W Azji Środkowej będzie brakować wody

W górach Azji Środkowej na skutek ocieplenia nasilają się procesy degradacji, w wyniku których następuje naruszenie reżimu hydrologicznego i wyczerpywanie się zasobów wodnych. Lodowce Pamiru, Tien Shan i Alay w latach 1957-2020 utraciły ponad 30% rezerw lodu, a proces ten intensywnie się rozwija.

Prowadzi to do negatywnych zmian w rolnictwie, braku wody, susz, wzrostu klęsk żywiołowych, przez które cierpi ludność regionu.

1,15°C cieplej

Ostatnie osiem lat na Ziemi było najcieplejszymi w historii. Tak wynika z raportu Światowej Organizacji Meteorologicznej (WMO) „Stan globalnego klimatu w 2022 roku”. Wzrostowi globalnej temperatury powietrza sprzyjało rosnące stężenie gazów cieplarnianych w atmosferze. Ekstremalne fale upałów, susze i niszczycielskie powodzie dotknęły w tym roku miliony ludzi i kosztowały miliardy dolarów strat. Obecnie szacuje się, że średnia globalna temperatura do końca 2022 r. będzie o około 1,15°C wyższa od średniej z okresu przedindustrialnego, z lat 1850-1900. Według Banku Światowego od połowy XX wieku średnia temperatura w południowej części Azji Środkowej wzrosła o 0,5 ºC, a na północy o 1,6 ºC, co spowodowało topnienie lodowców i wyczerpywanie się zasobów wodnych. „Im silniejsze ocieplenie, tym gorsze konsekwencje”, mówi sekretarz generalny WMO, profesor Petteri Taalas. „Poziom dwutlenku węgla w atmosferze jest tak wysoki, że niższy o 1,5°C limit globalnego wzrostu temperatury określony w porozumieniu paryskim jest prawie nieosiągalny”.

Lodowce topnieją

Od początku XX wieku powierzchnia lodowców w Azji Środkowej zmniejszyła się o jedną trzecią. Bank Światowy szacuje szkody dla gospodarek Tadżykistanu, Turkmenistanu i Kirgistanu spowodowane klęskami żywiołowymi na poziomie od 0,4% do 1,3% ich rocznego PKB. O tym mówił prezydent Tadżykistanu Emomali Rahmon na konferencji „Woda dla zrównoważonego rozwoju 2018-2028”: „Długofalowe obserwacje wskazują na wzrost wpływu zmian klimatycznych na przyrodę i sytuację społeczno-gospodarczą w Tadżykistanie i Azji Centralnej. Z tych obserwacji wynika, że ​​w ciągu ostatnich sześćdziesięciu lat średnia roczna temperatura powietrza w Tadżykistanie wzrosła o jeden stopień Celsjusza, a częstotliwość i intensywność naturalnych zjawisk hydrometeorologicznych wzrosła”.

Według niego w ciągu ostatnich kilku dekad całkowicie zniknęło tysiąc z 13 tysięcy lodowców.

„Biorąc pod uwagę, że lodowce Tadżykistanu i inne źródła wody stanowią 60 procent zasobów wodnych Azji Środkowej, proces ten stwarza dodatkowe wyzwania dla planów wykorzystania wody w krajach regionu. W związku z tym my, w ramach Sojuszu na rzecz Wody i Klimatu, zaproponowaliśmy ogłoszenie roku 2025 „Międzynarodowym Rokiem Ochrony Lodowców” – powiedział szef Tadżykistanu na niedawnej konferencji klimatycznej w Egipcie.

Przewidywany brak wody

Kurczące się lodowce zagrażają regionowi niedoborem wody.

Lodowce w Tadżykistanie zajmują powierzchnię co najmniej 9 tys. km, co stanowi prawie 6% całkowitej powierzchni republiki. Na terytorium Kirgistanu zarejestrowanych jest 6516 lodowców o powierzchni ponad 0,1 km2. Ich łączna powierzchnia wynosi 8047,8 km2. To 4% terytorium Kirgistanu. We wszystkich górach Kazachstanu są 2724 lodowce. Zajmowana przez nie powierzchnia to 2033,3 mkw. W Uzbekistanie jest 613 lodowców o łącznej powierzchni 158,19 mkw. Według Centrum Badań Ekonomicznych Uzbekistanu, z powodu topnienia lodowców, w ciągu ostatnich 40 lat wielkość zaopatrzenia w wodę w Azji Środkowej zmniejszyła się z 8,4 tys. m do 2,5 tysiąca metrów sześciennych na osobę rocznie. Do 2030 r., przy obecnym tempie wzrostu liczby ludności w Azji Środkowej, wielkość zaopatrzenia w wodę osiągnie poziom krytyczny – mniej niż 1,7 tys. metrów sześciennych rocznie.

