Centrowanie kół (boczne i pionowe)

1. Informacje wstępne i przygotowanie do centrowania koła

.1. Centrowanie boczne

Centrowanie boczne polega na korygowaniu wahań lub odchyleń obręczy w poziomie podczas obracania się koła. Ta kwestia ma największe znaczenie w przypadku rowerów z hamulcami szczękowymi. Centrowanie kół należy zazwyczaj zacząć od skorygowania bicia bocznego.

.2. Centrowanie pionowe

Centrowanie pionowe dotyczy kwestii zgodności średnicy koła w każdym punkcie obręczy lub ilości bić pionowych tzn. ruchów w górę i w dół podczas obracania się koła. Centrowanie promieniowe polega na dostosowaniu naprężenia szprych w celu skorygowania średnicy koła.

Z lewej: Centrowanie boczne (korygowanie bicia koła w poziomie) | Z prawej: Centrowanie pionowe (korygowanie bicia koła w pionie)

.3. Ustawianie centryczności koła Oba koła roweru powinny być wyśrodkowane w stosunku do ramy roweru i ustawione w jednej linii względem siebie.

.4. Naprężenie szprych

Podobnie jak każdy inny system mocowania, szprychy mają swój zakres dopuszczalnego naprężenia. Koła, których poszczególne szprychy są naprężone w różnym stopniu, nie pozostaną na długo ani równe, ani proste. Ponadto zbytnio dociągnięte lub za luźne szprychy również mogą stać się przyczyną wielu problemów. Stopień naprężenia szprych najlepiej mierzyć za pomocą miernika (tensjometru), takiego jak miernik marki Park Tool TM-1.

Z lewej: Ustawianie centryczności koła | Z prawej: Naprężenie szprych (naprężenie ogólne)

W tym artykule omówimy dwa pierwsze aspekty — centrowanie boczne i pionowe.

Centrowanie koła wymaga 3 rzeczy:

1) Sposób zamocowania koła

Po pierwsze, koło powinno być mocno zamocowane podczas obracania się. Zalecamy użycie centrownicy. Centrownica pomaga zidentyfikować problemy związane z biciem koła i umożliwiają łatwiejsze i szybsze centrowanie.

Jeśli nie masz centrownicy, do zamocowania koła możesz użyć roweru. Rower należy ustawić tak, aby koło mogło się swobodnie obracać. Umieść rower w stojaku serwisowym lub odwróć go do góry kołami.

2) Jak kontrolować bicie koła

Potrzebny będzie jakiś zamocowany na stałe wskaźnik, który pomoże zidentyfikować bicie boczne i pionowe koła. Centrownica ma wbudowane końcówki regulowane do wewnątrz i na zewnątrz lub w górę i w dół względem obręczy, co umożliwia łatwą lokalizację bicia na kole.

W przypadku centrowania kół z wykorzystaniem roweru można zrobić takie końcówki, mocując do ramy np. opaski zaciskowe. Można je potem przesuwać do środka i na zewnątrz, w górę i w dół. Ich zastosowanie pozwoli zobaczyć bicie obręczy obracającego się koła zamocowanego w ramie roweru.  Z każdej strony obręczy należy zamontować po jednym takim wskaźniku. W zależności od konstrukcji roweru może być konieczne wykazanie się kreatywnością podczas ich mocowania.

3) Jak wyregulować naprężenie szprych

Obracając nypel lub nakrętkę poszczególnych szprych zwiększamy, lub zmniejszamy ich naprężenie. Można to zrobić, posługując się kluczem do szprych — więcej informacji w zakładce: wybór klucza do szprych.

koło zamocowane na centrownicy, regulacja kluczem do szprych

W tym miejscu dobrze jest zwrócić uwagę na często występujący problem, który może wprowadzać spore zamieszanie: patrząc od zewnętrznej strony obręczy, aby dokręcić nakrętkę szprychy, należy obrócić ją zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Aby ją poluzować, przekręcamy nakrętkę w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. Gdy koło jest zamocowane na centrownicy lub w rowerze wydaje się, że obracając nakrętkę w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara, dokręcamy ją. Wynika to z faktu, że gdy patrzymy na nią, jest odwrócona „do góry nogami”.

