Finlandia: ideał systemu edukacji?

Sukces Finlandii w PISA (Programme for International Student Assessment, czyli Program Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów) – ogólnoświatowym projekcie przeprowadzonym przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), badający umiejętności 15-letnich uczniów w zakresie matematyki, nauk ścisłych oraz czytania – był zaskoczeniem dla Finów. 

W 2006 roku byli oni krajem o najlepszych wynikach. Mimo, że oceny uczniów z czasem spadły, Finlandia nadal plasuje się w czołówce najlepszych państw pod względem edukacji.

Finlandia jest przykładem kraju, który nie podążał śladami wielu globalnych reform w edukacji. Nie ma tam standardowych testów czy wizytacji podczas lekcji. System opiera się na odpowiedzialności i zaufaniu. Oznacza to, że są wyznaczone krajowe normy jakości nauczania w oparciu o podstawę programową oraz prawa i regulacje, nie ma tam jednak rankingów szkół opierających się na wynikach testów uczniów. Regularnie stosowana jest natomiast samoocena szkół oraz innych instytucji edukacyjnych.

Fińska polityka edukacyjna ceni jakość oraz mniej kontroli i rywalizacji. Szkoły, nauczyciele oraz władze lokalne cieszą się zaufaniem społeczeństwa. Osiągnięty jest polityczny konsensus odnośnie wspólnie uzgodnionych celów edukacji.

Wprowadzone są mechanizmy pozytywnej dyskryminacji dla uczniów o specjalnych potrzebach oraz szkoły z oddziałami integracyjnymi, gdzie dobro ucznia znajduje się na pierwszym miejscu. Większość fińskich studentów uczęszcza do pobliskich szkół publicznych, które są jednocześnie szkołami ogólnokształcącymi, gdzie stykają się ze sobą wszystkie dziedziny życia. Fiński system szkół ogólnokształcących bazuje na skandynawskiej strategii wysokiej jakości i równości w edukacji, która jest finansowana z środków publicznych. Odbywa się to bez grupowania dzieci podczas ich podstawowej edukacji trwającej 9 lat.

Nauczyciele są cenieni w fińskim społeczeństwie i zaledwie około 10% osób, które aplikują by studiować edukację wczesnoszkolną, faktycznie się dostaje. Jest to 5-letni program studiów magisterskich od lat 70-ych.

Różnice między fińskimi szkołami pozostają nieistotne - jednym z celów fińskiego systemu edukacji jest zapewnienie wszystkim uczniom tych samych możliwości. Jednak według ostatniego badania PISA, status społeczno-ekonomiczny pełni ważną rolę również w Finlandii.

Liczba uczniów pochodzących z biedniejszych domów w ostatnich czasach wzrosła w związku z bezrobociem. Dodatkowo, mniej dzieci czyta dla przyjemności w czasie wolnym, co również przekłada się na gorsze wyniki w badaniu PISA.

Rosnące nierówności stanowią istotny problem dla nauczycieli i rządzących w Finlandii. Mimo to, Finlandia (która świętowała 100-lecie niepodległości 6 grudnia 2017 roku) pozostaje jednym z krajów o najlepszym poziomie edukacji na świecie. W rankingu PISA z 2015 roku zdobyła piąte miejsce w naukach ścisłych, czwarte w czytaniu oraz trzynaste w matematyce.

W Finlandii reakcja szkoły na zróżnicowane potrzeby uczniów odbywa się bez wiedzy rówieśników na temat tego jakiego rodzaju pomoc i na jakim poziomie otrzymuje dana osoba.

Fińscy nauczyciele mają indywidualne podejście do każdego ucznia i dywersyfikują swoje metody nauczania. Nauczyciele w szkołach podstawowych nie są pozostawieni sami sobie – mogą liczyć na wsparcie specjalistów z innych dziedzin (na przykład nauczycieli zajmujących się edukacją specjalną, psychologów oraz szkolnej kadry zarządzającej) podczas decydowania o tym jakiego rodzaju wsparcia potrzebuje dany uczeń. Dana metoda wsparcia musi być także przedyskutowana z rodzicami, a następnie przez nich zatwierdzona.

Uczniowie mogą otrzymać różny poziom wsparcia w zależności od ich potrzeb.

 Wsparcie może być udzielone w różnym stopniu:

• Poziom 1: częściowe, ogólne wsparcie udzielane przez zwykłego nauczyciela lub nauczyciela zajmującego się edukacją specjalną w klasie lub poza klasą.
• Poziom 2: częściowe, wzmocnione wsparcie udzielane przez zwykłego nauczyciela oraz nauczyciela zajmującego się edukacją specjalną.
• Poziom 3: wsparcie okazywane jest w zwykłej klasie, klasie specjalnej lub grupie oraz wymaga oficjalnej decyzji, która jest wydawana przez specjalistów do spraw edukacji w bliskiej współpracy z rodzicami ucznia.

Władze miast w Finlandii pełnią ważną rolę przy finansowaniu serwisów edukacji specjalnej i nie mogą dopuścić do zaniedbań w zakresie integracji i równości w edukacji.

Finowie są dumni ze swoich tzw. szkół ogólnokształcących (ang. Comprehensive schools) od kiedy tylko powstały. Nad modelem tym cały czas trwają jednak prace, jest od poddawany nieustannej analizie by wspierać dobre samopoczucie uczniów i przygotować je na przyszłość w stale zmieniającym się, zglobalizowanym świecie.

W celu zwalczania nierówności, fińskie „Forum szkół ogólnokształcących” (ang. Comprehensive School Forum) zaproponowało nowe rozwiązania dla szkół ogólnokształcących w kraju.

Inicjatywy dotyczą: promocji profesjonalnego rozwoju nauczycieli, wprowadzenia nowych aktywności w zakresie eksperymentów i innowacji, zapewnienie każdemu nauczycielowi wsparcia przy digitalizacji oraz wdrażania nowych metod pedagogicznych, promocja internacjonalizacji edukacji oraz zapewnienie, że uczniowie fińskich szkół będą „w stałym ruchu” - będzie wspierana aktywność fizyczna, którą każdy uczeń będzie musiał uprawiać minimum przez godzinę dziennie.

Osoby z różnych środowisk, tacy jak członkowie parlamentu, autorytety w edukacji na różnych poziomach, dyrektorzy szkół, nauczyciele, inne osoby należące do kadry szkolnej, rodzice, uczniowie oraz członkowie wspólnoty są zachęcani – i będą grać dużą rolę podczas wdrażania w życie tej nowej wizji. Jeśli odniesie ona sukces – przyniesie „nową energię”, by zreformować system fińskich szkół ogólnokształcących, polepszyć stan nauczania oraz kompetencje uczniów, zwiększyć równość całego systemu jednocześnie zmniejszając liczbę wykluczonych z życia społecznego uczniów.

Szkoły w Finlandii są teraz zamknięte, wszyscy są na zasłużonych wakacjach i każdy „ładuje akumulatory”. Nie możemy doczekać się nowych, rewolucyjnych pomysłów odnośnie fińskiego systemu edukacji w kolejnym roku akademickim.