Według prognoz Banku Światowego, do 2050 roku, na tle prognozowanego wzrostu demograficznego w Azji Centralnej do 90 mln osób, spodziewane są niedobory wody na poziomie 25-30%. Jednocześnie zapotrzebowanie na zasoby wodne wykorzystywane w rolnictwie nawadnianym może do 2030 roku wzrosnąć o 30%.

Degradacja ziemi

Według prognoz, jeśli nie zostaną podjęte żadne działania dostosowawcze, do 2050 roku plony w Tadżykistanie mogą spaść o 30%. W Kazachstanie 66% gruntów jest narażonych na susze, a przewiduje się, że do 2050 r. plony zbóż spadną o 48%. Pustynnienie zagraża ponad połowie terytoriów Kirgistanu, Turkmenistanu i Uzbekistanu.

Dużym wyzwaniem dla regionu jest także zmniejszanie się zasobów wodnych. Do połowy XXI wieku przepływ wody w dorzeczu Syrdaryi może zmniejszyć się o 2-5%, a w dorzeczu Amudaryi o 10-15%, co zwiększy niedobór wody.

Autorzy raportu „Climate Change and Hydrology in Central Asia: A Study of Selected River Basins” zasugerowali, że w skali regionalnej z czasem klimat w północnych regionach Azji Środkowej stanie się bardziej wilgotny, a w regionach południowych – suchy. W swoich prognozach naukowcy sugerują, że możliwe jest zmniejszenie powierzchni lodowców w dorzeczach rzek Buchtarmy (Kazachstan) i Zarafszon (Tadżykistan). Intensywne wiosenne topnienie śniegu grozi tu latem niskim poziomem wody.

Natura zagrożona

Według Regionalnego Centrum Ekologicznego Azji Środkowej (CAREC), powierzchnia lasów w Azji Środkowej zmniejszyła się od połowy ubiegłego wieku 4-5 razy. Tylko na równinie zalewowej rzeki Amudarya powierzchnia lasów zmniejszyła się w ciągu ostatnich dziesięcioleci ze 150 tysięcy hektarów do 22-23 tysięcy hektarów. Proces ten trwa do chwili obecnej. Na degradację lasów tugajskich duży wpływ ma naruszenie reżimu hydrologicznego rzek.

Ponad połowa terytorium Azji Środkowej podlega procesom pustynnienia. Powierzchnia gruntów zdegradowanych w Kazachstanie to 179,9 mln hektarów, czyli 66% terytorium, a w Turkmenistanie i Uzbekistanie aż 80%. Krytyczna sytuacja ekologiczna pociąga za sobą wzrost zachorowań, wzrost śmiertelności, spadek oczekiwanej długości życia, narodziny dzieci z różnymi patologiami itp., co ma poważny negatywny wpływ na pulę genową populacji regionu.

Jak złagodzić skutki?

Środki i zdolności przystosowania się do zmiany klimatu pięciu krajów Azji Środkowej zostały podzielone na 6 sektorów najbardziej narażonych na zmiany klimatu:

- zasoby wodne i rolnictwo;

- leśnictwo, różnorodność biologiczna i ekosystemy;

- opieka zdrowotna;

- klęski żywiołowe i kataklizmy;

- obszary miejskie;

- energetyka, przemysł, transport oraz przemysł naftowo-gazowy.

Dla każdego z nich w każdym z tych krajów opracowano odpowiednie środki.

Na przykład w przypadku Kazachstanu zaleca się poprawę zarządzania transgranicznymi zasobami wodnymi, ponieważ prawie połowa rocznego odpływu w kraju pochodzi z krajów sąsiednich. Kirgistan jest zaangażowany w poprawę zarządzania spływami rzecznymi i poprawę wydajności systemu irygacyjnego, minimalizując straty wody.

Tadżykistan powinien poprawić efektywność wykorzystania wody w systemie nawadniania i wprowadzić nawadnianie kropelkowe i zraszające, a także uprawiać rośliny odporne na suszę i zasolenie.

Dla Turkmenistanu i Uzbekistanu ważna jest poprawa wydajności systemu nawadniania i przeciwdziałanie degradacji gleby.