Nakrętka szprychy. Widok od strony zewnętrznej obręczy

Nakrętka szprychy. Widok od strony wewnętrznej obręczy

Inne istotne kwestie

• Zdejmowanie opony

Jeśli dopiero zaczynasz przygodę z centrowaniem kół, pomocne może być zdjęcie opony z obręczy. Na „gołej” obręczy lepiej widać wszelkie jej boczne odchylenia.

opona często może zasłaniać końcówki wskaźników…

...zdjęcie opony może bardzo ułatwić centrowanie

• Smar

Dobrze jest mieć pod ręką jakiś lekki smar oraz szmatkę do czyszczenia. Jeśli nakrętki obracają się z trudem lub skrzypią, zaaplikuj kroplę smaru w miejscu, w którym szprycha wychodzi z nakrętki i w miejscu, gdzie wystaje ona z obręczy.

• Szprychy profilowane (bladed)

Kiedy kręcimy nakrętką szprychy profilowane lub płaskie mogą się obracać wraz z nią, co może być powodem ich uszkodzenia i wpływać na ich właściwości aerodynamiczne. Aby temu zapobiec, regulując naprężenie szprychy, należy ją przytrzymać, korzystając z uchwytu do szprych, np. BSH-4. W zastępstwie można posłużyć się kombinerkami lub szczypcami, ale wiąże się to z ryzykiem uszkodzenia szprych.

• Nakrętki wewnętrzne

W przypadku, gdy nie widać nakrętek na obręczy lub w piaście, najprawdopodobniej zastosowano w kole nakrętki wewnętrzne. Nakrętki wewnętrzne znajdują się pod opaską ochronną obręczy (wewnątrz obręczy) i aby się do nich dostać potrzebne będzie specjalne narzędzie. Już wspominaliśmy o takich nakrętkach w artykule na temat wyboru klucza do szprych.

Z lewej: Nakrętka wewnętrzna w obręczy - zbliżenie | Z prawej: Klucz do szprych SW-15 do nakrętek wewnętrznych

2. Centrowanie boczne

Obejrzyj w YouTube: https://youtu.be/xz6nM6SY-aY

Sam proces centrowania nie jest zbyt skomplikowany:

1. Zlokalizuj bicie
2. Zidentyfikuj szprychy odpowiedzialne za bicie
3. Popraw naprężenie tych szprych, aby zmniejszyć bicie

Zamocuj koło na centrownicy (lub w ramie roweru). Ustaw wskaźniki centrownicy w pobliżu zewnętrznej krawędzi obręczy, ale tak, aby jej nie dotykały.

Zlokalizuj bicie

Zakręć kołem i powoli przesuwaj wskaźnik w kierunku obręczy, obserwując, w którym miejscu obręcz zbliża się do wskaźnika. Powoli przesuwaj wskaźnik w kierunku obręczy do momentu, aż będzie jej lekko dotykać. Zatrzymaj obręcz w punkcie, w którym dotyka ona wskaźnika. W tym miejscu i po tej stronie obręczy występuje największe bicie boczne.

Jak na razie nie ma znaczenia czy obręcz bije w lewo, czy w prawo. W rzeczywistości będziemy lokalizować i korygować bicie po obu stronach obręczy jedno po drugim. To umożliwi centrowanie kół na bieżąco.

Zidentyfikuj szprychy odpowiedzialne za bicie

Teraz ustalimy, gdzie dokonać pierwszej korekty naprężenia szprych. Jeśli wskaźnik dotyka obręczy na dłuższym odcinku, znajdź szprychę najbliżej tego odcinka. Ogólnie rzecz biorąc, lepiej jest dokręcać szprychy niż je luzować – z czasem szprychy lubią się same poluzować, jeżeli nie są właściwie naprężone. Jednakże same się nie dokręcą. Mając to na uwadze, wybierz szprychę wychodzącą z kołnierza obręczy po przeciwnej stronie wskaźnika.

