Opis pod zdjęciem: Opioidy mogą wydawać się nieszkodliwym środkiem przeciwbólowym, ale mogą szybko uzależnić mózg. Zdjęcie przedstawia tabletki oksykodonu. Zdjęcie: Forskning.no. Zdjęcie: Mark Lennihan / AP/NTB.
Jest skuteczny jako środek przeciwbólowy dla pacjentów chorych na raka lub po operacji.
Tabletki opioidowe to dobrze znana substancja, która istnieje od wielu lat i została opracowana jako leki. Ale leki te trafiły również na nielegalny rynek, ponieważ jeden z efektów ubocznych sprawił, że tabletki stały się coraz bardziej popularne.
W Danii dzieje się tak szczególnie wśród nastolatków. Tak twierdzi Mads Uffe Pedersen z Centrum Badań nad Alkoholem i Narkotykami na Uniwersytecie Aarhus w Danii.
- Teraz widzimy, że młodzi ludzie również mogą je zdobyć, zwłaszcza w dużych miastach, a miejskie ośrodki leczenia uzależnień mają więcej pacjentów, którzy zażyli tabletki opioidowe" - mówi Pedersen.
,,Nie są niebezpieczne, bo przepisują je lekarze?’’
Według Pedersena, jedną z niebezpiecznych rzeczy związanych z trendem zażywania środków przeciwbólowych jest to, że użytkownicy nie są świadomi tego, co wprowadzają do swojego organizmu.
- ,,Oczywiście nie wiedzą, co biorą. Ludzie mówią: "O tak, to coś, co daje również lekarz, więc nie może być niebezpieczne". Ale jest" - mówi Pedersen.
Profesor Lars Arendt-Nielsen z Uniwersytetu Aalborg zgadza się, że tabletki opioidowe są przerażające.
- ,,Nadużywanie wszystkich tabletek opioidowych może zrujnować życie w bardzo krótkim czasie. Ponieważ uzależniasz się od nich tak szybko i szybko potrzebujesz dużych dawek" - mówi Arendt-Nielsen, który jest zaniepokojony rosnącym zainteresowaniem tymi lekami wśród młodych ludzi.
- ,,Wśród młodych ludzi jest dziś tak wiele presji na wyniki i niepewności, a jeśli relaks może być łatwym rozwiązaniem, to jest to śmiertelnie łatwe rozwiązanie.’’
Środki przeciwbólowe wpływają zarówno na mózg, jak i na funkcje życiowe organizmu.
Jak donosi ,,DR’’: ,,przed wakacjami duński rząd przedstawi propozycję, która ma zapobiec kryzysowi opioidowemu w Danii.’’
Manipulowanie systemem nagród
Chociaż intencją lekarzy jest łagodzenie bólu, tabletki opioidowe mają niepożądany efekt uboczny, który czyni je atrakcyjnymi dla osób nadużywających.
- ,,Bez względu na sposób pakowania opioidów, czy jest to tramadol, oksykodon, fentanyl czy heroina, wszystkie robią to samo. Atakują ośrodki nagrody w mózgu, aby poczuć się lepiej" - mówi Lars Arendt-Nielsen, były prezes Międzynarodowego Stowarzyszenia Badania Bólu, który od wielu lat zajmuje się neuronauką i opioidami.
Dzieje się to w tak zwanym układzie limbicznym, który, jak się uważa, odgrywa ważną rolę w głodzie, popędzie seksualnym, pamięci i układzie nagrody w mózgu.
- "Jeśli masz miłą kolację z przyjaciółmi i dobrze się bawisz, mózg nagradza cię, uwalniając dopaminę. Ten sam mechanizm zachodzi po zażyciu tabletki opioidowej, ale w znacznie większym stopniu" - mówi Arendt-Nielsen.
Opioidy to grupa substancji, które wiążą się i oddziałują z receptorami opioidowymi w mózgu. Receptory działają jako odbiornik substancji, a następnie wysyłają wiadomość do komórek nerwowych, że nadszedł czas na uwolnienie tak zwanych substancji sygnalizujących, takich jak dopamina.
Jeśli weźmiemy dopaminę jako przykład, wchodzi ona i aktywuje układ limbiczny, w którym znajduje się nasz ośrodek nagrody. Kiedy jest aktywowany, odczuwamy szczęście i radość oraz chęć ponownego poszukiwania nagrody.
I właśnie to może być tak kuszące dla mózgu, a zatem niebezpieczne dla użytkownika pigułki.
