Transpłciowość - pojęcia, przypuszczenia, polskie prawo

źródło obrazu: freepick.pl

Warto wspomnieć o tym, że gdy mówimy o osobach transpłciowych, ale i o osobach LGBTQ,mówimy w dużej mierze również o osobach w spektrum autyzmu; nawet 50% mężczyzn, 78% kobiet nie określa się jako osoby heteroseksualne, a 8% doświadcza dysforii płciowej.
Dorosłe transpłciowe osoby oraz gender diverse (tj. zróżnicowane płciowo) mają od 3 do 6
razy większe szanse na diagnozę autyzmu niż osoby cisgender’owe (ich tożsamość płciowa jest zgodna z biologiczną), jak mówią naukowcy z Centrum Badań nad Autyzmem mieszczącym się na Uniwersytecie w Cambrige. Ma to niewątpliwie związek z ich poczuciem wyobcowania wynikającej z niemożności dostosowania się do powszechnych ról społecznych - z ich mózgiem, który pracuje inaczej, a przez to inaczej się uczy, inaczej się komunikuje, a ta inność jest widoczna dla społeczeństwa i naraża na społeczny ostracyzm.

,,Jedna z hipotez szukała przyczyn transseksualizmu w zaburzeniach hormonalnych matki podczas ciąży. Ten pogląd również nie doczekał się potwierdzenia. U gryzoni niedobór androgenów w ciąży u samców przejawia się zanikiem zachowań typowych dla tej płci w późniejszym życiu przy obecności prawidłowo ukształtowanych męskich narządów rozrodczych, natomiast nadmiar tych steroidów u samiczek wywoła u nich zachowania męskie,” czytamy na stronie Wikipedii w temacie ,,Przyczyn transpłciowości”.       
Androgeny to hormony, które są odpowiedzialne za wykształcenie męskich narządów płciowych oraz wykształcenie cech płciowych wtórnych takich jak sylwetka i głos. Do ich produkcji przyczynia się prolaktyna - inny hormon, tzw. hormon stresu, który jednocześnie odgrywa dużą rolę w procesie laktacji. Prolaktyna wytwarzana jest w przysadce mózgowej, a do jej nadprodukcji przyczynia się m. in. dobrze znany - stres, który wcale się nie zmniejsza z biegiem lat, a jedynie zmienia swoją formę.

Wszelkie odchylenia tzw. ,,normy” (będącej pojęciem względnym) są coraz bardziej widoczne, gdyż to, co dotyczyło naszych rodziców, dziadków i ich dziadków, do wielu pokoleń wstecz, zbiera swoje żniwo. Nie tylko trauma transgeneracyjna, ale również zmiany klimatyczne, zmniejszenie się ilości składników odżywczych w jedzeniu na przestrzeni lat, stosowanie używek, zwłaszcza alkoholu (spożycie alkoholu w PRL rosło od końca lat 40-tych) nieprzerwanie do 1980 r.,(później znów zaczęło rosnąć od 1983 r.), oraz wszechobecna przemoc domowa wywołała spustoszenie w późniejszych pokoleniach i sprawiła, że wiek XXI zapoczątkował epidemię depresji zwłaszcza u młodych ludzi. ,,Według Światowej Organizacji zdrowia (WHO) do roku 2030 depresja, będzie skutkować większą liczbą lat życia utraconych z powodu niepełnosprawności niż inne choroby,” czytamy na stronie Stowarzyszenia KARUZELA w artykule ,,Depresja - choroba cywilizacyjna XXI wieku”.
Wróćmy jednak do transpłciowości i tego jak polskie prawo zaczyna zmieniać swoją postawę i staje się coraz bardziej przychylne w swoich orzeczeniach.
O ustalenie płci osoba, u której lekarz seksuolog wykrył zaburzenia identyfikacji płciowej, chcąca przeprowadzić korektę płci oraz zmienić swoje dane w akcie urodzenia i innych dokumentach, musiała otrzymać prawomocne orzeczenie sądowe. Odbywało się to w ten sposób, że osoba transpłciowa musiała wnieść pozew przeciwko swoim rodzicom jako stronie postępowania; przedstawić materiał dowodowy, zostać przesłuchana na sali rozpraw. Wszczęcie postępowania było możliwe na podstawie art. 189 k. c. (Powództwo o ustalenie stosunku prawnego lub prawa. Powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.)
Orzeczenie sądu jest potrzebne do zabiegu korekty płci, gdyż sama zgoda pacjenta, z uwagi na możliwe konsekwencje zdrowotne, nie zwalnia lekarza dokonującego zabiegu z odpowiedzialności karnej.
Przełom nastąpił 4 marca 2025 r. kiedy to skład całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego zdecydował, że odstępuje od zasady prawnej uchwalonej przez skład siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 1989 r. (III CZP 37/89) i podjęło uchwałę o tym, że żądanie zmiany oznaczenia płci w akcie urodzenia podlega rozpoznaniu przez sąd w postępowaniu nieprocesowym. Innymi słowy w tych sprawach można występować już nie poprzez wytaczanie powództwa, a z wnioskiem, który rozpoznawany jest na posiedzeniu niejawnym, bez konieczności obecności na sali rozpraw. Uczestnikiem ww. postępowania może być jedynie małżonek osoby transpłciowej - jeżeli go posiada. Jednocześnie o uwzględnieniu bądź nie wniosku stanowi postanowienie, a nie już wyrok i z chwilą uprawomocnienia się wywołuje skutek. 
Osoby transpłciowe zatem nie są narażone już na ten sam poziom stresu co poprzednio, kiedy to musiały dochodzić swoich racji przed Wysokim Sądem, a jednocześnie można wnioskować, iż świadomość systemu prawnego Polski jest na tyle duża, aby potrafić z empatią obchodzić się z osobami, które wiele przecierpiały w poszukiwaniu swojej indywidualności, na drodze odkrywania swojej prawdziwej tożsamości. 
Liczę również na to, że społeczeństwo podąży za zmieniającym się z biegiem czasu orzecznictwem i kiedyś również przejdzie swoją przemianę, wykazując się większym zrozumieniem dla wszelkiego rodzaju inności, do tej pory będę pisać - o tym i rzeczach dookoła, korzystając z mojego myślenia asocjacyjnego.

Gdzie szukać pomocy?

Jeżeli jesteś osobą transpłciową i potrzebujesz pomocy prawnej, warto zwrócić się o pomoc do Federacji Znaki Równości, w ramach której radczyni prawna Marta-Kędziora Wnuk świadczy pomoc głównie pro bono dla osób transpłciowych w sprawach o uzgodnienie płci.