W tym przykładzie fragment obręczy zaznaczony na czerwono znajduje się w środku zlokalizowanego bicia. Szprycha w tym miejscu znajduje się po przeciwnej stronie wskaźnika. Dlatego też trzeba dokręcić nakrętkę szprychy znajdującej się po prawej stronie obręczy, aby odciągnąć tę część obręczy w prawo, w przeciwnym kierunku do wskaźnika.

Aby zasymulować dokręcenie szprych, ściśnij je ręką i obserwuj, jak zmienia się pozycja obręczy względem wskaźnika. To pozwoli ci wyobrazić sobie, w którym kierunku obręcz będzie się przesuwać w przypadku zmiany naprężenia tych szprych.

Korekta bicia

Dokręć nakrętkę wybranej szprychy. Ilość obrotów będzie różna dla różnych szprych, ale 1/4 obrotu (90 stopni) na raz jest dobrym rozwiązaniem. Jeśli korygowane bicie jest stosunkowo duże, może ono wymagać nawet 1/2 obrotu nakrętki (180 stopni). W przypadku niewielkiego bicia lepiej zacząć od mniejszego obrotu nakrętki – np. o 1/8 (45 stopni). Ważną rzeczą jest, aby po prostu dokonać korekty i zobaczyć, jaki przyniosło to skutek.

Poruszaj kołem do przodu i do tyłu na odcinku, gdzie występuje bicie, sprawdzając w ten sposób, czy wprowadzona korekta przyniosła jakiekolwiek pozytywne rezultaty. Zakręć kołem i stopniowo przybliżaj wskaźnik do obręczy bardzo małymi kroczkami, aż znajdziesz następne największe bicie po tej samej stronie obręczy. Potem ponownie ustal, która szprycha wymaga regulacji i wprowadzenia korekty.

Kiedy wykonasz trzy korekty bicia po jednej stronie obręczy, zajmij się ustawianiem wskaźnika po przeciwnej stronie koła. W przypadku korzystania z centrownicy takiej jak Park Tool TS-2.3 istnieje możliwość demontażu jednego ze wskaźników za pomocą małego klucza imbusowego.

Powtórz proces lokalizacji i korygowania trzech największych punktów bicia z każdej strony obręczy. W miarę uzyskiwania coraz lepszych rezultatów na drodze prostowania obręczy można wprowadzać mniejsze korekty.

3. Kiedy wprowadzać korekty

W miarę wprowadzania kolejnych poprawek obręcz koła będzie zbliżała się coraz bardziej do ideału. Powstaje jednak pytanie, w którym momencie trzeba powstrzymać się od wprowadzania dalszych korekt? Odpowiedź na to pytanie jest bardzo subiektywna i zależy od kilku kwestii, w tym:

• Jak koło było eksploatowane podczas jazdy i jak o nie dbano w przeszłości
• Typ roweru, ramy, hamulców itp., w którym koło będzie używane
• Oczekiwania mechanika rowerowego lub samego rowerzysty!

Akceptowalne bicie boczne to 0,5 milimetra lub mniej. Grubość 0,5 mm to około 5 arkuszy typowego papieru do drukarki. Aby wyobrazić sobie, ile to jest 0,5 mm możesz ich użyć jako szczelinomierza.

Zakręć kołem i ustaw wskaźnik tak, aby ledwo dotykał obręczy. W punkcie styku odległość między obręczą a wskaźnikiem wynosi zero. Zlokalizuj największe bicie boczne i dokonaj jego pomiaru szczelinomierzem z kartek papieru. W razie potrzeby dokonaj dalszych regulacji i ponownie zlokalizuj największego bicie.

Jeśli 5 kartek papieru zmieści się w szczelinie pomiędzy wskaźnikiem a obręczą w miejscu największego bicia, należy jeszcze popracować nad prostowaniem koła.

Jeśli dalsza praca przynosi ci satysfakcję i chcesz, aby obręcz koła była maksymalnie prosta, kontynuuj lokalizowanie i korygowanie bicia do momentu, aż będziesz zadowolony z osiągniętego wyniku. Musisz uświadomić sobie, że w pewnym momencie wprowadzane korekty przynoszą coraz mniejszy efekt, i jeśli masz zamiar wycentrować koło również w pionie, być może będziesz zmuszony dokonać kilku kolejnych korekt bicia bocznego. Dlatego też nie poświęcaj zbyt wiele czasu, próbując uzyskać idealny efekt.

