Bussana Vecchia: Bitwa o eklektyczną, ręcznie budowaną włoską wioskę

Bussana Vecchia została zrównana z ziemią przez trzęsienie ziemi w 1887 roku i ostatecznie stała się miastem duchów. Zdjęcie: Getty Images

Drzwi otwierają się, a Nina Franco spogląda na mnie. „Wejdź! Wejdź!”. Ubrana jest w poplamiony farbą niebieski kombinezon roboczy, a na włosach ma zawiązaną chustę. Wewnątrz tej przestrzeni, która pełni funkcję jej warsztatu, filcowe pacynki i lakierowane drewniane marionetki wylewają się z drewnianych skrzyń i zwisają z sieci przymocowanych do sufitu, stłoczone obok miniaturowych teatrów i postaci z kommedii Dell'arte.  Zerkając za Franco, widzę, że tylna część budynku jest nadal w trakcie prac, ze stosami kamieni zamiast podłogi w kuchni. Widzi moje spojrzenie i śmieje się: ,,Wciąż buduję! Każdy w tej wiosce w pewnym momencie musiał zbudować swój własny dom”. Franco jest jedną z najnowszych mieszkanek Bussana Vecchia. Przybyła w 2022 roku po 20 latach spędzonych w Argentynie i dołączyła do eklektycznej społeczności międzynarodowych artystów. ,,To prawdziwa wieża Babel. Jeśli zamkniesz oczy, usłyszysz francuski, niemiecki, rosyjski, hiszpański - wszystko to od ludzi, którzy tu mieszkają" - mówi mi przy herbacie, gdy siedzimy na dywanie na jej podłodze i rozmawiamy o historii wioski. Bussana Vecchia to osobliwa miejscowość w szeregu eleganckich kurortów, które zdobią wybrzeże Riwiery Włoskiej. Przylega do szczytu jednego ze wzgórz nad Sanremo, a najnowszy rozdział w jego długiej historii zaczyna się od katastrofy. 

Nina Franco dołączyła do eklektycznej społeczności międzynarodowych artystów w 2022 roku. Zdjęcie: Catherine Bennett

Był świt pierwszego dnia Wielkiego Postu, 23 lutego 1887 roku. Wielu mieszkańców Bussany było w kościele, biorąc udział w mszy przed dniem pracy w polu. Jak głosi opowieść, gdy ksiądz posypywał popiołem czoło ostatniego parafianina, w powietrzu rozległ się straszliwy wstrząs, a ziemia osunęła się pod ich stopami. Drugie trzęsienie pięć minut później sprawiło, że gruby kamienny dach kościoła ugiął się i runął na ziemię. Trzęsienie ziemi, które uderzyło tego dnia wzdłuż północnego wybrzeża Ligurii, zniszczyło górną część wioski, zabijając ludzi w ich własnych łóżkach, gdy zawaliły się na nich dachy. Łącznie zginęły 53 osoby - ich nazwiska widnieją na marmurowej tablicy przy wejściu do wioski. Fotografie w sepii z tamtych czasów pokazują rzędy drewnianych baraków zbudowanych niżej na wzgórzu, aby pomieścić ocalałych, gdzie mieszkali przez siedem długich lat, metry od swojego starego domu. Obiecana odbudowa nigdy nie nadeszła. Pierwszy kamień pod Bussana Nuova - nową wioską w dole wzgórza - położono dwa lata później, a pierwotne miasto zostało ostatecznie opuszczone w 1894 roku. Lata mijały, a Bussana Vecchia (Stara Bussana) zamieniła się w miasto duchów. Przemytnicy wykorzystywali ją do przechowywania kontrabandy przed przedostaniem się do Francji, a imigranci z południowych Włoch przyprowadzili się na pewien czas. Za każdym razem zamieszkali byli siłą eksmitowani przez lokalne władze. Punkt zwrotny nastąpił pod koniec lat pięćdziesiątych. Ceramik z Turynu, Mario Giani, znany jako Clizia, wpadł na pomysł przekształcenia go w komunę artystów. Stopniowo przybywało za nim coraz więcej artystów z całej Europy, przyciąganych idyllą miejsca bez zasad, gdzie własnoręcznie budowało się dom z gruzów i spędzało całe dnie na tworzeniu sztuki. 

