Historia zakazów książek w Stanach Zjednoczonych

Zakazywanie książek jest bardziej powszechne niż kiedykolwiek. Dziś często celem są książki dotyczące tematyki społeczności LGBTQ+, w tym te pięć książek, które przetrwały próbę usunięcia ich z półek biblioteki w North Hunterdon Regional High School w Annandale w stanie New Jersey. Zdjęcie: Bryan Anselm, Redux

Mark Twain. Harriet Beecher Stowe. William Shakespeare. Te nazwiska łączy coś więcej niż przynależność do spuścizny klasycznej literatury i miejsce na liście lektur: to tylko kilkoro z wielu autorów, których prace na przestrzeni lat zostały zakazane w szkołach ze względu na treści uznane przez władze za kontrowersyjne, obsceniczne lub w inny sposób budzące sprzeciw.

Judy Blume jest na tej szacownej liście. Jej bestseller z 1970 roku Are You There God? It's Me, Margaret, niedawno po raz pierwszy zaadaptowany na potrzeby filmu, został zakwestionowany w szkołach w całych Stanach Zjednoczonych za przedstawienie kobiecego dojrzewania i religii.

Nawet dziennik Anne Frank został poddany cenzurze - nie za przedstawienie młodej Żydówki, której rodzina jest prześladowana przez nazistowskie Niemcy, ale za fragmenty, w których nastolatka omawia swoje zmieniające się ciało.

Zakazy wydawania książek nigdy nie schodzą z pierwszych stron gazet. Stowarzyszenie Bibliotek Amerykańskich (American Library Association, ALA) donosi, że w 2022 roku miała miejsce rekordowa liczba prób zakazania książek - o 38% więcej niż w roku poprzednim. Spośród zakwestionowanych pozycji, jak zauważa stowarzyszenie, „zdecydowana większość została napisana przez lub o członkach społeczności LGBTQIA+ i osoby innych ras niż biała.”

Choć cenzura jest równie stara jak literatura, jej cele zmieniały się na przestrzeni wieków. Oto, jak zakazywanie książek pojawiło się w Stanach Zjednoczonych, od czasów, gdy niektóre terytoria kraju były koloniami brytyjskimi i jak cenzura wpływa na współczesnych czytelników.

Religia we wczesnej epoce kolonialnej

Większość najwcześniejszych zakazów publikacji książek została zainicjowana przez przywódców religijnych, a kiedy Wielka Brytania założyła swoje kolonie w Ameryce, miała już długą historię cenzury książek. W 1650 roku prominentny kolonista z Zatoki Massachusetts William Pynchon opublikował The Meritorious Price of Our Redemption [Zasłużona cena naszego odkupienia], pamflet, w którym dowodził, że każdy, kto był posłuszny Bogu i przestrzegał chrześcijańskich nauk na ziemi, może dostać się do nieba. Było to sprzeczne z purytańskimi, kalwińskimi przekonaniami, że tylko nieliczni są przeznaczeni do łaski Bożej.

Oburzeni koloniści potępili Pynchona jako heretyka, spalili jego pamflet i zakazali go - było to pierwsze tego typu wydarzenie w kraju.

Niewolnictwo i wojna secesyjna

W pierwszej połowie XIX wieku materiały dotyczące najbardziej zapalczywej kwestii w kraju, niewolnictwa zaalarmowały cenzorów na Południu. W latach 50. XIX wieku wiele stanów zakazało wyrażania poglądów przeciwnych niewolnictwu, czemu przeciwstawiła się abolicjonistka Harriet Beecher Stowe, publikując w 1851 roku Chatę wuja Toma, powieść, której celem było ujawnienie zła niewolnictwa.

Jak zauważa historyczka Claire Parfait, książka została publicznie spalona i zakazana przez właścicieli niewolników wraz z innymi książkami krytykującymi niewolnictwo. W Maryland wolny czarny pastor Sam Green został skazany na 10 lat więzienia za posiadanie egzemplarza Chaty wuja Toma.