4. Centrowanie pionowe

Obejrzyj w YouTube: https://youtu.be/7R8dncAbhoM

Gdy koło jest już wystarczająco wycentrowane w poziomie, należy również sprawdzić, czy nie występują bicia w pionie. Centrowanie pionowe może być trudne, zwłaszcza dla nowicjusza. Podczas centrowania bicia w pionie można przypadkowo spowodować wystąpienie bicia bocznego. Pogódź się z faktem, że być może będziesz musiał na przemian centrować koło raz w pionie i raz w poziomie.

Zdefiniujmy dwa podstawowe rodzaje bicia w pionie, które wymagają skorygowania:

Gdy koło obraca się, występuje bicie w pionie, w którym wydaje się, że obręcz przesuwa się do środka lub w kierunku piasty. Ten odcinek obręczy nazywamy dolnym punktem. Może on być krótki, na dwie szprychy, lub dłuższy obejmujący 6, lub więcej szprych.

Innym rodzajem bicia w pionie jest górny punkt, w którym część obręczy oddala się od piasty. Podobnie jak niski punkt, wysoki punkt może obejmować krótki lub dłuższy odcinek obręczy.

Nierówne koło może oczywiście być mieszanką zarówno niskich, jak i wysokich punktów. Ponieważ obręcz jest do pewnego stopnia elastyczna, centrowanie obejmuje korektę zarówno wysokich, jak i niskich punktów W ten sposób staramy się uzyskać równomierną średnicę obręczy na całym obwodzie, co jednocześnie będzie oznaczało zlikwidowanie bicia.

W przypadku centrowania pionowego nie ma znaczenia czy patrzysz na lewą, czy na prawą krawędź bocznego kołnierza obręczy. W rzeczywistości początkującym zaleca się używanie tylko jednego wskaźnika za każdym razem tak jak w przypadku centrowania bocznego.

Będziemy postępować zgodnie z tą samą metodologią, co w przypadku centrowania bocznego:

1. Zlokalizuj bicie
2. Zidentyfikuj szprychy odpowiedzialne za bicie
3. Popraw naprężenie tych szprych, aby zmniejszyć bicie

Zakręć kołem i ustaw wskaźnik tak, aby znalazł się poniżej zewnętrznej krawędzi obręczy. Powinien być w niewielkiej odległości od obręczy, ale nie może jej dotykać bezpośrednio. Obserwuj szczelinę pomiędzy wskaźnikiem a obręczą, aby zorientować się w wielkości bicia pionowego. Powoli przybliżaj wskaźnik w kierunku obręczy, obserwując, w którym miejscu obręcz zbliża się do wskaźnika.

Zlokalizuj bicie

Zacznij od zlokalizowania wysokiego punktu – powoli przesuwaj wskaźnik do góry, do momentu, aż zobaczysz lub usłyszysz, że lekko dotyka obracającej się obręczy. W razie potrzeby cofnij wskaźnik, aż będziesz pewien, że tylko lekko ociera o obręcz w najwyższym punkcie.

Zidentyfikuj szprychy odpowiedzialne za bicie

Zlokalizuj wysoki punkt, powoli przekręcając obręcz do przodu i do tyłu, aby upewnić się, gdzie jest jego początek i koniec.

Korekta bicia

Skoryguj bicie pionowe, dociągając tę część obręczy w kierunku piasty. Aby tego dokonać, dokręcamy parzystą liczbę szprych po obu stronach obręczy. Jest to konieczne, ponieważ szprychy nie tylko ciągną obręcz od lewej do prawej, ale także ciągną ją w kierunku piasty.

Można zrobić symulację i w ten sposób zobaczyć efekt dokręcania szprych ściskając jednocześnie lewą i prawą szprychę.

W tym momencie należy dokręcić każdą ze szprych znajdujących się na odcinku wysokiego punktu o pół obrotu. Zakręć kołem, aby sprawdzić, czy udało się obniżyć wysoki punkt i czy obręcz przestała już ocierać o wskaźnik.