Długotrwały spór z lokalnymi władzami zagraża przyszłości wioski (Catherine Bennett) 

,,Wciąż pamiętam jej zapach", mówi Erminia Pascucci, wieloletnia mieszkanka, kiedy spotykam się z nią w jej przytulnym mieszkaniu. Pascucci po raz pierwszy przyjechała do Bussana Vecchia w 1974 roku, gdy miała 22 lata. ,,Mieliśmy dwie studnie, z których czerpaliśmy wodę, ale można jej było używać tylko do mycia. Raz w tygodniu jeździło się do pobliskiego miasta Arma di Taggia, aby wziąć prysznic. Używaliśmy lamp naftowych i świec. Może to była część fascynacji tym miejscem - było to życie ograniczone do tego, co najważniejsze". 

 Jak zwiedzać: 

- Do Bussana Vecchia można wybrać się na jednodniową wycieczkę z innych liguryjskich miast, takich jak San Remo czy Genua. Najlepszą porą jest lato, kiedy dawni mieszkańcy wracają, aby odwiedzić rodzinę i przyjaciół, a populacja wioski podwaja się. O tej porze roku można mieć szczęście i trafić na koncert lub imprezę w jednym z opuszczonych budynków.

- Najłatwiej jest odwiedzić wioskę samochodem, ponieważ nie ma do niej bezpośredniego transportu publicznego. Jeśli nie masz nic przeciwko spoceniu się, z Bussana Nuova prowadzi stromy, ale piękny szlak turystyczny.

- Będąc na miejscu, warto odwiedzić galerie i kupić dzieła sztuki do domu, a następnie zrelaksować się przy drinku na Piazzetta Golosa.

- Osteria degli Artisti to najstarsza restauracja w wiosce. Serwuje ona liguryjskie specjały w uczciwych cenach - ale jeśli przyjeżdżasz w szczycie sezonu, zarezerwuj miejsce z wyprzedzeniem

Gestem wskazuje wokół siebie, skupiając uwagę na zakrzywionych, bielonych ścianach swojego domu. ,,Można się zakochać się w tych kamieniach". Bussana otwarcie nosi rany po trzęsieniu ziemi. Niektóre ze średniowiecznych domów są zabite deskami i kruszą się na krawędziach, podczas gdy inne mają świeżo posadzone kwiaty w doniczkach i kolorowe zasłony w oknach, a rowery dziecięce opierają się o boczne drzwi. Panuje tu atmosfera zabawy, jakby wioska nieustannie przygotowywała się do festynu. Wszędzie widać ślady pracy artystów: odłamki kolorowych kafelków na ścianach, obrazy zdobiące ulice, a rzeźby wykonane ze skręconego drutu, gliny lub znalezionych materiałów są ukryte w miasteczku jak pisanki wielkanocne. Wciąż pozbawiony dachu kościół jest teraz porośnięty trawą i chwastami, a gołębie gromadzą się w jego pokrytych freskami łukach. Miejsce to zmieniło się od tamtych gorących, hipisowskich dni. Nie jest już odcięte od sieci, a teraz ma elektryczność, bieżącą wodę i oczywiście Airbnb. Znajduje się tu kilka restauracji i lokalny bar, który w weekendy prowadzi ożywioną działalność, serwując spritz francuskim i niemieckim turystom. Wielu artystów ustąpiło i sprzedaje magnesy na lodówkę wraz ze swoimi dziełami. Miasto stało się kolejną atrakcją okolicy, obok nadmorskich kurortów i pobliskiego San Remo, z festiwalem muzycznym i kasynem. 

