Zasoby wodne Kirgistanu. Jak korzystają z nich sąsiednie kraje?

W kwietniu 2004 r. Rada Najwyższa wystosowała apel do deputowanych z Parlamentu Uzbekistanu w sprawie międzypaństwowych stosunków kirgisko- -uzbeckich w zakresie korzystania z zasobów wodnych w Kirgistanie. Zastępca, Dastan Bekeshev, udostępnił kopię tego dokumentu.

Dokument zawiera fakty historyczne dotyczące wykorzystania międzypaństwowych elektrowni wodnych na terytorium Kirgistanu. Należy zauważyć, że krajowy fundusz wodny jest jednym z głównych źródeł zaopatrzenia w wodę dla państw Azji Środkowej. Tylko 20 procent całkowitego spływu wód powierzchniowych jest wykorzystywanych przez sam Kirgistan, a 80 procent spływu zużywają kraje sąsiednie.

Jako przykład podano w szczególności historię budowy zbiornika Toktogul. O jej budowie marzył wybitny mąż stanu, pierwszy sekretarz KC Komunistycznej Partii Uzbekistanu, Usman Jusupow. W latach 50. XX wieku poruszył kwestię budowy tego kompleksu hydroelektrycznego przed Komitetem Centralnym KPZR i rządem sowieckim. Następca Usmana Jusupowa, pierwszy sekretarz Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Uzbekistanu, Szaraf Raszidow, również wielokrotnie poruszał kwestię budowy hydroelektrowni Toktogul przez Union Center. Naukowcy z Uzbekistanu, kierowani przez wybitnego, radzieckiego inżyniera hydraulika, członka Akademii Nauk Uzbekistanu SRR, Aleksandra Askochinskiego, naukowo i praktycznie uzasadnili pilną potrzebę budowy obiektu.

W rezultacie propozycje budowy elektrowni wodnej Toktogul w Kirgiskiej SRR uzyskały poparcie Komitetu Centralnego KPZR i Rady Ministrów ZSRR. Na budowę obiektu wymagana była jednak zgoda Kirgistanu.

„Rozumieliśmy, że budowa zbiornika Toktogul spowoduje ogromne szkody w gospodarce narodowej Kirgistanu, żyzna dolina górska znajdzie się pod wodą, tysiące ludzi będą musiały przenieść się w nowe miejsca. Zaproponowaliśmy budowę na rzece Naryn, powyżej elektrowni wodnej Toktogul i elektrowni wodnej Kambarata, ze zbiornikiem o pojemności ponad 7 miliardów metrów sześciennych i rocznej produkcji 6 miliardów kilowatogodzin taniej energii elektrycznej. Ale centrum związkowe nie zgodziło się z propozycją, argumentując, że celem elektrowni wodnej Toktogul był rozwój irygacji Azji Środkowej, w celu zwiększenia produkcji bawełny, ryżu i innych produktów rolnych, a wytwarzanie energii elektrycznej było incydentalne. Jeśli chodzi o szkody gospodarcze dla Kirgistanu, to z czasem zostaną one odbudowane”.

„Kirgistan w imię dobra bratnich narodów sąsiednich zgodził się na propozycję budowy elektrowni wodnej Toktogul” – cytat z apelu Rady Najwyższej Kirgistanu do Parlamentu w Uzbekistanie 

Zbiornik Toktogul zalał ponad 32 000 hektarów żyznej ziemi, pozostawiając pod wodą 24 osady i centrum regionalne z populacją około 30 000 osób. Roczne straty ekonomiczne regionu Toktogul tylko w wyniku zalania jego żyznych ziem wynoszą 129,5 miliona somów. A w ciągu 26 lat, które upłynęły od uruchomienia kompleksu hydroelektrycznego Toktogul, ludność dystryktu poniosła straty w wysokości ponad 4,2 miliarda somów. Ponadto mieszkańcy dystryktu nie otrzymali kolejnych 70 mln rubli z tytułu odszkodowań.

„Kirgistan od ponad 25 lat buduje kaskadę elektrowni wodnych Naryn, w tym elektrownię wodną Toktogul, wydając ponad 1 miliard radzieckich rubli. Myślimy, że nietrudno sobie wyobrazić, jak niesłychanie trudno było zorganizować prace budowlano-montażowe w górach, gdzie nie było niezbędnych warunków do życia i pracy dla tych, którzy mieli te obiekty budować. W 1974 roku, kiedy uruchomiono pierwsze dwa bloki Toktogul HPP, nastała dotkliwa susza. Niedobór wody do nawadniania był szczególnie dotkliwy w Kotlinie Fergańskiej w Uzbekistanie i spodziewano się ogromnego niedoboru zbóż. Nie można było na to pozwolić. A Kirgistan na prośbę kierownictwa Uzbekistanu zrzucił 1 miliard metrów sześciennych wody zgromadzonej w zbiorniku do nawadniania uzbeckich plantacji, odkładając uruchomienie gotowych jednostek hydroenergetyki na następny rok” – mówili posłowie.