Teraz powtórz czynności: zlokalizowanie, zaznaczenie i skorygowanie obszaru bicia pionowego.

W momencie korygowania bicia pionowego należy dokręcać szprychy równomiernie w parach po dwie, aby uniknąć powstania bicia bocznego. Powstanie nowych punktów bicia bocznego jest jednak nieuniknione. Co 3 lub 4 korekty bicia w pionie należy sprawdzić, czy odchylenia boczne obręczy są nadal do zaakceptowania i w razie potrzeby należy je skorygować.

Centrowanie pionowe zwykle najlepiej jest rozpocząć od zajęcia się wysokimi punktami. Po skorygowaniu ich, niskie punkty mogą już nie być takie niskie. Po uzyskaniu pewności, że zrobiłeś wszystko, co w twojej mocy, aby zredukować wysokie punkty, przesuń wskaźnik tak, aby znajdował się tuż pod obręczą, nadal jej nie dotykając.

Zakręć obręczą i znajdź obszary, w których odległość pomiędzy obręczą a wskaźnikiem jest największa.

Poruszaj kołem do przodu i do tyłu na odcinku gdzie występuje bicie i wybierz szprychy, które powinny być wyregulowane, aby je skorygować, tak jak to zrobiłeś w przypadku najwyższych punktów. Tym razem jednak poluzuj szprychy, zamiast je dokręcać.

Poruszaj obręczą tam i z powrotem na odcinku dolnego punktu, aby sprawdzić, czy bicie zmniejszyło się. Być może osiągnięcie zamierzonego efektu będzie wymagało kilku prób. Kontynuuj proces lokalizowania, ustalania zakresu i korygowania bicia w pionie sprawdzając jednocześnie, czy nie pojawiło się bicie boczne, każdorazowo po przeprowadzeniu kilku korekt.

5. Kiedy zakończyć centrowanie

Ocena „czy koło wycentrowane w pionie jest wystarczająco wycentrowane” jest tak samo subiektywna jak w przypadku centrowania bocznego. Zależy ona od kilku dodatkowych czynników. Kwestią najważniejszą jest, że koło będzie miało na sobie oponę, a opony nie są zwykle produkowane w takiej małej tolerancji.

Akceptowalne bicie w pionie to 1 milimetr lub mniej. Dystans 1 mm to około 10 arkuszy typowego papieru do drukarki. Aby wyobrazić sobie, ile to jest 1 mm możesz ich użyć jako szczelinomierza.

Zakręć kołem i ustaw wskaźnik tak, aby ledwo dotykał obręczy. W punkcie styku odległość między obręczą a wskaźnikiem wynosi zero. Zlokalizuj największe bicie boczne i dokonaj jego pomiaru szczelinomierzem z kartek papieru. W razie potrzeby dokonaj dalszych regulacji i ponownie zlokalizuj największe bicie.

Jeśli 10 kartek papieru zmieści się w szczelinie pomiędzy wskaźnikiem a obręczą w miejscu największego bicia, należy jeszcze popracować nad centrowaniem koła.

Jeśli dalsza praca sprawia ci przyjemność i chcesz, aby obręcz koła była maksymalnie okrągła, kontynuuj lokalizowanie, ustalanie obszarów bicia i korygowanie coraz mniejszych odchyleń średnicy koła.

6. Odprężenie koła

Często zdarza się, że po wyregulowaniu kilku nakrętek na szprychach koło może wymagać „odprężenia”. Odprężenie koła pozwala naciągniętym szprychom poukładać się. Można to zrobić na kilka różnych sposobów, ale najbezpieczniej jest po prostu zamocować koło w rowerze i pojechać na przejażdżkę. Należy liczyć się z tym, że od czasu do czasu usłyszymy brzdęk lub stukanie szprych, kiedy zaczniemy pedałować. Jest to normalne i nie należy się tym przejmować.