Mózg staje się leniwy i chciwy
Jeśli jesteś przyzwyczajony do pracy za 3 000 funtów i nagle możesz otrzymać 10 000 funtów bez konieczności robienia zbyt wiele, czy nadal będziesz ciężko pracować? A może zacząłbyś się relaksować, wiedząc, że otrzymasz nagrodę?
To właśnie dzieje się z mózgiem, gdy dostaje zastrzyk opioidów.
- ,,Dlatego próba jest śmiertelnie niebezpieczna. Możesz mieć problemy w szkole lub z przyjaciółmi, więc w sobotę spróbujesz pigułki i nagle poczujesz się jak mistrz świata" - mówi Arendt-Nielsen.
Ponieważ receptory opioidowe w mózgu nie muszą być tak aktywne, aby uzyskać pożądany bodziec, zaczynają być leniwe i nieaktywne.
- ,,Receptory zaczynają mówić: "Hmm, nie jesteśmy zadowoleni z tej małej dawki. Potrzebujemy czegoś więcej, by w ogóle zareagować"’’ - wyjaśnia Arendt-Nielsen.
Oznacza to, że potrzebna jest większa ilość opioidu, aby wywołać efekt pożądany przez ośrodek nagrody w mózgu.
- ,,Możesz również chcieć poczuć się jak mistrz świata w środę, ale to wymaga dodatkowej dawki, więc bierzesz półtorej tabletki.’’
Dodatkowy zastrzyk sprawia, że receptory stają się jeszcze bardziej leniwe.
- ,,A potem wszystko idzie szybko. Nagle osiągasz dawkę, która zabiłaby resztę z nas" - mówi Arendt-Nielsen.
Geny mogą zwiększać podatność na uzależnienie
Niektórzy ludzie wchodzą w błędną spiralę szybciej niż inni, a jest to częściowo zdeterminowane przez nasze geny. ,,Po prostu nie można powiedzieć, kto jest najbardziej narażony" - wyjaśnia farmakolog Lona Louring Christrup:
- ,,Niektórzy ludzie mają genetykę, która sprawia, że szybciej się do niego przyzwyczajają. Nie możemy jeszcze przewidzieć, kto ma te geny, więc nie będziemy wiedzieć, dopóki nie będzie za późno" - mówi Christrup, która spędziła większość swojej kariery pracując nad lekami opioidowymi.
Fakt, że tabletki uzależniają, dotyczy wszystkich, niezależnie od tego, czy zażywa się je po raz pierwszy, czy po kilku tygodniach stosowania. A nawet więcej: Mogą one wyłączyć jedną z funkcji życiowych organizmu.
Detoksykacja wymaga profesjonalnej pomocy
Większość ludzi może pamiętać sceny z filmów, w których osoby uzależnione od heroiny lub innych twardych narkotyków leżą na podłodze, trzęsąc się i wymiotując, próbując rzucić narkotyki.
W zależności od stopnia uzależnienia, tabletki opioidowe również mogą wywoływać taki efekt. Dzieje się tak, ponieważ organizm przyzwyczaja się do określonego stężenia narkotyku, aby utrzymać procesy umożliwiające funkcjonowanie.
Jeśli ponownie użyjemy dopaminy jako przykładu, mózg musi stopniowo przyzwyczajać się do podawania dużych dawek szczęścia na srebrnej tacy. Tak więc te leniwe, nieaktywne receptory muszą zacząć zdawać sobie sprawę, że na to uczucie trzeba zapracować. I musi się to dziać w tempie, za którym są w stanie nadążyć.
Jeśli nagle odstawisz narkotyk, sygnały w mózgu przestaną działać, a ciało zacznie reagować objawami odstawienia, takimi jak drżenie i nudności.
- ,,Problem z odstawieniem narkotyku polega na tym, że to nie działa. To specjalistyczne zadanie" - mówi Lars Arendt-Nielsen.
Wyjaśnia on, że detoksykacja wymaga stopniowego i kontrolowanego zmniejszania dawek opioidów, tak aby funkcje organizmu stopniowo zaczęły wracać do normy.
Podczas gdy dezaktywacja receptorów w mózgu jest niezwykle szybka, ich reaktywacja nie jest już tak szybka.
- ,,Można się uzależnić w ciągu tygodnia, ale odzwyczajenie się od narkotyków może zająć kilka miesięcy" - mówi Arendt-Nielsen.