Źródło zdjęcia: Wikimedia Commons
Kilka miesięcy temu w moim nowym mieszkaniu w Berlinie toczyłam wojnę z toaletą. Żadne szorowanie ani środek czyszczący do toalet nie usuwały osadu wapiennego. Zirytowana zwróciłam się do Google i natknęłam się na stronę polecającą ocet – coś, czego poprzedni lokator zostawił w nadmiarze. Po wrzuceniu dwóch łyżek „Essigessenz” – w zasadzie skoncentrowanego octu – do toalety i odczekaniu pół godziny, wyszorowałam i osad zszedł w mgnieniu oka.
Od tego czasu z entuzjazmem używam octu, aby pozbyć się kamienia z mojego świata. Odkryłam, że jest on nawet skuteczniejszy niż mój zwykły kuchenny środek czyszczący w sprayu, jeśli chodzi o nabłyszczanie zlewu. Dotyczy to również kranu, który owinęłam w nasączoną octem chusteczkę kuchenną – podczas gdy mój zwykły środek czyszczący ściekał. Zamiast kupować specjalne tabletki do czyszczenia mojego pokrytego kamieniem szklanego czajnika, po prostu wlałam do środka dwie łyżki skoncentrowanego octu i zagotowałam. Gdy kamień odpadł, wydał satysfakcjonujący syczący dźwięk.
Zastanawiałam się, czy ocet ma inne zalety. Czy zabija również bakterie i inne zarazki? I co ważne, czy ten prosty, naturalny produkt jest lepszy dla środowiska i mojego zdrowia niż zwykłe środki czyszczące?
Internet jest pełen influencerów zrównoważonego rozwoju i blogów o ekologicznym sprzątaniu, którzy reklamują ocet jako uniwersalny środek oraz bezpieczniejszą i „bardziej ekologiczną” alternatywę dla „toksycznych” środków czyszczących. Te twierdzenia wydają się sensowne na pierwszy rzut oka; w końcu ocet to po prostu sfermentowany alkohol i od dawna jest stosowany jako środek konserwujący żywność, w sosach sałatkowych, a także jako domowy środek czyszczący – ale chciałam dowodów. Po przeprowadzeniu wywiadów z trzema ekspertami dowiedziałam się, że chociaż niektóre z tych twierdzeń są prawdziwe, korzyści płynące z octu zależą w dużej mierze od sposobu jego użycia i rodzaju brudu, którego próbujesz się pozbyć.
Uspokajający jest fakt, że Eric Beckman, inżynier chemik i emerytowany profesor Uniwersytetu w Pittsburghu w Pensylwanii, powiedział mi, że najlepszym sposobem czyszczenia kwasu octowego – głównego składnika octu – jest dokładnie to, do czego go używałam: jako odkamieniacza. Kamień wapienny – i rdza, jeśli o to chodzi – składa się z pewnych jonów, które łatwiej rozpuszczają się w kwaśnych płynach, takich jak ocet, mówi. Beckman sam używa octu, aby usunąć kamień z luster, podczas gdy mikrobiolog Dirk Bockmühl z niemieckiego Uniwersytetu Nauk Stosowanych Rhine-Waal woli używać soku z cytryny, który zawiera kwas cytrynowy, który jego zdaniem jest skuteczniejszym odkamieniaczem i lepiej pachnie.
To powiedziawszy, ocet nie działa na wszystko. Beckman mówi, że mydło lepiej usuwa tłuste warstwy z naczyń, podczas gdy soda oczyszczona jest skuteczna w przypadku przetworzonych olejów, które przywarły do powierzchni podczas gotowania.
Beckman wyraża jednak irytację popularnym sposobem na zmieszanie octu z sodą oczyszczoną. Mieszanka ta jest chemicznie zupełnie bezużyteczna, mówi, ponieważ kwas octu i zasada sody oczyszczonej skutecznie się znoszą. „Używam obu, ale nie razem” — mówi Beckman. „Razem nic ci nie dają”.