7. Ograniczenia — Uszkodzenie koła

Nie każde koło można wycentrować w stopniu zadowalającym. Czasami uszkodzenie niektórych elementów koła może uniemożliwić wycentrowanie koła:

a) Uszkodzenie obręczy

Obręcz koła może ulec uszkodzeniu w wyniku uderzenia kamieniem, w momencie wjechania w dziurę na jezdni lub wjeżdżając na krawężnik. Uderzenia w bok obręczy powstałe podczas upadku lub zderzenia również mogą spowodować uszkodzenia. W niektórych przypadkach naprawa koła poprzez regulację naprężenia szprych może być możliwa. Pierwszym krokiem jest sprawdzenie względnego naprężenia na odcinku, w którym obręcz jest uszkodzona. Na przykład, jeżeli koło odchyla się w danym miejscu w prawo, należy sprawdzić naprężenie szprych po lewej i po prawej stronie w tym miejscu.

W przypadku gdy obręcz jest dość poważnie wygięta regulacja naprężenia szprych koła raczej nic nie da - może jedynie tyle, że rowerzysta zdoła jakoś dojechać do domu. W powyższym przykładzie koło odchyla się w jednym miejscu w prawo, ale szprychy po prawej stronie wydają się być stosunkowo luźne, podczas gdy szprychy po lewej stronie koła wydają się być naciągnięte. Oznacza to, że obręcz jest wygięta. Zwykle, aby skorygować takie bicie, należy dokręcić szprychy po lewej stronie koła. W tym przypadku sprawdzenie potwierdziło, że lewa strona jest już naprężona. Opcja poluzowania szprych po prawej stronie nie przyniesie efektu, ponieważ szprychy w tym miejscu są już poluzowane. Oznacza to, że obręcz została zdeformowana w takim stopniu, że nie ma możliwości naprostowania obręczy poprzez naprężanie szprych.

Jeśli nie ma możliwości naprawy koła poprzez regulację naprężenia szprych, oznacza to, że obręcz jest na tyle wygięta, że trzeba ją wymienić. Jeśli stara piasta jest w dobrym stanie, można wymienić samą obręcz i zapleść koło korzystając z nowych szprych i nowej obręczy oraz starej piasty. Zaplatanie koła najlepiej pozostawić zawodowemu mechanikowi rowerowemu.

b) Skorodowane nakrętki

Należy przeprowadzać rutynowe smarowanie gwintów nakrętek. Korozja i rdza na gwintach nakrętek mogą uniemożliwić centrowanie koła. Nawet jeśli wydaje się, że koło nie wymaga centrowania, należy regularnie smarować gwinty, a następnie czyścić obręcze z nadmiaru smaru. Nadmiar smaru na obręczy może wpływać na skuteczność hamowania.

c) Uszkodzenie szprychy

Może się zdarzyć, że szprycha zostanie wygięta lub zniekształcona. Zazwyczaj jest to tylko wada kosmetyczna. Początkiem produkcji szprych jest drut ze stali nierdzewnej nawinięty na ogromną szpulę. Odcina się kawałek takiego drutu, a następnie na jednym jego końcu wybija się główkę. Na drugim końcu matryca wycina gwint. Następnie koniec szprychy z główką jest wyginany pod kątem 90 stopni. I to by było na tyle - szprycha zostaje zagięta w tym miejscu na zimno. I to zgięcie jest najpoważniejszym odkształceniem, jakiemu może ulec szprycha. Tak więc, jeśli szprycha zostanie zgięta podczas zderzenia, jest mało prawdopodobne, że będzie ono tak samo poważne jak oryginalne jej zgięcie w procesie produkcyjnym. Możesz spokojnie jeździć dalej. Pewnego dnia wygięta szprycha może się złamać, ale najprawdopodobniej pęknie w najsłabszym punkcie albo w miejscu, gdzie została zgięta w fabryce, albo w okolicach gwintu.

Pojedynczą złamaną szprychę można po prostu wymienić, a koło ponownie wyregulować. Jeśli jednak szprychy w kole zaczynają łamać się z regularną częstotliwością, koło powinno zostać wyregulowane lub wymienione. Dobrze jest zastosować zasadę: 3 pęknięte szprychy = 1 nowe koło.