Dlaczego pierścień papieża Franciszka zostanie zniszczony po jego śmierci?

Zdjęcie: Stefano Rellandini/Reuters

Pierścień Rybaka, którego historia sięga co najmniej aż do XIII wieku, jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych regaliów papieskich. Jego nazwa pochodzi od św. Piotra, który był rybakiem oraz zgodnie z nauką katolicką – pierwszym papieżem. Podczas swojego 12-letniego pontyfikatu Papież Franciszek zakładał pierścień na szczególne i uroczyste wydarzenia, a wielu oddanych wiernych całowało go, co nawet wywołało kontrowersje związane z higieną.   

Teraz w murach Watykanu, zgodnie z tradycją pierścień zmarłego papieża zostanie zniszczony – lub przynajmniej uszkodzony – niebawem po jego śmierci, która nastąpiła w wieku 88 lat w Poniedziałek Wielkanocny.   

Jest to rytuał, który ma swoje praktyczne uzasadnienie. Pierścień Rybaka i medalion zwany bullą tradycyjnie służyły jako oficjalne pieczęci do listów i dokumentów znanych jako brewe. Dla każdego nowego papieża były wydawane nowe pieczęci i aby zapobiec fałszerstwu listów lub dekretów po jego śmierci, obie były rozbijane za pomocą młotka. Dokładnie tak postępowano od 1521 aż do 2013 roku.

Pierścień Rybaka Papieża Franciszka został pokazany w watykańskim przewodniku z okazji mszy inauguracyjnej w 2013 roku. Zmarły papież wystrzegł się tradycji poprzez wybór pierścienia ze srebra pozłacanego zamiast tego wykonanego z litego złota.

„Jest to odpowiednik odbierania danych do logowania do konta w mediach społecznościowych” – powiedział Christopher Lamb, korespondent CNN w Watykanie. „Chodziło właśnie o to, żeby uniemożliwić oszustom oznakowywanie dokumentów sfałszowanymi pieczęciami”. 

Według zwyczaju kamerling Świętego Kościoła Rzymskiego, wysoki rangą kardynał powołany do nadzorowania okresu przejściowego, dokonuje zniszczenia pierścienia i bulli w obecności Kolegium Kardynałów po ogłoszeniu śmierci papieża. 

Zwyczaj ten przetrwał długo po tym jak wspomniane przedmioty przestały być używane jako pieczęcie (zostały one zastąpione przez stempel w połowie XIX wieku). Jednak gdy poprzednik Franciszka, papież Benedykt XVI, jako pierwszy od sześciu wieków zrezygnował z urzędu, powstała nowa tradycja: za pomocą dłuta w jego pierścieniu został wyryty krzyż.

Papież Benedykt XVI z Pierścieniem Rybaka podczas spotkania przywódców religijnych w Londynie w 2010r. na mniej niż trzy lata przed tym jak abdykował jako pierwszy w historii.

„Myślę, że pojawiło się przeczucie, iż zniszczenie pierścienia nie jest konieczne” – powiedział Limb, sugerując że zagrożenie podszycia się pod papieża na przestrzeni ostatnich lat znacznie się zmniejszyło. 

Obecny kamerling Kevin Joseph Farrell, irlandzki kardynał powołany na to stanowisko przez papieża Franciszka w 2023r., przypuszczalnie postąpi zgodnie z wytycznymi procesu i zniszczy pierścień przed rozpoczęciem się konklawe, czyli zgromadzenia, na którym zostanie wybrany nowy papież. 

Całować czy nie?

Choć sygnet zakorzeniony jest głęboko w religijnych obrzędach i symbolice papieskiej, jego rola znacznie zmieniała się w zależności od tego, jaki papież sprawował urząd. 

Pod tym względem papież Franciszek odbiegł swoją decyzją od poprzedników. Niektórzy papieże, przykładowo Benedykt XVI, decydowali się na codzienne zakładanie pierścienia, natomiast Jan Paweł II często wybierał inny pierścień (lub krzyżyk w formie pierścienia) jako zamiennik oryginału. 

Franciszek uplasował się gdzieś pośrodku. Pierścień Rybaka zakładał na oficjalne uroczystości, a na co dzień nosił prosty srebrny pierścień z czasów, gdy był jeszcze kardynałem.

Pojawiły się także pewne spekulacje, że Franciszek nie czuł się komfortowo z całowaniem pierścienia. Na początku 2019 roku zostało wykonane nagranie, na którym Papież wielokrotnie odsuwa swoją rękę od wiernych zamierzających pocałować sygnet. Watykan wyjaśnił później, że chodziło o zmniejszenie ryzyka rozprzestrzeniania się drobnoustrojów. 

Zdaniem korespondenta Lamba Franciszek zawsze lubił spotykać się z ludźmi, tam gdzie ich napotkał – uściskiwał dłonie i obejmował cierpiących i zrozpaczonych – i nie był kimś, kto oczekiwał, że ludzie będą przed nim klękać i całować pierścień.  

„Recyklingowany” pierścień

Pierścienie Rybaka zmieniały się na przestrzeni wieków. Podczas gdy większość z nich zawierała wizerunek św. Piotra i kluczy do Królestwa Niebieskiego symbolizujące moment przekazania kluczy do nieba, wygląd ich nie był jednak ściśle ustalony. Pierścienie często odzwierciedlały aktualną modę lub postawę i styl życia danego papieża.

Złotnik Roberto Franchi wraz ze swoim bratem Claudio otrzymał zlecenie wykonania Pierścienia Rybaka, który później nosił papież Benedykt XVI po jego wyborze w 2005r.

Pierścienie dla nowych papieży są najczęściej ręcznie wykonywane przez złotnika, jednakże Papież Franciszek złamał ten zwyczaj wybierając – jak podaje Lamb – pierścień pochodzący z recyklingu. Kierując się skromnością, Franciszek zrezygnował z tworzenia nowego pierścienia, a zamiast tego – „skorzystał z pierścienia wcześniej należącego do sekretarza Pawła VI”.  

„Pierścień w posiadaniu“ – jak mówi o nim Watykan – był kiedyś w posiadaniu sekretarza Pawła VI, arcybiskupa Pasquale Macchiego, który zmarł w 2006 r. Był wykonany z pozłacanego srebra, a nie z litego złota. 

O tym, co wydarzy się z pierścieniem po konklawe, jak i o wielu innych sprawach dotyczących wyboru papieża, przekonamy się w niedalekiej przyszłości.