Chociaż miasteczko nie jest już poza siecią, nadal ma swoją artystyczną duszę i samodzielne podejście. Zdjęcie: Getty Images 

Pomimo popularności Bussana Vecchia - a może właśnie z jej powodu, jak uważają niektórzy mieszkańcy - władze grożą mieszkańcom eksmisją. W 2017 r. mieszkańcy otrzymali pisma informujące ich, że nie mają prawa do swoich domów i są uważani przez państwo za nielegalnych skwaterów. W odpowiedzi mieszkańcy wioski zjednoczyli się, tworząc kolektyw, nazywając siebie i Resilienti (czyli Odporni). Kolektyw toczy obecnie spór z władzami regionalnymi i państwowym departamentem nieruchomości. Mieszkańcy chcą być uznani za prawowitych właścicieli domów, które sami odbudowali. Władze początkowo chciały, aby mieszkańcy płacili grzywny państwu za nielegalne zajmowanie domów, ale zostało to odrzucone w orzeczeniu Rady Stanu w czerwcu 2024 roku. Gmina Sanremo przedstawiła różne propozycje rozwiązania impasu, w tym przeprowadzenie publicznej aukcji, aby mieszkańcy wioski mogli licytować własne domy (chociaż ryzykują, że zostaną przelicytowani i stracą dom). ,,To jedna wielka sprzeczność. Władze miasta mówią: ,,Odwiedźcie Bussana Vecchia, piękną wioskę artystów!". Ale jednocześnie prowadzą z nami wojnę" - mówi Pascucci. Burmistrz regionu powiedział, że plany renowacji są ,,niepowtarzalną okazją" do przekształcenia wioski w ,,klejnot", który jest ,,wreszcie dostępny w całkowicie bezpieczny sposób". Andrea Zammatoro, który dorastał w Bussana Vecchia, parsknął śmiechem na myśl, że wioska nie jest bezpieczna.  

Lato to najlepszy czas na wizytę, ponieważ wtedy populacja wioski podwaja się. Zdjęcie: Alamy 

,,Prawdopodobnie najgorszy wypadek, jaki zdarzył się w tej wiosce, przydarzył się mnie!" - mówi. ,,Kiedy miałem osiem lat, bawiłem się w zrujnowanym kościele, kiedy kamień spadł mi na twarz i złamał nos. To jedyny powód, dla którego państwo jest zaniepokojone - nie chcą wydawać tysięcy euro na odszkodowanie dla turysty, który został tu ranny". Podobnie jak wielu mieszkańców, obawia się, że jeśli władze przejmą kontrolę, wioska zamieni się w turystyczną pułapkę i straci swojego artystycznego ducha. Nawet mieszkańcy wioski są podzieleni. Niektórzy chcą uzyskać prawa własności. Inni są zadowoleni z uzyskania ,,koncesji" - prawa do spędzenia reszty życia w swoich domach, w zamian za symboliczny roczny czynsz płacony władzom regionalnym. Negocjacje trwają od lat. Kolektyw obawia się, że państwo pozwie każdego mieszkańca do sądu, aby go eksmitować - skutecznie wypędzając ich jeden po drugim.  Z powodu impasu, 15 milionów euro z europejskich funduszy odbudowy, które miały zostać przeznaczone na odbudowę wioski, trafiło zamiast tego do San Remo. Mieszkańcy nie mają nic przeciwko temu - przyzwyczaili się do złomowiska, plątaniny kabli i przewodów na zewnątrz domów, przeciekających dachów, które sami naprawiają. To, co próbują chronić, jest znacznie mniej namacalne - to duch otwartości i wolności, który definiował życie w wiosce przez ostatnie 60 lat. Jeśli podobała Ci się ta historia, zapisz się do newslettera The Essential List - starannie wyselekcjonowane funkcje, filmy i wiadomości, których nie można przegapić, dostarczane do skrzynki odbiorczej dwa razy w tygodniu.  Aby dowiedzieć się więcej o podróżach z BBC, śledź nas na Facebooku, X i Instagramie.