Chociaż ocet jest często reklamowany jako silny środek przeciwdrobnoustrojowy, Bockmühl mówi, że prawda jest bardziej złożona. W badaniu z 2020 r. Bockmühl i jego współpracownicy poddali ocet testowi na wybranych bakteriach, wirusach i grzybach wywołujących choroby. Podczas gdy wiele internetowych rekomendacji sugeruje dodanie odrobiny octu do wiadra wody do czyszczenia, Bockmühl odkrył, że jego działanie przeciwdrobnoustrojowe zaczyna się dopiero przy stężeniu kwasu octowego wynoszącym 5% — jego stężeniu w czystym occie. I był w pełni skuteczny tylko w destylowanych stężeniach 10% – do których naukowcy dodali odrobinę kwasu cytrynowego – w zabijaniu pięciu powszechnych bakterii, w tym Escherichia coli i Staphylococcus aureus, a także pleśni, drożdży i osłabionego szczepu wirusa ospy. Inne badania wykazały, że podobne stężenia działają również przeciwko Sars-CoV-2, wirusowi powodującemu Covid-19.
Jednakże nawet te stężenia nie działały przeciwko bakterii MRSA, szczególnie upartemu szczepowi Staphylococcus aureus, który jest odporny na niektóre antybiotyki, podczas gdy niezliczone bakterie pozostają niezbadane. Wiele bakterii – w tym te, które fermentują alkohol do octu – rozwija się w kwasach, dodaje Beckman: „Wtedy będą takie: 'och, hurra, ocet'”. Niektóre pleśnie również są odporne na kwas octowy, podczas gdy niektóre wirusy – takie jak norowirus – mogą być również odporne, podejrzewa Bockmühl. Beckman mówi, że mydła są skuteczniejsze przeciwko bakteriom, podczas gdy standardowe środki dezynfekujące działają lepiej przeciwko wirusom i pleśniom. Ostre środki, takie jak wybielacz, z pewnością zabiją wszystko, mówi Beckman – chociaż wybielacz może być niebezpieczny, jeśli jest używany nieprawidłowo.
Bockmühl podkreśla, że nawet w przypadku zarazków, które ocet zabija, potrzebne jest stosunkowo wysokie stężenie. Stężenie nie będzie wystarczające, „jeśli po prostu dodasz łyżeczkę octu do swojego środka czyszczącego”, mówi Bockmühl.
Jednak im wyższa dawka kwasu octowego, tym bardziej drażniący może być dla skóry, dodaje. Jest szkodliwy, jeśli dostanie się do twoich oczu. Powierzchnie również mogą ucierpieć: ocet koroduje naturalny kamień i metale, takie jak miedź, brąz i mosiądz, zgodnie z książką włoskiego chemika Dario Bressaniniego The Science of Cleaning. A w zmywarkach lub pralkach może uszkodzić gumowe uszczelki używane do ich uszczelniania, a także może uszkodzić ekspresy do kawy i zedrzeć powłokę z płytek i fug, pisze Bressanini. Ale Bockmühl zapewnia mnie, że można używać octu na szklanych i ceramicznych powierzchniach – takich jak moja toaleta – i zlewach ze stali nierdzewnej.
Problem, jaki Bockmühl widzi w stosowaniu domowych środków czyszczących, polega na tym, że nie są one dostarczane z instrukcją ani zaleceniami dotyczącymi bezpieczeństwa. „Mogą być bezpieczne, jeśli wiesz, co robisz”, mówi, „ale w Internecie jest wiele naprawdę głupich i absurdalnych zaleceń”.
Aby dowiedzieć się więcej o tym, jak zagrożenia dla zdrowia związane z octem porównują się z zagrożeniami związanymi ze stosowaniem konwencjonalnych środków czyszczących, zadzwoniłam do Nicoli Carslaw, profesor chemii powietrza w pomieszczeniach na University of York w Wielkiej Brytanii. Martwi ją, w jaki sposób środki czyszczące zakłócają powietrze w naszych domach i budynkach. Wiadomo, że profesjonaliści sprzątający mają tendencję do wyższego wskaźnika astmy niż inne grupy zawodowe, chociaż trudno jest przypisać to pojedynczemu produktowi lub składnikowi.
W niedawnym badaniu Carslaw i jej współpracownicy przetestowali 23 różne środki czyszczące, w tym płyn do zmywarki, płyn do mycia naczyń i produkty w sprayu, i odkryli, że wiele z nich uwalnia lotne związki organiczne (LZO). Niektóre z tych związków, takie jak terpeny, są często dodawane w celu uzyskania przyjemnych aromatów, takich jak olejek lawendowy lub sosnowy, ale są one wysoce reaktywne w atmosferze. Na przykład terpeny łatwo reagują z ozonem w powietrzu, tworząc mikroskopijne cząsteczki. Ogólnie rzecz biorąc, wdychanie cząsteczek tej wielkości wiąże się z chorobami płuc i serca.