Elektrowni Toktogul nie uruchomiono ani w 1975 r., ani w 1976 r., gdyż w tych latach panowała również dotkliwa susza.

I ponownie uwolniono prawie 2 miliardy metrów sześciennych wody ze zbiornika bez wytwarzania energii elektrycznej do nawadniania pól uprawnych Uzbekistanu. Kirgistan od dwóch lat nie wytworzył kilku miliardów kilowatogodzin energii elektrycznej i poniósł ogromne straty gospodarcze. I to pomimo faktu, że Kirgistan nie wykorzystuje wody z kompleksu hydroelektrycznego Toktogul do nawadniania swoich obszarów lądowych: zbiornik został zbudowany poniżej naszych gruntów rolnych.

Ogólnie rzecz biorąc, w latach sowieckich przez ponad 25 lat na rzece Naryn budowano elektrownie wodne: Toktogul, Kurpsai, Uch-Kurgan, At-Bashinsky, Tash-Kumyr, Shamaldy-Sai. Wszystkie środki wydane na ich budowę z ogólnego budżetu zwróciły się wielokrotnie w okresie sowieckim.

Przed budową kompleksu hydroelektrycznego Toktogul, w Dolinie Fergańskiej często dochodziło do niszczycielskich powodzi. Uruchomienie elektrowni wodnych Nizhne-Naryn, a także zbiornika Andijan, wykluczyło realizację działań przeciwpowodziowych w dorzeczu Syrdaryi i umożliwiło zaoszczędzenie miliardów środków materialnych i finansowych. Wodociągi Naryn chronią kanały Big Ferghana i Big Namangan oraz inne sieci irygacyjne Uzbekistanu przed zamuleniem, którego wyeliminowanie również kosztowało miliony dolarów.

W apelu z 2004 r. posłowie zauważyli również, że istnieje wiele przykładów świadczących o naruszeniu interesów Kirgistanu w międzypaństwowym korzystaniu z zasobów wodnych w Kirgistanie oraz licznych naruszeniach porozumień międzypaństwowych przez rząd Uzbekistanu. Wszystko to, wraz z powyższym, potwierdzają następujące fakty.

„Źródła wody kirgiskich rzek Padsha-Ata, Mailuu-Suu oraz zbiorników Kassansay i Kerkidon zbudowanych na terytorium Kirgistanu, a także prawobrzeżnych kanałów Kampyr-Ravatsky, lewobrzeżnych kanałów Naryn, Big Fergana, Big Namangan, przechodzące przez terytorium Kirgistanu, są wykorzystywane przez Uzbekistan i Kirgistan. Jednak ze strony organów rządowych Uzbekistanu stale łamane są międzyrepublikańskie umowy dotyczące korzystania ze źródeł wody z tych urządzeń, a interesy użytkowników wody w Kirgistanie są naruszane” – stwierdzili deputowani.

W 1962 roku pierwszy sekretarz Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Uzbekistanu, Szaraf Raszidow, zwrócił się do Kirgistanu o zgodę na budowę zbiornika w obwodzie Uzgen w Kirgistanie. Mówimy o tym samym zbiorniku 
Kempir-Abad. Republika Kirgiska zgodziła się na budowę obiektu. Urządzenie irygacyjne zalało 5 tys. hektarów żyznej ziemi,150 hektarów gruntów z zagrodami oraz budynkami i 67 hektarów rybołówstwa państwowego.

„Zapewnienie najwyższych władz Uzbekistanu, że uruchomienie zbiornika Andiżan zapewni nawodnienie 100 000 hektarów ziemi w Kirgistanie, zostało zapisane w dokumentach rządów obu republik, a następnie wielokrotnie potwierdzane. Ale ani lewobrzeżny kanał Kampyr-Ravat, ani zbiornik wodny Sokh nie zostały zbudowane. Zbiornik Andijan od kilkudziesięciu lat nawadnia 340 000 hektarów ziemi w Uzbekistanie. A Kirgistan przez lata nie zużył ani jednego metra sześciennego wody z 227 milionów metrów sześciennych, których roczne dostawy dla regionu Osz przewidziano w umowie międzyrepublikańskiej. W rezultacie ponad 25 000 hektarów gruntów nadających się do nawadniania w regionie Osz nie jest zaopatrzonych w wodę” – przypomniała Rada Najwyższa.

Przypomnijmy, że dzień wcześniej deputowani komitetu profilowego Rady Najwyższej zatwierdzili w trzech czytaniach porozumienie z Uzbekistanem w sprawie odrębnych odcinków granicy kirgisko-uzbeckiej i wspólnego zarządzania zbiornikiem Kempir-Abad.

Źródło zdjęcia: https://www.piqsels.com/pl/public-domain-photo-oseqv