Od 20 lat monitorujemy wyniki dziesięciolatków w czytaniu. Teraz jesteśmy zaniepokojeni.

Zdjęcie: freepik

16 maja opublikowano wyniki międzynarodowego badania czytelnictwa PIRLS 2021 (Progress in International Reading Literacy Study), w którym bierze udział 65 krajów z całego świata. Badanie dostarcza solidnych i wiarygodnych danych. Oprócz wyników uczniów w zakresie czytania, PIRLS zbiera także szeroki zakres informacji pochodzących od uczniów, rodziców, nauczycieli i dyrektorów szkół. Dzięki temu lepiej rozumiemy, jakie czynniki wpływają na rozwój umiejętności czytelniczych 
u dzieci. Dane kontekstowe pozwalają również stworzyć obraz dziesięciolatków 
w 2021 roku. Jednak najpierw skupmy się na samych wynikach czytania, ponieważ to one zostały opublikowane jako pierwsze.

Trend, który się odwrócił

Od 2006 roku norwescy dziesięciolatkowie notowali bardzo pozytywny rozwój umiejętności czytelniczych. Ten korzystny trend został jednak przerwany. W 2016 roku przeciętny wynik wynosił 559 punktów. W 2021 roku spadł do 539 punktów – to powrót do poziomu sprzed 15 lat. Spadek o 20 punktów odpowiada mniej więcej półrocznemu opóźnieniu edukacyjnemu. Jest to wynik znacząco niższy 
w porównaniu z większością krajów uczestniczących w badaniu PIRLS, w tym 
z naszymi sąsiadami – Danią i Szwecją.

„Odsetek czytelników osiągających słabe wyniki podwoił się od 2016 r.”

W 2016 roku aż 58% norweskich dziesięciolatków osiągało wysoki lub zaawansowany poziom umiejętności czytania. W 2021 roku odsetek ten spadł poniżej połowy – do 48%. Jeszcze bardziej niepokojący jest fakt, że liczba uczniów uzyskujących wyniki na niskim poziomie podwoiła się od 2016 roku. Około co piąty norweski piątoklasista ma trudności z przeczytaniem tekstu odpowiedniego dla swojego wieku i ze zrozumieniem jego treści.

Czy to efekt pandemii COVID-19?

Badanie PIRLS 2021 zostało przeprowadzone w czasie pandemii COVID-19, co stawia je w szczególnym kontekście. Istnieją podstawy, by sądzić, że część spadku wyników może być związana z wyjątkową sytuacją szkół.

Nie uważamy jednak, że pandemia jest jedyną przyczyną. Norweskie szkoły były stosunkowo dobrze przygotowane na ograniczony okres edukacji zdalnej. Miały też więcej zasobów do wdrażania nauczania cyfrowego niż szkoły w wielu innych krajach, a okres ich zamknięcia był krótszy. Dodatkowo, norwescy rodzice 
w znacznie mniejszym stopniu niż rodzice z innych krajów zgłaszali negatywny wpływ pandemii na rozwój edukacyjny swoich dzieci.

Norwegowie czytają coraz mniej

Już od pewnego czasu obserwujemy – m.in. w badaniu PISA – że norwescy uczniowie coraz rzadziej sięgają po książki w czasie wolnym. Badanie PIRLS 2021 potwierdza tę tendencję – zainteresowanie czytaniem spadło również względem roku 2016.

Norwegia znalazła się na ostatnim miejscu wśród 65 krajów pod względem przyjemności czerpanej z czytania: tylko 13% norweskich dziesięciolatków zadeklarowało, że lubi czytać – w porównaniu do 42% średnio w skali międzynarodowej.

Podobne zjawisko występuje także wśród dorosłych. W 2021 roku rodzice zgłaszali mniejszą przyjemność z czytania oraz rzadziej czytali w czasie wolnym. 
Z wcześniejszych edycji PIRLS wiemy, że istnieje silna korelacja między postawą czytelniczą rodziców a umiejętnościami czytania ich dzieci.

Warunki domowe mają znaczenie

W Norwegii, podobnie jak w wielu innych krajach, wyniki w czytaniu są silnie skorelowane ze statusem społeczno-ekonomicznym rodzin. Różnice te odpowiadają średnio niemal dwóm latom nauki.

Z perspektywy równości szans – zakładającej, że wszystkie dzieci mają równe możliwości niezależnie od pochodzenia – to zjawisko zasługuje na szczególną uwagę.

W obliczu rosnących nierówności społecznych musimy zadbać o to, by wszystkie dzieci miały dostęp do różnorodnej i angażującej literatury – zarówno 
w przedszkolach, jak i w szkołach. Młodsi uczniowie potrzebują intensywnego kontaktu z tekstem, by wykształcić płynność i głębokie rozumienie oraz rozwinąć chęć dalszego czytania. To bardzo niepokojące, że wielu uczniów rezygnuje 
z czytania już w wieku 10 lat.

Czy musimy wrócić do papierowych książek?

Ostatnie lata przyniosły szybki rozwój technologii cyfrowej w norweskich szkołach, co znajduje odzwierciedlenie w danych PIRLS. W 2021 roku aż 90% nauczycieli deklarowało, że wszyscy ich uczniowie mają własne urządzenia cyfrowe, podczas gdy w 2016 roku było to jedynie 13%.

Warto zadać pytanie, jak tak powszechna cyfryzacja wpływa na rozwój umiejętności czytania – szczególnie w zestawieniu z rosnącą presją cyfrową w codziennym życiu dzieci.

Norwescy uczniowie czytają wiele krótkich fragmentów tekstów, ale rzadko sięgają po całe książki. Dużo czytają również w formie cyfrowej. Najnowsze badania sugerują, że czytanie na ekranie sprzyja szybkiemu i powierzchownemu przyswajaniu treści.

Cyfrowe formaty nie zachęcają do długotrwałego i wnikliwego czytania
– w przeciwieństwie do książek papierowych, które wspierają rozwój głębokiego rozumienia tekstu. To umiejętność kluczowa dla kształtowania dobrych czytelników.

Możemy to zmienić

PIRLS 2021 pokazuje, że czytanie powinno być priorytetowym obszarem pracy szkół – zwłaszcza w sytuacji, gdy dzieci czytają mniej w czasie wolnym.

W społeczeństwie coraz silniej opartym na wiedzy i tekście, młodzi ludzie muszą umieć czytać różne gatunki, stosować zróżnicowane strategie czytelnicze, a także analizować i krytycznie oceniać napotykane informacje.

Musimy zakasać rękawy!
Czytanie konkuruje dziś z wieloma innymi aktywnościami – zarówno w szkole, jak 
i poza nią. Jednak PIRLS 2021 jasno wskazuje, że my, dorośli – szkoła, dom, władze edukacyjne i badacze – mamy do wykonania wspólne zadanie.