„Twój nos jest naprawdę dobrym filtrem dla dużych cząstek, ale mniejsze mogą dostać się aż do płuc [i] do krwiobiegu” — mówi Carslaw. Co ciekawe, w swoim badaniu odkryła, że środki czyszczące reklamowane jako „naturalne” lub „zielone” nie wydają się pod tym względem zdrowsze. „Naturalne/zielone miały tyle samo, jeśli nie więcej lotnych związków organicznych (LZO) co standardowe środki czyszczące, a w wielu przypadkach były bardziej reaktywne” — mówi.
Ocet przechodzi przez każdą skalę zrównoważonego rozwoju, ponieważ jest prosty i ulega degradacji— Eric Beckman
Ocet, jednak przeciwnie, składa się tylko z wody i kwasu octowego (oraz kilku innych substancji, które na przykład odróżniają ocet czerwony od winnego). W związku z tym „po prostu nie będzie w ten sam sposób reaktywny chemicznie” — mówi Carslaw. Inną zaletą octu jest to, że zwykle nakłada się go na szmatkę do wycierania powierzchni, a nie używa jako sprayu — dodaje Carslaw. Badania pokazują, że środki czyszczące stosowane w formie sprayu mają bardziej szkodliwy wpływ na układ oddechowy niż płyny i chusteczki.
„Kiedy coś rozpylasz, zamieniasz substancję chemiczną w formę, którą łatwiej wdychać niż w przypadku płynu” — mówi Carslaw. Mimo to zawsze zaleca rękawiczki, gdy istnieje ryzyko kontaktu ze skórą, dobrą wentylację i unikanie nadmiernego czyszczenia, niezależnie od używanego produktu.
Wszystko to pozostawiło mi jedno pytanie: czy stosowanie octu jest bardziej przyjazne dla środowiska niż stosowanie konwencjonalnych środków czyszczących?
To trudne pytanie, mówi Beckman. W idealnym przypadku istniałyby analizy cyklu życia produktów czyszczących, które śledziłyby wpływ od kołyski do grobu, śledząc każdy składnik aż do jego źródła, sposobu produkcji, transportu, pakowania i ostatecznej utylizacji. Jednak bardzo niewiele firm robi to dokładnie, nawet jeśli oznaczają swoje produkty jako „zielone”, mówi Beckman.
„Ale powiem to o occie. [Jego] siłą jest prostota”, mówi Beckman. Konwencjonalne środki czyszczące mogą składać się z ponad tuzina różnych składników, z których wiele jest produkowanych przemysłowo w procesach energochłonnych, mówi. Kwas octowy powstaje w wyniku naturalnej, drożdżowej fermentacji alkoholu, która sama pochodzi z naturalnej fermentacji cukru. Największy wpływ na środowisko produkcji octu ma to, skąd pochodzi cukier – czy to winogrona, jabłka, zboża, ziemniaki czy ryż – które są w dużej mierze odnawialnymi zasobami. Bockmühl przestrzega, że dotyczy to tylko naturalnie fermentowanych octów, które są zazwyczaj sprzedawane jako produkty spożywcze; istnieją również syntetyczne octy, które są wytwarzane z paliw kopalnych, co oznacza, że mają wszystkie szkodliwe dla środowiska skutki wydobycia ropy naftowej i gazu.
Nawet pod koniec swojego życia ocet ma niewielki wpływ. Podczas gdy wiele składników mydeł to wytrzymałe cząsteczki i nie ulegają łatwo biodegradacji, czasami nadal zabijając organizmy, gdy już znajdą się w środowisku, ocet szybko się rozkłada, mówi Beckman. „Ocet przechodzi przez każdą skalę zrównoważonego rozwoju, ponieważ jest prosty i ulega degradacji” — mówi.
Po odkryciu tego wszystkiego poczułam się jeszcze lepiej, używając octu. Prawdopodobnie nie będę polegała na nim, aby pozbyć się zarazków z moich powierzchni, ale będę go nadal używała do usuwania kamienia i nie mogę się doczekać, aby wypróbować go na następnym zardzewiałym przedmiocie, który znajdę. Chętnie znoszę zapach, wiedząc, że używam zrównoważonego produktu, który prawdopodobnie jest lepszy dla mojego zdrowia.