Wewnątrz twierdzy, która zainspirowała Hamleta

Zdjęcie: Thomas Rafn-Larsen
 

Znad cieśniny Øresund wieje zimny wiatr, podczas gdy stoję na platformie przed zamkiem Kronborg w Helsingør w Danii, spoglądając na Szwecję. Na jednym końcu platformy, obok imponującego rzędu armat skierowanych w stronę cieśniny, stoi czerwony słupek wartowniczy. Nie jestem tu jednak dla widoku: szukam duchów.

To wietrzne miejsce jest dokładną lokalizacją początkowej sceny Hamleta, najbardziej znanej tragedii Szekspira. Tutaj dwaj strażnicy, Francisco i Bernardo, zamieniają się stanowiskami w środku nocy i rozmawiają o duchu ojca Hamleta. Zamek za mną, wielki renesansowy pałac zbudowany w 1574 roku wraz z bajkowymi wieżyczkami, fosą i wielką salą bankietową, jest miejscem, w którym rozgrywa się reszta ponurego dramatu.

W tym roku Royal Shakespeare Company zaprezentuje nie mniej niż trzy wersje tej historii: radykalną adaptację wykorzystującą album Radiohead Hail to the Thief jako ścieżkę dźwiękową (od 27 kwietnia); Fat Ham, komiczną tragedię, która przenosi historię Hamleta na Głębokie Południe (od 15 sierpnia); oraz tradycyjne ujęcie w produkcji Ruperta Goolda z Lukiem Thallonem w roli głównej (od 8 lutego). Dla porównania, ostatni raz RSC wystawiło Hamleta w 2016 roku.

„W powietrzu wisi teraz coś, co mówi, że ta sztuka ma oddźwięk” - mówi Tamara Harvey, współdyrektor artystyczny RSC, zauważając, że wszyscy trzej producenci zwrócili się do RSC o wystawienie swoich produkcji w tym samym roku.

Jako sztuka, która porusza tematy różnic pokoleniowych i zmieniających się porządków świata, nie wspominając o poczuciu, że „w Danii jest coś zepsutego” – pomysł, że fundamenty społeczeństwa nie są już bezpieczne – trudno nie zauważyć jej atrakcyjności.

Dziś nic nie wygląda na zepsute w Helsingør – współczesnej nazwie szekspirowskiego miasta Elsinore. Niebo jest błękitne, a słońce odbija się od złotej flagi powiewającej na szczycie jednej z wieżyczek. Jestem na wycieczce z gospodarzem zamku Louisem Olderem Steffensenem, aby odkryć powiązania Kronborga z Hamletem. Nasze kroki odbijają się echem, gdy spacerujemy po kamiennych korytarzach i wchodzimy do wielkiej sali balowej z podłogą w szachownicę i strzelistym drewnianym sufitem, gdy mówi mi, że nie ma dowodów na to, że Szekspir kiedykolwiek odwiedził Kronborg – ale z pewnością dobrze go znał.

„Mamy dokumenty, które mówią nam, że koledzy Szekspira odwiedzali zamek” – mówi. „Wiemy, że aktorzy Thomas Pope, George Bryan i William Kempe byli tu przez sezon, wystawiając sztuki dla duńskiego króla. Kiedy wrócili do Anglii, założyli Lord Chamberlain's Men, zespół Szekspira”. 

Być może przywieźli ze sobą opowieści o tym, co wydarzyło się w jego murach. W sztuce wspomniana jest charakterystyczna ceremonia: toast, po którym następuje huk bębna kotłowego, trąbki i armaty – i wywodzi się ona z tradycji przestrzeganej w zamku w tamtym czasie.

W słabo oświetlonym pomieszczeniu obok sali balowej wystawione są gobeliny z tamtej epoki, których złocone nici przedstawiają mitologicznych królów. Długie zasłony wiszą wokół sypialni królowej i wokół zamku, zmiękczając ściany z piaskowca, tłumiąc dźwięki i sprawiając, że jest nieco cieplej – a także zapewniając możliwości dramatycznej intrygi.

Zwiedzając zamek, można poczuć się jak bohater sztuki, spacerując po dużej galerii, w której szeleściłyby jedwabne suknie dam dworu, do pięknie zachowanego kościoła. To tak, jakby sama sztuka ożyła, a zamek odgrywa tę teatralność. Latem specjalne wycieczki zapraszają gości do wzięcia udziału w inspirowanych Hamletem wyprawach w stylu tajemnicy morderstwa, a jesienią w przerażających piwnicach odbywają się wycieczki Hallowe'en. Jak dotąd nikt nie widział ducha ojca Hamleta – ale według Steffensena i różnych przewodników zamkowych były inne upiorne obserwacje.

Więcej wskazówek na temat znaczenia tego zamku dla Szekspira pojawia się, gdy Steffensen daje mi lekcję historii. Jakub I poślubił nastoletnią księżniczkę Danii, Annę, w 1589 roku. Kiedy królowa Elżbieta I zmarła w 1603 roku, a król Jakub wstąpił na tron, Anglia miała duńską królową.

„Pierwsza część – napisana bardzo wcześnie w 1603 roku – rozgrywa się w Danii”, powiedział Steffensen, "Ale nie ma w niej żadnych konkretnych lokalizacji. Gdy Anna zostaje królową Anglii, pojawiają się odniesienia do samego zamku”.

Król Jakub został patronem zespołu Szekspira, a ich nazwa zmieniła się z „The Lord Chamberlain's Men” na „The King's Men” w 1603 roku. Zamek królowej Anny w Danii stał się ważnym miejscem dla rodziny królewskiej, a tym samym zyskał kluczową rolę w sztuce.

Wspinamy się na szczyt wieży armatniej, dużej płaskiej przestrzeni w rogu zamku. Widoki rozciągają się przez fosę na otaczające ją żółte budynki koszarowe i miasto. To właśnie w jednym z tych budynków koszarowych, dawnym szpitalu, który jest obecnie siedzibą miejskiego Festiwalu Szekspirowskiego, dowiaduję się więcej o spuściźnie Hamleta w Helsingør.

Lars Romann Engel, dyrektor generalny i artystyczny HamletScenen, profesjonalnego teatru na zamku, wita mnie w korytarzu-galerii aktorów Hamleta na przestrzeni dziesięcioleci. Czarno-białe zdjęcia Jude'a Law, Kennetha Branagha, Sir Johna Gielguda, Dereka Jacobiego, Davida Tennanta, Richarda Burtona i Christophera Plummera pokrywają ściany i klatkę schodową.

Hamlet odegrał rolę w przekształceniu tego miasta w ośrodek kulturalny po upadku przemysłu stoczniowego w latach 80-tych XX wieku, kiedy to władze miasta opracowały sposób na stworzenie teatru produkcyjnego na zamku wpisanym na listę UNESCO. Engel założył miejski festiwal szekspirowski, który odbywa się na zamku co roku w sierpniu, pokazując adaptacje Hamleta w wielu postaciach; poprzednie pokazy obejmowały wersje Spaghetti Western, mroczne niemieckie warianty eksperymentalnego teatru Schaubüne i wyprzedaną inscenizację z udziałem Jude'a Lawa.

Oprócz Hamleta, festiwal zazwyczaj produkuje również lżejsze dzieła Szekspira, często z muzyką i innymi wydarzeniami. Obie sztuki wystawiane są na świeżym powietrzu z zamkiem jako tłem; bilety rezerwowane są z dużym wyprzedzeniem, a publiczność zazwyczaj pojawia się z piknikiem.