Kiedy w latach 60. XIX wieku wybuchła wojna secesyjna, opowiadające się za niewolnictwem Południe nadal zakazywało materiałów abolicjonistycznych, podczas gdy władze Unii zakazywały literatury pro-południowej, takiej jak biografia Stonewalla Jacksona autorstwa Johna Estena Cooka.

Wojna z „niemoralnością”

W 1873 roku wojna z książkami przybrała wymiar federalny wraz z przyjęciem ustawy Comstocka, prawa, które uczyniło nielegalnym posiadanie „obscenicznych” lub „niemoralnych” tekstów lub artykułów, a także wysyłanie ich pocztą. Ustawa, której orędownikiem był prowadzący moralną krucjatę Anthony Comstock, miała na celu zakazanie zarówno treści dotyczących seksualności, jak i kontroli urodzeń, które w tamtym czasie były powszechnie dostępne w sprzedaży wysyłkowej.

Ustawa kryminalizowała działalność zwolenników kontroli urodzeń i zepchnęła do podziemia popularne broszury, takie jak Family Limitation Margaret Sanger, ograniczając rozpowszechnianie wiedzy o antykoncepcji w czasach, gdy otwarta dyskusja o seksualności była tabu, a wskaźniki śmiertelności niemowląt i matek szalały. Ustawa pozostała w mocy do 1936 roku. 

W międzyczasie nieprzyzwoitość była również głównym celem ataków w Bostonie, stolicy stanu, który usankcjonował pierwsze palenie książek w USA. Bostońscy cenzorzy zakwestionowali wszystko, co uznali za „nieprzyzwoite”, od Źdźbeł trawy Walta Whitmana, które prezes stowarzyszenia nazwał „ulubionym kąskiem literackiego plugastwa”, do Pożegnania z bronią Ernesta Hemingwaya.

New England Watch and Ward Society, prywatna organizacja, do której należało wielu przedstawicieli bostońskiej elity, składała petycje przeciwko materiałom, które uznawała za nieakceptowalne, pozywała księgarzy, wywierała presję na organy ścigania i sądy, by stawiały autorom zarzuty o obsceniczność, a także zachęcała Bostońską Bibliotekę Publiczną do zamykania egzemplarzy najbardziej kontrowersyjnych książek, w tym powieści Balzaka i Zoli, w zamkniętym pomieszczeniu znanym jako Inferno.

W latach dwudziestych Boston był tak znany z zakazywania książek, że autorzy celowo drukowali tam swoje książki w nadziei, że nieunikniony zakaz przyniesie im rozgłos także w innych częściach kraju.

Szkoły i biblioteki stają się polami bitwy

Nawet gdy w XX wieku obyczaje uległy rozluźnieniu, biblioteki szkolne pozostały miejscem bitew o to, jakie informacje powinny być dostępne dla dzieci w erze postępu społecznego i modernizacji amerykańskiego społeczeństwa.  Rodzice i administratorzy stawali w szranki się z beletrystyką i literaturą faktu podczas spotkań rady szkolnej i komisji bibliotecznej.

Powody proponowanych zakazów były różne: niektóre książki podważały obowiązujące narracje dotyczące historii Ameryki lub norm społecznych. Inne uznano za problematyczne ze względu na język, treści seksualne lub polityczne.

Południe w czasach Jima Crowa było szczególnie gorącym ośrodkiem cenzury książek. Zjednoczone Córki Konfederacji podjęły kilka udanych prób zakazania podręczników szkolnych, które nie przedstawiały przychylnego spojrzenia na przegraną Południa w wojnie secesyjnej. Próbowano również zakazać The Rabbits' Wedding, książki dla dzieci z 1954 roku autorstwa Gartha Williamsa, która przedstawiała białego królika wychodzącego za mąż za czarnego królika, ponieważ przeciwnicy uważali, że zachęcała ona do związków międzyrasowych. 

Te próby wprowadzenia zakazu miały zwykle wpływ na bibliotekarzy obawiających się nabyć pozycje, które mogłyby być uznane za kontrowersyjne. Jednak niektórzy bibliotekarze szkolni i publiczni zaczęli się organizować. W latach 50-tych zareagowali oni na wysyp skarg na książki, które zdaniem cenzorów z epoki McCarthy'ego zachęcały do komunizmu lub socjalizmu, i zwalczali próby zakazania dzieł takich jak Przygody Hucka Finna, Buszujący w zbożu, Zabić drozda, a nawet Opowieści kanterberyjskie.

