawniły, że te starożytne przepisy wcale nie były tak odległe od współczesnej kuchni irackiej. Tabliczki opisują przygotowanie bulionów, placków nadziewanych ptactwem, wegetariańskich lub mięsnych gulaszy a nawet małych pieczonych ssaków.
Zawierają one składniki wciąż powszechne dzisiaj, takie jak jagnięcina, kolendra, por czy czosnek. Ale niektóre przepisy były trochę bardziej niepokojące, zawierały krew lub pieczone gryzonie. Jeden z przetłumaczonych przepisów daje wyobrażenie o ich stylu:
„Używa się mięsa. Przygotowuje się wodę. Dodaje się drobnej soli, suszonych placków jęczmiennych, cebuli, perskiej szalotki i mleka. Rozgniata się i dodaje por oraz czosnek.” Minimalistyczne instrukcje, które do dziś pozostawiają wiele miejsca na interpretację!
Ponowne odkrycie, które przybliża nas do naszych przodków
Te babilońskie tabliczki, datowane na około 1730 r. p.n.e., są najstarszymi znanymi obecnie pisemnymi przepisami. Stanowią one cenne świadectwo historii ludzkiej gastronomii w czasach, gdy pismo było rzadkim narzędziem zarezerwowanym dla elit.
Dla Farrell Monaco, specjalistki w dziedzinie kuchni starożytnej, to ponowne odkrycie nie jest tylko ciekawostką: podkreśla, jak bardzo kuchnia jest dziedzictwem kulturowym, nośnikiem tradycji i wiedz przekazywanej przez wieki. „To tworzy piękną więź między nami a nimi”, podsumowuje.
Są one dalekie od bycia prostymi, bezdusznymi przepisami; te kulinarne instrukcje wyryte w kamieniu opowiadają historię sięgającą tysięcy lat wstecz: historię złożonych, kreatywnych społeczeństw do zamiłowania do jedzenia, które już 4000 lat temu znajdowały czas na innowacje w kuchni.
Kto by pomyślał, że prosty mezopotamski gulasz może do dziś mówić nam o człowieczeństwie?