Konstytucyjne prawo do czytania

W 1969 roku Sąd Najwyższy wypowiedział się na temat prawa uczniów do swobodnej ekspresji. W sprawie Tinker przeciwko Des Moines, dotyczącej uczniów, którzy nosili do szkoły czarne opaski na znak protestu przeciwko wojnie w Wietnamie, sąd werdyktem 7 do 2 orzekł, że „ani nauczyciele, ani uczniowie nie zrzekli się swoich konstytucyjnych praw do wolności słowa i wyrażania opinii przekraczając bramę szkoły”.

W 1982 roku Sąd Najwyższy na posiedzeniu jawnym zajął się podręcznikami szkolnymi w sprawie dotyczącej grupy uczniów, którzy pozwali nowojorską radę szkolną za usunięcie książek takich autorów jak Kurt Vonnegut i Langston Hughes, które to rada uznała za „antyamerykańskie, antychrześcijańskie, antysemickie i po prostu ohydne”.

„Lokalne rady szkolne nie mogą usuwać książek z bibliotek szkolnych tylko dlatego, że nie podobają im się idee zawarte w nich zawarte” - orzekł sąd w sprawie Okręg Szkolny Island Trees Union przeciwko Pico, powołując się na prawa uczniów wynikające z Pierwszej Poprawki.

Niemniej jednak bibliotekarze zmagali się z tak wieloma wyzwaniami dotyczącymi książek na początku lat 80-tych, że stworzyli Tydzień Zakazanych Książek, coroczne wydarzenie skupione wokół wolności czytania. Podczas Tygodnia Zakazanych Książek, społeczność literacka i biblioteczna podnosi świadomość na temat powszechnie kwestionowanych książek i praw wynikających z Pierwszej Poprawki.

Cenzura współcześnie

Mimo to, zakazywanie książek jest bardziej powszechne niż kiedykolwiek. Tylko między 1 lipca 2021 a 31 marca 2022, ogłoszono 1586 zakazów książek w 86 okręgach szkolnych w 26 stanach – zakzów dotyczących ponad dwóch milionów uczniów, według PEN America, organizacji non-profit broniącej wolności słowa. Organizacja napisała, że głównym celem zakazów są książki o tematyce LGBTQ+ lub ich nieheteronormatywni bohaterowie, a także książki o tematyce rasowej i rasistowskiej, o treściach seksualnych lub napaści seksualnej, a także o śmierci i żałobie. Teksas przewodził w zarzutach przeciwko książkom - wydano 713 zakazów, niemal dwukrotnie więcej niż w innych stanach.

Według Stowarzyszenie Bibliotek Amerykańskich (ALA), najczęściej kwestionowaną książką 2022 roku była Gender Queer Mai Kobabe, pamiętnik o tym, co to znaczy być osobą niebinarną. Inne książki na liście najczęściej kwestionowanych to Najbardziej niebieskie oko Toni Morrison i Charlie Stephena Chbosky'ego.

Pat Scales, zwolenniczka Pierwszej Poprawki i doświadczona bibliotekarka z Południowej Karoliny pracująca w szkołach średnich i gimnazjach oraz była przewodnicząca Komitetu Wolności Intelektualnej ALA, zauważa, że jawna cenzura jest tylko jedną z twarzy zakazów książek. Umieszczanie książek na półkach w niedostępnych miejscach, niszczenie ich lub oznaczanie poziomem czytelnictwa, który stawia je poza zasięgiem uczniów, również sprawia, że książki nie trafiają do rąk niedoszłych czytelników, a wszelkiego rodzaju zakazy mogą wśród bibliotekarzy wywoływać efekt mrożący.

„W cenzurze chodzi o kontrolę” - napisała Scales w 2007 roku w książce Scales on Censorship. „Wolność intelektualna polega na szacunku”.